សង្គមប្រជាធិបតេយ្យចែកជាបីរបបគឺ
- របបប្រធានាធិបតីនិយម
- របបសភានិយម
- របបចម្រុះ (ពាក់កណ្ដាលរបបប្រធានាធិបតីនិយម
និងសភានិយម)
មាត្រា ៥១ ថ្មី នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាចែងថា ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អនុវត្តរបបនយោបាយ ប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស។ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរជាម្ចាស់វាសនានៃប្រទេសជាតិខ្លួន ។ ប្រជាពលរដ្ឋជាអ្នកជ្រើសរើសអ្នកដឹកនាំតាមរយៈការបោះឆ្នោត ។ ក្រោយការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសភាតំណាងរាស្ត្រ យើងសង្កេតឃើញរដ្ឋាភិបាលមួយ កើតឡើងតាមការទទួលសេចក្តីទុកចិត្តពីសភាតំណាងរាស្ត្រ ។
មាត្រា ១១៩ថ្មី នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញចែងថា “តាមសេចក្ដីស្នើពីប្រធានដោយមានមតិឯកភាព ពីអនុប្រធានទាំងពីរនៃរដ្ឋសភា ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ចាត់តាំងវីរជនមួយរូប ក្នុងចំណោមតំណាងរាស្ត្រ នៃគណបក្សដែលឈ្នះឆ្នោតឱ្យបង្កើតរាជរដ្ឋាភិបាល ។ វីរជនដែលចាត់តាំងនេះនាំសហការី ដែលជាតំណាងរាស្ត្រ ឬជាសមាជិកគណបក្សតំណាងនៅក្នុងរដ្ឋសភា ដែលផ្គូផ្គងឱ្យ កាន់តំណែងផ្សេងៗក្នុងរាជរដ្ឋាភិបាលទៅសុំសេចក្ដីទុកចិត្តពីរដ្ឋសភា” កាលបើរដ្ឋសភាបានបោះឆ្នោតទុកចិត្តហើយនោះព្រះមហាក្សត្រ ទ្រង់ចេញព្រះរាជក្រឹត្យតែងតាំងគណៈរដ្ឋមន្ត្រីទាំងមូល ។
គណៈរដ្ឋមន្ត្រី ដឹកនាំដោយនាយករដ្ឋមន្ត្រីមួយរូប អមដោយឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី ទេសរដ្ឋមន្ត្រីរដ្ឋមន្ត្រី និងរដ្ឋលេខាធិការ ជាសមាជិក (មាត្រា ១១៨ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ) ។ ការប្រជុំពេញអង្គ គឺជាការប្រជុំរបស់គណៈរដ្ឋមន្ត្រី ដើម្បីសម្រេចដោះស្រាយរាល់កិច្ចការទូទៅរបស់រដ្ឋាភិបាល ( មាត្រាទី១០ ច្បាប់ស្ដីពីការរៀបចំ និងប្រព្រឹត្តទៅនៃគណៈរដ្ឋមន្ត្រី) ។
នាយករដ្ឋមន្ត្រី ជាសមាជិករដ្ឋសភា
ជាអ្នកដឹកនាំការងារគណៈរដ្ឋមន្ត្រី
និងចាត់ចែងបញ្ជារាល់សកម្មភាពរបស់រដ្ឋាភិបាលលើគ្រប់វិស័យ។
នាយករដ្ឋមន្ត្រីមានភារកិច្ចដូចតទៅ ៖
