- រាជាធិបតេយ្យ
ជាទម្រង់នៃការដឹកនាំមួយដែលអំណាចសម្រេចខ្ពស់បំផុត និងអំណាចសម្រេចចុងក្រោយនៅក្នុងកណ្តាប់ដៃព្រះរាជាតែមួយអង្គឯងគត់
។ អ្នកគ្រប់គ្រងប្រើប្រាស់អំណាចផ្តាច់ការហើយអំណាចនេះគ្មានព្រំដែនឡើយ
ព្រះរាជាជាប្រធាននៃអំណាចទាំងបី គឺ អំណាចនីតិបញ្ញត្តិ ប្រតិបត្តិ និងតុលាការ ។ អ្នកដឹកនាំបន្តគឺ តាមខ្សែរាជវង្សស្តេចគ្រងរាជ្យ ។
- អភិជនាធិបតេយ្យ
ជាទម្រង់នៃការដឹកនាំមួយដែលអំណាចនយោបាយស្ថិតក្នុងដែលមនុស្សមួយចំនួនតូចដែលហៅថា
“ពួកអភិជន”។ វណ្ណៈអភិជនដែលត្រូវបានជ្រើសតាំងឡើងបានចូលរួមយ៉ាងធំធេងក្នុងអំណាចរដ្ឋាភិបាល។
- របបផ្តាច់ការ
ជាប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងដែលមានគណបក្សតែមួយមានក្បាលម៉ាស៊ីនដឹកនាំរឹងមាំមានលក្ខណៈជាអង្គការចាត់តាំងនយោបាយមួយ ។
ក្នុងរបបនេះមន្ត្រីដឹកនាំគេធ្វើការតែងតាំង ។
- របបប្រជាធិបតេយ្យ
ជាទម្រង់នៃការដឹកនាំដែលអំណាចត្រូវផ្តល់ឱ្យប្រជាពលរដ្ឋយ៉ាងទូលំទូលាយ ។
របបប្រជាធិបតេយ្យមាន៣ ទម្រង់គឺ ៖
- របបប្រជាធិបតេយ្យបែបសហរដ្ឋអាមរិក
ក្នុងរបបនេះបោះឆ្នោតពីរដង គឺបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសមាជិករដ្ឋសភានិងប្រធានាធិបតី។
ប្រធានាធិបតីជាប្រមុខរដ្ឋាភិបាលផង ជាតំណាងប្រទេសជាតិផង
របបនេះអំណាចទាំងបីនេះចែកដាច់ពីគ្នា ។
- របបសភានិយម (អូស្ត្រាលី អង់គ្លេស)
ប្រជាពលរដ្ឋបោះឆ្នោតថ្នាក់ជាតិតែមួយលើកគត់ដើម្បីជ្រើសរើសមាជិកសភា ។
ក្នុងរបបនេះ អំណាចនីតិប្រតិបត្តិជាផ្នែកមួយនៃអំណាចនីតិបញ្ញត្តិ។
- របបពាក់កណ្តាលសភានិយម និងប្រធាធិបតីនិយម
ឬប្រជាធិបតេយ្យបែបចំរុះ (នៅបារាំង) ប្រជាពលរដ្ឋបោះឆ្នោតពីរលើក
គឺលើកទីមួយបោះឆ្នោតជ្រើសរើសមាជិកសភា និងមួយលើកទៀត
បោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតី។ របបនេះអាចជានាយករដ្ឋមន្ត្រីផង និងជាប្រធានាធិបតីផង
។
- ចំពោះរបបរាជានិយមអាស្រ័យធម្មនុញ្ញ របបនេះមាននៅក្នុងប្រទេសមួយចំនួននៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ដូចជា : កម្ពុជា ថៃ ម៉ាឡេស៊ី ។ ក្នុងរបបនេះព្រះមហាក្សត្រ ជាព្រះប្រមុខរដ្ឋ។
ព្រះមហាក្សត្រជាមហាក្សត្រអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញហើយមានព្រះរាជកិច្ចដឹកនាំតាមការស្នើសុំរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី។ តួនាទីព្រះអង្គជាព្រះប្រមុខរដ្ឋភាគច្រើនព្រះអង្គចូលរួមជាកិត្តិយសក្នុងពិធីសំខាន់ៗ។ ការតែងតាំងមន្ត្រីធំៗរបស់រដ្ឋគឺ ធ្វើឡើងក្នុងព្រះរាជនាមព្រះអង្គ ហើយព្រះអង្គផ្តល់ការយល់ព្រមតាមការអនុម័តរបស់សភា ។
ការបោះឆ្នោតមានគណបក្សច្រើនចូលរួមប្រកួតប្រជែងក្រោយការបោះឆ្នោតមេដឹកនាំគណបក្សដែលទទួលបានសំឡេងគាំទ្រច្រើនជាងគេបានធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រីនិងរៀបចំគណៈរដ្ឋមន្ត្រីរបស់ខ្លួន ។ គណបក្សនីមួយៗជ្រើសរើសមេដឹកនាំខ្លួនតាមរយៈការបោះឆ្នោត។
ពលរដ្ឋដែលមានអាយុចាប់ពី ១៨ឆ្នាំ ឡើងទៅមានសិទ្ធិទៅបោះឆ្នោតជ្រើសរើសសមាជិកសភា ។ បើសមាជិកសភាណាម្នាក់សុំលាលែងពីតំណែងឬមរណភាពគេត្រូវរៀបចំបោះឆ្នោតពិសេសមួយដើម្បីជ្រើសរើសបេក្ខជនជំនួសតំណែងនោះ។
រដ្ឋាភិបាល
ចែកជារដ្ឋាភិបាលថ្នាក់ជាតិ និងរដ្ឋាភិបាលមូលដ្ឋាន ។
រដ្ឋាភិបាលថ្នាក់ជាតិដឹកនាំដោយនាយករដ្ឋមន្ត្រីដែលត្រួតត្រាលើក្រសួងនានា ។
រដ្ឋាភិបាលមូលដ្ឋានធ្វើឡើងដោយការបោះឆ្នោតពីពលរដ្ឋមូលដ្ឋានហើយមានភារកិច្ច
ផ្តល់សេវាធានាក្នុងក្របខណ្ឌមូលដ្ឋានខ្លួនដូចជា : សេវាអប់រំ សុខាភិបាល សន្តិសុខ ការពារបរិស្ថានក្នុងមូលដ្ឋាន រដ្ឋាភិបាលនេះ
មានឈ្មោះ សភាមូលដ្ឋាន ដែលចែកជាបីថ្នាក់គឺ
៖
- សភាខេត្ត ឬតំបន់ ៖
សម្រាប់ដោះស្រាយបញ្ហាសំខាន់ៗ ។
- សភាថ្នាក់ស្រុក ៖
មាននាទីប្រមូលពន្ធដារ អនុវត្តច្បាប់ស្តីពីបរិស្ថាន សុខភាព សំណង់ និងសំរាម។
- សភាថ្នាក់ឃុំ ៖
មានទំនាក់ទំនងជាមួយពលរដ្ឋ ។
គណបក្សនយោបាយធំៗចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសភាមូលដ្ឋាន បេក្ខជនទាំងអស់ជាអ្នករស់នៅក្នុងមូលដ្ឋាននោះ ។
ព្រះរាជអាជ្ញាឯករាជ្យជាអ្នកសម្រេចថាតើបុគ្គលណាត្រូវទទួលការជំនុំជម្រះក្តី។ ប្រទេសអង់គ្លេសមានវិធីសងជំងឺចិត្តដល់អ្នករងគ្រោះ ដែលមានលក្ខណៈសប្បុរសបំផុតនៅក្នុងពិភពលោក។ វិវាទរវាងបុគ្គលនិងបុគ្គលត្រូវដោះស្រាយក្នុងតុលាការស៊ីវិលជាធម្មតាមិនសូវពាក់ព័ន្ធ និងនគរបាលឡើយ ។
នគរបាលទទួលខុសត្រូវចំពោះសហគមន៍មូលដ្ឋានដែលខ្លួនបម្រើការងារ ។ ក្រមវិន័យរបស់នគរបាលជាឧបករណ៍ រារាំង ការរំលោភអំណាចរបស់នគរបាល បើធ្វើខុសបណ្តេញចេញពីអង្គភាព។
សេរីភាពសំខាន់ៗដែលទ្រទ្រង់ការរស់នៅប្រកបដោយប្រជាធិបតេយ្យនៅអង់គ្លេសគឺការបោះឆ្នោតដោយសេរី។ សេរីក្នុងការនិយាយស្តី និងបើកចំហស្មើភាពគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ ដោយសារសេរីភាពនេះ ហើយធ្វើឱ្យប្រទេសនេះមាន ស្ថេរភាពខាងនយោបាយ ដែលគេឱ្យតម្លៃខ្ពង់ខ្ពស់ ។
រចនាសម្ព័ន្ធបែងចែកអំណាចមានបីផ្នែកគឺ ៖
- នីតិបញ្ញត្តិ ៖ សភាតំណាងរាស្ត្រ និងព្រឹទ្ធសភា ។
- នីតិប្រតិបត្តិ ៖ ប្រធានាធិបតី រដ្ឋលេខាធិការ ។
- តុលាការ ៖ តុលាការកំពូល តុលាការសហព័ន្ធ តុលាការប្រចាំរដ្ឋ ។
រដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ធ និងរដ្ឋាភិបាលប្រចាំរដ្ឋនានាដែលមានរចនាសម្ព័ន្ធបែងចែកអំណាចដូចសហព័ន្ធដែរ ។
អាណត្តិ ២ឆ្នាំ សម្រាប់តំណាងរាស្ត្រ៦ឆ្នាំ សម្រាប់ព្រឹទ្ធសភា៤ឆ្នាំ សម្រាប់ប្រធានាធិបតី(ប្រជារាស្ត្របោះឆ្នោតដោយផ្ទាល់)។
ការបោះឆ្នោតទាំងអស់ស្ថិតនៅក្រោមការទទួលខុសត្រូវនៃគណៈកម្មការឯករាជ្យទទួលបន្ទុកការបោះឆ្នោត។ គេបោះឆ្នោតជ្រើសរើសអភិបាលរដ្ឋ អភិបាលរង អភិបាលក្រុង អភិបាលស្រុក ឃុំ និង ភូមិ រីឯប្រធានតុលាការទាំងអស់ ក៏ត្រូវជ្រើសរើតាំងដោយបោះឆ្នោតដែរ។
- សភាមានអំណាចយល់ព្រម ឬមិនយល់ព្រមចំពោះការតែងតាំង
រដ្ឋលេខាធិការ ទូត ចៅក្រម និងមុខតំណែង សំខាន់ៗដទៃទៀតដែលរដ្ឋាភិបាលដាក់ស្នើ ។
- សភាជាអ្នកសម្រេចលើគម្រោងថវិកាចំណាយដែលរដ្ឋាភិបាលដាក់ស្នើ
។
- សភាមានសិទ្ធិអំណាចដកបុណ្យសក្តិមន្ត្រីណាដែលប្រព្រឹត្តល្មើស
។
- រដ្ឋាភិបាលមានសិទ្ធិអំណាចបដិសេធមិនព្រមទទួលយកច្បាប់ដែលសភាបានអនុម័តជាលើកទីមួយ
។
- រដ្ឋាភិបាលអាចចាប់ខ្លួនសមាជិកសភាណាដែលប្រព្រឹត្តល្មើស
។
- រដ្ឋាភិបាលជាអ្នកតែងតាំងចៅក្រម ។
- រដ្ឋាភិបាលមានសិទ្ធិអំណាចលើកទោស
ឬសម្រាលទោសឱ្យទណ្ឌិត ។
- រដ្ឋាភិបាលមានសិទ្ធិអំណាចចាប់ខ្លួនចៅក្រមដែលប្រព្រឹត្តល្មើស
។
- តុលាការមានអំណាចចោទប្រកាន់ពេលណារដ្ឋាភិបាលប្រព្រឹត្តខុសច្បាប់
។
- តុលាការមានអំណាចកាត់ទោសសមាជិករដ្ឋាភិបាលដែលប្រព្រឹត្តល្មើស
។
- តុលាការមានសិទ្ធិអំណាចពិនិត្យសាជាថ្មី
លើច្បាប់ទាំងឡាយណាដែលសភាបានអនុម័ត ហើយបើឃើញថា មិនសមស្របតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញ
តុលាការមានសិទ្ធិអំណាចប្រកាសបដិសេធពោលគឺមានតួនាទីដូចក្រុមប្រឹក្សា
ធម្មនុញ្ញោនៅប្រទេសកម្ពុជាដែរ ។
- ចៅក្រមមានសិទ្ធិអំណាចកាត់ទោសសមាជិកសភាណាដែលប្រព្រឹត្តល្មើស។
- សភាអនុម័ត លើសេចក្តីតែងតាំងចៅក្រម
(ដែលដាក់ស្នើដោយរដ្ឋាភិបាល)។
- សភា មានសិទ្ធិអំណាចដកបុណ្យសក្តិចៅក្រមណាដែលប្រព្រឹត្តល្មើស។