(ជ២) មេរៀនទី៨៖ (មេរៀនសង្ខេប) សិទ្ធិមនុស្សតាមទស្សនវិស័យពុទ្ធសាសនា

១. អរិយសច្ច

អរិយសច្ចសំដៅលើសេចក្តីពិតរបស់អរិយបុគ្គល ឬសេចក្តីពិតឥតល្អៀង ។ អរិយសច្ចមាន ៤ យ៉ាង គឺ៖
-   ទុក្ខអរិយសច្ច = សេចក្តីមានទុក្ខគ្រប់យ៉ាងរបស់មនុស្ស សត្វ
-   សមុទយអរិយសច្ច = ទុក្ខដែលកើតពីតណ្ហា និងអវិជ្ជា
-   និរោធអរិយសច្ច = ការរំលត់ទុក្ខដើម្បីដល់និព្វាន
-   មគ្គអរិយសច្ច = មធ្យោបាយរំលត់ទុក្ខ

មធ្យោបាយរំលត់ទុក្ខប្រកបដោយអង្គ ៨យ៉ាង គឺ ៖
-   សម្មាទិដ្ឋិ = ការយល់ឃើញត្រូវ
-   សម្មាសង្កប្បៈ = ការត្រិះរិះត្រូវ
-   សម្មាវាចា = ពាក្យសំដីត្រូវ
-   សម្មាកមន្តៈ = ការងារត្រូវ
-   សម្មាអាជីវៈ = ការចិញ្ចឹមជីវិតត្រូវ
-   សម្មាវាយាមៈ = ការព្យាយាមត្រូវ
-   សម្មាសតិ = ការភ្ញាក់រលឹកត្រូវ
-   សម្មាសមាធិ = ការតាំងចិត្តត្រូវ

២. សិទ្ធមិនុស្សនិងព្រះពុទ្ធសាសនា
២.១. សិទ្ធិមនុស្ស

ការគោរពជីវិតអ្នកដទៃ ជាតម្លៃមួយដែលទាក់ទងទៅនឹងគ្រប់ផ្នែកនៃជីវិតរស់នៅ ។ គ្រប់មនុស្សទាំងអស់ត្រូវ គោរពស្រលាញ់ជីវិតអ្នកដទៃ ដូចស្រលាញ់ខ្លួនឯង ។
រាល់មាត្រានៃសេចក្តីថ្លែងការណ៍ជាសកល ស្តីពីសិទ្ធិមនុស្សមានទំនាក់ទំនងគ្នាយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយ សិក្ខាបទ៥ (សីល៥)។

២.២. ព្រះពុទ្ធសាសនា

ក្នុងចំណោមសាសនាទាំងអស់ក្នុងពិភពលោក ព្រះពុទ្ធសាសនា ជាសាសនាដែលមានវ័យ​ចំណាស់​ជាង​គេ ព្រះពុទ្ធចាប់កំណើតតាំងពីសតវត្សទី៦ មុន គ.ស ។ ការអប់រំរបស់ព្រះពុទ្ធសង្កត់ធ្ងន់លើតម្លៃ សីលធម៌ សីលចរិយាធម៌ ដើម្បីឆ្ពោះ ទៅរកសន្តិភាព និងការយោគយល់គ្នាព្រមទាំងអប់រំមនុស្សតាមរយៈធម្មទេសនា ។

២.៣. ការលើកតម្កើងសិទ្ធិមនុស្សនៃព្រះពុទ្ធសាសនា

សីលធម៌របស់ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺជាតម្លៃសច្ចធម៌មួយដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ដែលពុទ្ធសាសនិកជាច្រើនលាននាក់បានគោរពតាម ។ ពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធអប់រំមនុស្សឱ្យមានគំនិតជ្រះថ្លាមិនប្រព្រឹត្តអំពើអាក្រក់ និងមានជំនឿលើ ទស្សនៈកម្មផល ។

ដើម្បីលើកកម្ពស់នូវសិទ្ធិមនុស្សយើងត្រូវ ៖
-   ដោះស្រាយបញ្ហាជាច្រើនក្នុងជីវិតដោយសន្តិវិធីឬដោយអហិង្សា មានការតស៊ូនិងព្យាយាមធ្វើ អំពើល្អ។
-   មានសតិសម្បជញ្ញៈប្រកាន់ខ្ជាប់នូវសច្ចធម៌ សុចរិតធម៌ យុត្តិធម៌ ចេះជួយសង្គ្រោះគ្នាទៅវិញទៅមក ហើយជឿលើសមត្ថភាពរបស់ខ្លួន ប្រកាន់ខ្ជាប់គោលការណ៍ខ្លួនទីពឹងខ្លួន សុខឬទុក្ខ មានឬក្រ ល្អ ឬអាក្រក់កើតមកតែពីខ្លួឯង ។ យ៉ាងណាមិញត្រង់ការបែងចែកសង្គម ជាវណ្ណៈផ្សេងៗព្រះពុទ្ធទ្រង់ ពិចារណាឃើញថា " ការប្រកាន់បែបនេះជាការមិនយុត្តិធម៌ទើបទ្រង់សម្តែងទ្រឹស្តីសមភាពតាម រយៈគោលការណ៍បីយ៉ាងគឺ សេចក្តីមិនទៀងនៃសង្ខាទាំងឡាយ(អនិច្ចតា) សភាពនៃទុក្ខ សភាព មិនមែនខ្លួនប្រាណ(អនត្តា)”។
-   ការអប់រំចរិយាធម៌ដែលព្រះពុទ្ធបានត្រាស់បញ្ញត្តិមិនអោយប្រព្រឹត្តិនិងមិនអនុញ្ញាត្តិឱ្យប្រព្រឹត្ត។ ភាពជាអ្នកមានមាយាទល្អ ជាចរិយាធម៌ដែលបុគ្គលគ្រប់រូបត្រូវតែបដិបត្តិជានិច្ច ។
-   តាមគោលការណ៍ចរិយាធម៌របស់ព្រះពុទ្ធប្រដៅមនុស្សឱ្យលះបង់ការបៀតបៀនគ្នា មិនថាដោយ ផ្ទាល់ឬដោយមិនផ្ទាល់ ឱ្យមនុស្សចិញ្ចឹមជីវិតតែក្នុងផ្លូវប្រពៃ(សម្មាអាជីវៈ) និងចេះជួយគ្នាទៅវិញ ទៅមកតាមកម្លាំងដែលអាចធ្វើទៅបាន ។
-   ឱ្យមនុស្សនិយាយតែពាក្យពិត មានសារប្រយោជន៍ សមតាមបុគ្គល ទីស្ថាននិងកាលសម័យ។
-   ឱ្យមនុស្សមានចិត្តសុចរិត ទៀតត្រង់ចំពោះខ្លួនឯងនិងអ្នកដទៃ ហើយនិងទៀតត្រង់ចំពោះមុខងារខ្មាសអៀននិងចេះខ្លាចអំពើបាប ។
-   ចេះយោគយល់ចំពោះគ្នាទៅវិញទៅមក ។