- ទទួលខុសត្រូវរួមជាមួយសមាជិកទាំងឡាយនៃរាជរដ្ឋាភិបាលចំពោះមុខរដ្ឋសភាអំពីនយោបាយនិងសកម្មភាពរបស់រដ្ឋាភិបាល
- ដឹកនាំការចរចា និងចុះហត្ថលេខាលើកិច្ចព្រមព្រៀងពាណិជ្ជកម្ម សហប្រតិបត្តិការ សេដ្ឋកិច្ច វប្បធម៌ វិទ្យាសាស្ត្រ បច្ចេកទេស និងការពារប្រទេស ។
- លើកសំណើដល់គណៈកម្មាធិការអចិន្ត្រៃយ៍នៃរដ្ឋសភាដើម្បីកោះប្រជុំសភា។
- លើកសំណើសេចក្ដីព្រាងច្បាប់
និងសំណើតែងតាំងផ្លាស់ប្ដូរបញ្ចប់ភារកិច្ចរបស់សមាជិករដ្ឋាភិបាលជូនសភាអនុម័ត ។
- លើកសំណើថ្វាយព្រះមហាក្សត្រតែងតាំងផ្លាស់ប្ដូរបញ្ចប់ភារកិច្ចមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ស៊ីវិល និងយោធាដោយព្រះរាជក្រឹត្យ ។
- ត្រួតពិនិត្យការងារ សកម្មភាព
អំពីការប្រព្រឹត្តិ និងទំនួលខុសត្រូវរបស់សមាជិករដ្ឋាភិបាលហើយមានសិទ្ធិផ្លាស់ប្ដូរសមាជិករដ្ឋាភិបាលតាមនីតិវិធី ។
ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រី ជាសមាជិករដ្ឋាភិបាលដែលមានអាសនានុក្រមលើសមាជិករដ្ឋាភិបាលដទៃទៀត ។ ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីជួយការងារនាយករដ្ឋមន្ត្រីតាមការប្រគល់សិទ្ធិ ចំពោះមុខពីនាយករដ្ឋមន្ត្រី ។
ទេសរដ្ឋមន្ត្រី សំដៅលើរដ្ឋមន្ត្រីដែលមានអតីតភាពយូរ ។ អ្នកដែលកាន់តំណែងជាទេសរដ្ឋមន្ត្រីមិនបានកាន់កាប់ ក្រសួងណាមួយទេ តែបើជាទេសរដ្ឋមន្ត្រីផង ជារដ្ឋមន្ត្រីផង ទើបមានតំណែងជាប្រធានស្ថាប័នពិតប្រាកដ។ ទេសរដ្ឋមន្ត្រីដែលមិនដឹកនាំក្រសួងអាចទទួលភារកិច្ចតាមការកំណត់របស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី ។
រដ្ឋមន្ត្រី ជាប្រធានស្ថានប័នក្នុងករណីដែលមានរដ្ឋលេខាធិការជាអនុប្រធានស្ថាប័ន ។ រដ្ឋមន្ត្រីមានភារកិច្ច ដឹកនាំគ្រប់គ្រងស្ថាប័ន និងអង្គភាពចំណុះក្នុងក្របខ័ណ្ឌសមត្ថកិច្ចដែលកំណត់ក្នុងច្បាប់។
រដ្ឋលេខាធិការជាប្រធានស្ថាប័ននៃរដ្ឋលេខាធិការដ្ឋានស្វយ័ត (រដ្ឋលេខាធិការដ្ឋានអាកាសចរណ៍ស៊ីវិល និងរដ្ឋលេខាធិការ ដ្ឋានមុខងារសាធារណៈ) ប៉ុន្តែរដ្ឋលេខាធិការដ្ឋានទាំងពីរនេះចំណុះទីស្តីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រី ។
