មេរៀនទី៤ (សង្ខេបមេរៀន) វេយ្យាករណ៍៖ ពាក្យផ្សំបែបខ្មែរនិងពាក្យសមាស បាលីសំស្ក្រឹត

     ពាក្យខ្មែរ យើងមួយចំនួនកើតឡើងពីបន្សំរវាងពាក្យ និង ពីរ ឬ បី ហើយពាក្យទាំងនោះជួនកាលកើតឡើងពីបន្សំរវាងពាក្យខ្មែរ និង ពាក្យខ្មែរ ឬ រវាងពាក្យកម្ចីពីភាសា។ ចំណែកពាក្យខ្លះទៀតកើតឡើពីបន្សំរវាងពាក្យបាលីសំស្រ្កឹតតាមក្បួនបាលីសំស្រ្កឹត។ ពាក្យផ្សំ ទាំងនោះអាចក្លាយជាបញ្ញត្តិសម្គាល់អ្វីមួយ។ គេចែកពាក្យផ្សំជាពីរ៖
ក. ពាក្យផ្សំបែបខ្មែរមានដូចជា៖
១. ពាក្យ បន្ទប់ទឹក      < បន្ទប់(នាម) + ទឹក(នាម)
២. ពាក្យ អង្ករផ្កាខ្ញី      < អង្ករ(នាម)  + ផ្កា(នាម) +  ខ្ញី(នាម)
     ពាក្យ អង្ករស្រូវថ្មី    < អង្ករ(នាម)  + ស្រូវ(នាម)  + ថ្មី(គុណនាម)
៣. ពាក្យ អង្ករដំណើបខ្មៅ < អង្ករដំណើប(នាម)  + ខ្មៅ(គុណនាម)
៤. ពាក្យ ទឹកខ្មៅក្រហម     < ទឹក(នាម)   + ខ្មៅ(គុណនាម) + ក្រហម(គុណនាម)
     ពាក្យ ខ្មៅដៃ                < ខ្មៅ(គុណនាម) + ដៃ(នាម)
៥. ពាក្យ តុសរសេរ           < តុ(នាម) + សរសេរ(កិរិយា)
៦. ពាក្យ ឈើចាក់ធ្មេញ     < ឈើ(នាម) + ចាក់(កិរិយា) + ធ្មេញ(នាម)
ដូចនេះ ពាក្យផ្សំបែបខ្មែរកើតឡើងតាមទម្រង់៖
- នាម + នាម ឧទាហរណ៍៖ តុបាយ អណ្តើកមាស សណ្តែកដី...។
- នាម + នាម + នាម ឧទាហរណ៍៖ ដំឡូវឈាមមាន់ ត្រីគល់រាំង...។
- នាម + នាម + គុណនាម ឧទាហរណ៍៖ ទឹកត្នោតជូរ ទំពាំងបាយជូរ...។
- នាម + គុណនាម + គុណនាម ឧទាហរណ៍៖ ទឹកខ្មៅខៀវ...។
- នាម + គុណនាម + ឧទាហរណ៍៖ ទឹកខ្មៅ សាច់ជូរ...។
- គុណនាម + នាម ឧទាហរណ៍​៖ ខ្មៅដៃ ពពាលខែ...។
- នាម + កិរិយា ឧទាហរណ៍៖ បន្ទប់ដេក តុសរសេរ...។
- នាម + កិរិយា + នាម ឧទាហរណ៍៖ បនញតប់ទទួលភ្ញៀវ អង្រែបុកគ្រឿង ត្បាល់កិនម្សៅ...។
- កិរិយា + នាម ឧទាហរណ៍៖ ឡើងអ្នកតា បាំងខ្លែង...។
- កិរិយា + នាម ឧទាហរណ៍៖ បាំងសាច...។
- កិរិយា + គុណនាម ឧទាហរណ៍៖ បាំងស្ទើរ...។
កំណត់សម្គាល់៖ ពាក្យផ្សំខ្លះអាចមានទម្រង់ផ្សេងពីនេះ។ ពាក្យផ្សំបែបខ្មែរ គឺជាពាក្យដែលកើតឡើងពីការផ្សំចូលគ្នារវាងពាក្យខ្មែរនិងពាក្យខ្មែរបង្កើតបានជាបញ្ញត្តិសម្រាប់សម្គាល់អ្វីមួយផ្សេងៗទៀត។
ខ. ពាក្យសមាសបែបបាលីសំស្រ្កឹត
១. ពាក្យ មាតុភូមិ < មាតុ(នាមបាលី) + ភូមិ(នាមបា.សំ)
២. ពាក្យ រុក្ខជាតិ < រុក្ខ(នាមបា.សំ) + ជាតិ(នាមបា.សំ)
៣. ពាក្យ មហាជន < មហា(គុណនាមសំ) + ជន(នាមបា.សំ)
៤. ពាក្យ វីរបុរស < វីរៈ(គុណនាមបា.សំ) + បុរស(នាមបា.សំ)
នាមសមាសបែបបាលីសំស្រ្កឹតកើតឡើងតាមទម្រង់៖
- នាម + នាម ឧទាហរណ៍៖ ខេមរបុត្រ ពិភពលោក...។
- គុណនាម + នាម ឧទាហរណ៍៖ មហាបុរស បាបមិត្ត វីរជន...។
កំណត់សម្គាល់៖ ពាក្យសមាសបាលីសំស្រ្កឹតអាចកើតឡើងតាមទម្រង់ផ្សេងជាច្រើនទៀត។ ពាក្យសមាសផ្សំបាលីសំស្រ្កឹត គឺជាពាក្យកើតឡើងពីបន្សំចូលគ្នារវាងពាក្យបាលីសំស្រ្កឹត និង ពាក្យបាលីសំស្រ្កឹតបង្កើតបានជាបញ្ញត្តិ ឬជាពាក្យថ្មី សម្រាប់សម្គាល់អ្វីមួយថ្មីផ្សេងទៀត។