អនុរដ្ឋលេខាធិការមិនមែនជាសមាជិករដ្ឋាភិបាលទេជាជំនួយការក្នុងករណីដែលក្រសួងមានរដ្ឋមន្ត្រី ឬរដ្ឋលេខាធិការជាប្រធាន និងអនុប្រធានស្ថាប័ន ។
ខុទ្ទកាល័យទីស្តីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីទទួលខុសត្រូវលើកិច្ចការសំខាន់ៗដូចតទៅ៖
- រៀបចំជូននាយករដ្ឋមន្ត្រីដើម្បីសំរេចលើសំណុំរឿងទាំងឡាយដែលក្រសួងផ្សេងៗស្នើមក
។
- ជូនយោបល់នាយករដ្ឋមន្ត្រីក្នុងការរៀបចំគោលដៅនៃសកម្មភាពរដ្ឋាភិបាល។
- រាយការណ៍អំពីការវិវត្ត
និងការអនុវត្តកិច្ចការទាំងឡាយដែលក្រសួងនានាបានចាត់ចែង ។
- ទទួលរៀបចំទំនាក់ទំនងជាមួយស្ថាប័នខាងក្រៅដូចជា
អង្គការ សហជីព អង្គការអន្តរជាតិ...។
- ពិនិត្យ និងពិគ្រោះលើសេចក្តីព្រាងច្បាប់ ព្រះរាជក្រឹត្យ
អនុក្រឹត្យ ដែលរៀបចំឡើង ដោយក្រសួងផ្សេងៗមុននឹងដាក់ជូនសម័យប្រជុំពេញអង្គរបស់គណៈរដ្ឋមន្ត្រីពិនិត្យ និងអនុម័ត ។
ក្រសួងជាស្ថាប័នដែលដឹកនាំដោយរដ្ឋមន្ត្រី ហើយរដ្ឋលេខាធិការដ្ឋានដឹកនាំដោយរដ្ឋលេខាធិការ។ ស្ថាប័ននេះទទួលបន្ទុកអនុវត្តកម្មវិធីនយោបាយរាជរដ្ឋាភិបាល តាមជំនាញរៀងៗខ្លួន ។ រាល់ការបង្កើតឬរំលាយក្រសួងឬរដ្ឋលេខាធិការ ដ្ឋានត្រូវកំណត់ដោយច្បាប់ (មាត្រា ទី៣៣ ច្បាប់នីមួយៗស្តីពីការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តទៅនៃគណៈរដ្ឋមន្ត្រី)។ សម្រាប់នីតិកាលទី៤ (ឆ្នាំ២០០៨) មានក្រសួងចំនួន ២៥ និងរដ្ឋលេខាធិការដ្ឋានចំនួន២ ហើយស្ថាប័នទាំងនេះ ត្រូវរៀប ចំឡើងតាមវិស័យដូចតទៅ ៖
ក្រសួងបំរើឱ្យវិស័យរដ្ឋបាលមាន
៖
- ក្រសួង ការពារជាតិ
- ក្រសួង ការបរទេស និង សហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ
- ក្រសួង មហាផ្ទៃ
- ក្រសួង ដែនដីនគរូបនីយកម្ម និងសំណង់
- ក្រសួង យុត្តិធម៌
- ក្រសួង ទំនាក់ទំនងរដ្ឋសភា ព្រឹទ្ធសភា
និងអធិការកិច្ច
- ក្រសួង ផែនការ
- ក្រសួង ព្រះបរមរាជវាំង
- រដ្ឋលេខាធិការដ្ឋានមុខងារសាធារណៈ
ក្រសួងបំរើឱ្យវិស័យសេដ្ឋកិច្ចមាន៖
- ក្រសួង សេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុ
- ក្រសួង អភិវឌ្ឍនជនបទ
- ក្រសួង ឧស្សាហកម្មរ៉ែ និងថាមពល
- ក្រសួង ទេសចរណ៍
- ក្រសួង ពាណិជ្ជកម្ម
- ក្រសួង កសិកម្ម រុក្ខាប្រម៉ាញ់ និងនេសាទ
- ក្រសួង សាធារណៈការ និងដឹកជញ្ជូន
- ក្រសួង បរិស្ថាន
- ក្រសួង ធនធានទឹក និងឧត្តុនិយម
- រដ្ឋលេខាធិការដ្ឋានអាកាសចរណ៍ស៊ីវិល
ក្រសួងបំរើឱ្យវិស័យវប្បធម៌ សង្គមកិច្ចមាន ៖
- ក្រសួងអប់រំ
យុវជន និងកីឡា
- ក្រសួងធម្មការ
និងកិច្ចការសាសនា
- ក្រសួង
ពត៌មាន
- ក្រសួង
កិច្ចការនារី
- ក្រសួង
សុខាភិបាល
- ក្រសួង
សង្គមកិច្ច អតីតយុទ្ធជន និងយុវនីតិសម្បទា
- ក្រសួងវប្បធម៌
និងវិចិត្រសិល្បៈ
- ក្រសួង
ការងារ និងបណ្តុះបណ្តាលវិជ្ជាជីវៈ
- មាត្រាទី ១៤ នៃច្បាប់ស្តីពីការគ្រប់គ្រងរដ្ឋបាលរាជធានី ខេត្ត/ក្រុង ស្រុក/ខណ្ឌ បានចែងថា រាជធានី ខេត្ត/ក្រុង ស្រុក/ខណ្ឌ ត្រូវមានក្រុមប្រឹក្សារបស់ខ្លួនដែលត្រូវបានជើសរើសឡើងតាមរយៈការបោះឆ្នោតអសកលស្របតាមនីតិវិធីដែលកំណត់ដោយច្បាប់ស្តីពីការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សារាជធានីក្រុមប្រឹក្សាខេត្ត ក្រុមប្រឹក្សាក្រុង ក្រុមប្រឹក្សាស្រុក ក្រុមប្រឹក្សាខណ្ឌ ។
- មាត្រាទី ២៩ នៃច្បាប់នេះចែងថា ក្រុមប្រឹក្សាមានតួនាទីចាត់ចែងកិច្ចការចាំបាច់នានាដើម្បីសម្រេចនូវគោលបំណងក្នុងការបង្កើត ជំរុញ និងការធ្វើអោយមានចីរភាពដល់ការអភិវឌ្ឍតាមបែបប្រជាធិបតេយ្យ ។
- មាត្រាទី ៣០ ក្រុមប្រឹក្សាមានអំណាចពីរ គឺ ៖ សិទ្ធិអំណាចធ្វើសេចក្តីសម្រេចខាងបញ្ញត្តិនិងខាងប្រតិបត្តិ ។ ក្រុមប្រឹក្សាប្រើប្រាស់សិទ្ធិអំណាចបញ្ញត្តិរបស់ខ្លួនដោយធ្វើដីកា ។ ដីការរបស់ក្រុមប្រឹក្សាមានវិសាលភាពដើម្បីកំណត់ ហាមឃាត់ ឬត្រួតពិនិត្យលើសកម្មភាព លើនីតិវិធី ឬកិច្ចការ ណាមួយ ដែលស្ថិតក្នុងវិសាលភាពនៃមុខងារ ។ សិទ្ធិអំណាចខាងប្រតិបត្តិ គឺក្រុមប្រឹក្សាត្រូវបំពេញមុខងារនិងភារកិច្ចដោយ ធ្វើសេចក្តីសំរេចក្នុងអង្គប្រជុំក្រមប្រឹក្សារបស់ខ្លួន និងត្រូវធានាថាសេចក្តីសម្រេចនោះត្រូវបានអនុវត្តយ៉ាងត្រឹមត្រូវ ។
រាជធានី ខេត្ត/ក្រុង ស្រុក/ខណ្ឌ នីមួយៗត្រូវគ្រប់គ្រងដោយគណៈអភិបាល និងអភិបាលរងច្រើនរូប ។ អភិបាលរាជធានី ខេត្ត ត្រូវបានតែងតាំងដោយព្រះរាជក្រឹត្យតាមសំណើរបស់រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ ។ អភិបាលរងក្រុង ស្រុក ខណ្ឌ ត្រូវបានតែងតាំងដោយប្រកាសរបស់រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ ។