(ជ២) មេរៀនទី៥៖ (មេរៀនសង្ខេប) ច្បាប់អន្តរជាតិអំពីសិទ្ធិមនុស្ស

១. សេចក្តីប្រកាសជាសកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្សឆ្នាំ១៩៤៨

អង្គការសហប្រជាជាតិ (អ.ស.ប = United Nations) បានបង្កើតឡើងថ្ងៃទី ២៦ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ១៩៤៥ នៅ ទីក្រុងសានហ្វ្រាន់ស៊ីស្កូ មានប្រទេស៥០ចូលរួមក្នុងគោលបំណង ៖ ធានាសន្តិភាព​​ កាត់បន្ថយ និង រំសាយគ្រឿងសព្វាវុធ ប្រឆាំងនឹងការប្រកាន់ពូជសាសន៍ បង្កើតកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជា​អន្តរជាតិ​​លើ​គ្រប់វិស័យ រវាងប្រជាជាតិនានានៅលើសកលលោក ។ ក្នុងនោះដែរ ដើម្បីកំណត់ សិទ្ធិសេរីភាព របស់មនុស្សគ្រប់ជាតិ សាសន៍ លើសកលលោកនៅថ្ងៃទី ១០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៤៨ សេចក្តីថ្លែងការ​ស្តីពីសិទ្ធិមនុស្ស​ត្រូវបាន​ប្រកាសឡើង​ដោយមហាសន្និបាតនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ ។

សេចក្តីប្រកាសជាសកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្សចែកជា ៣០ មាត្រា និងមានខ្លឹមសារដូចខាងក្រោម ៖
-   មាត្រា ១ ៖ មនុស្សទាំងអស់កើតមកមានសេរីភាពនិងសមភាពក្នុងសេចក្តីថ្លៃថ្នូរ....។
-   មាត្រា ២ ៖ មនុស្សម្នាក់អាចប្រើប្រាស់សិទ្ធិ និងសេរីភាពទាំងអស់ដោយគ្មានការបែងចែក។
-   មាត្រា ៣ ៖ បុគ្គលម្នាក់ៗមានសិទ្ធិរស់រានមានជីវិត សេរីភាព និងសន្តិសុខផ្ទាល់ខ្លួន។
-   មាត្រា ៤ ៖ គ្មានជនណាម្នាក់ស្ថិតនៅក្នុងទាសភាពឬស្ថិត​នៅ​ក្នុង​ភាព​ជា​អ្នក​បម្រើ​ដាច់​ថ្លៃ​ឡើយ។
-   មាត្រា ៥ ៖ គ្មានជន​ណាម្នាក់ត្រូវ​ទទួលទណ្ឌកម្ម​ ឬប្រព្រឹត្តកាចសាហាវ​អមនុស្សធម៌​ឬ បន្ថោកបន្ទាប់​បានឡើយ។
-   មាត្រា ៦ ៖ ជនគ្រប់រូបមានសិទ្ធិអោយគេទទួលស្គាល់ថា ជាមនុស្សនៅគ្រប់ទីកន្លែង។
-   មាត្រា ៧ ៖ ជនគ្រប់រូបមានសិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់និងសិទ្ធិការពារពីច្បាប់....។
-   មាត្រា ៨ ៖ មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិរកដំណោះស្រាយ​ស័ក្តិសិទ្ធិមួយ​នៅចំពោះមុខ​សាលាជំរះ​ក្តី​ជាតិ...។
-   មាត្រា ៩ ៖ គ្មានជនណាម្នាក់ត្រូវបានចាប់ខ្លួន ឃុំខ្លួន ឬ និរទេសខ្លួនដោយបំពានឡើយ។
-   មាត្រា ១០ ៖ មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិស្មើគ្នាពេញលេញ ស្នើសុំអោយតុលាការឯករាជ្យ និង​មិន​លំអៀង​ពិនិត្យ រឿងក្តីរបស់ខ្លួនជាសាធារណៈ...។
-   មាត្រា ១១ ៖ ជនដែលជាប់ចោទ ជាបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌត្រូវ​សន្មត់ជាជនគ្មានទោស​រហូតដល់​ពិរុទ្ធភាព​ត្រូវបានរកឃើញនូវក្នុងសវនាការ ជាសាធារណៈ......។
-   មាត្រា ១២ ៖ គ្មានជនណាម្នាក់រងការរំលោភជ្រៀតជ្រែកតាមអំពើចិត្តក្នុងជីវិតឯកជនគ្រួសារ ទីលំនៅ ឬធ្វើ ឱ្យប៉ះពាល់ដល់កេរ្តិ៍ឈ្មោះខ្លួនឡើយ ។
-   មាត្រា ១៣ ៖ មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិធ្វើដំណើរដោយសេរី...។
-   មាត្រា ១៤ ៖ មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិ​រកសិទ្ធិជ្រកកោន​ក្នុងប្រទេស​ដទៃ ក្នុងករណី​មាន​ការធ្វើទុក្ខ​បុកម្នេញ​មកលើខ្លួន...។
-   មាត្រា ១៥ ៖ មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិទទួលបានសញ្ជាតិមួយគ្មានជនណាអាចដកហូតសញ្ជាតិឬរារាំងសិទ្ធិប្តូរសញ្ជាតិខ្លួន​បាន​ឡើយ
-   មាត្រា ១៦ ៖ បុរសនិងស្ត្រីដល់អាយុគ្រប់ការមានសិទ្ធិរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ និងកសាងគ្រួសារ....។
-   មាត្រា ១៧ ៖ មនុស្សគ្រប់រូបទោះជាបុគ្គលក្តីមានសិទ្ធិជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិ ។ គ្មានជនណាត្រូវដកហូតកម្មសិទ្ធិ ដោយបំពានបានឡើយ។
-   មាត្រា ១៨ ៖ មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិសេរីភាពខាងការគិតសតិសម្បជញ្ញៈ និងសាសនា......។
-   មាត្រា ១៩ ៖ មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការមានមតិ និងការសំដែងមតិ....។
-   មាត្រា ២០ ៖ មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការប្រជុំឬបង្កើតសមាគមដោយសន្តិវិធី ។
-   មាត្រា ២១ ៖ មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិចូលរួមក្នុងកិច្ចការសាធារណៈ នៃប្រទេសរបស់ខ្លួនដោយផ្ទាល់ ឬ តាមរយៈតំណាងដែលបានជ្រើសរើសដោយសេរី.....។
-   មាត្រា ២២ ៖ ក្នុងឋានៈជាសមាជិកនៃសង្គមមនុស្ស​គ្រប់រូបមានសិទ្ធិទទួលបានសន្តិសុខសង្គម​និងមាន​បុព្វសិទ្ធិទទួលបានសិទ្ធិខាងសេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ច និងវប្បធម៌.....។
-   មាត្រា ២៣ ៖ មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិធ្វើការងារជ្រើសរើសការងារដោយសេរី ក្នុងលក្ខខណ្ឌត្រឹមត្រូវ។
-   មាត្រា ២៤ ៖ មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិឈប់សំរាក និងកំសាន្ត......។
-   មាត្រា ២៥ ៖ មនុស្សគ្រប់រូប មានសិទ្ធិទទួលបានកម្រិតជីវភាព​គ្រប់គ្រាន់ដើម្បីធានាសុខភាព​ និង​សុខមាលភាពរបស់ខ្លួន.....
-   មាត្រា ២៦ ៖ មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិទទួលការអប់រំ..... ។
-   មាត្រា ២៧ ៖ មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិចូលរួមដោយសេរីក្នុងជីវភាពវប្បធម៌ របស់សហគមន៍...។
-   មាត្រា ២៨ ៖ មនុស្សគ្រប់រូបមានសិទ្ធិចូលរួមគ្រប់គ្រងសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គមនិងអន្តរជាតិ.....។
-   មាត្រា ២៩ ៖ មនុស្សគ្រប់រូបមានករណីយកិច្ចចំពោះសហគមន៍ ដែលជាកន្លែងតែមួយគត់​ អាច​បង្កើត​បាន ការរីកចំរើនដោយសេរី និងពេញបរិបូរនូវបុគ្គលិកលក្ខណៈរបស់ខ្លួន.......។
-   មាត្រា ៣០ ៖ គ្មានបទបញ្ញត្តិណាមួយនៃសេចក្តីប្រកាសនេះអាចត្រូវបានបកស្រាយ ដែលបណ្តាលឱ្យរដ្ឋ ណាមួយ ក្រុមណាមួយ ឬ បុគ្គលណាម្នាក់ ធ្វើសកម្មភាពបំផ្លិចបំផ្លាញនូវ​សេរីភាពទាំងឡាយ ​ដែល​មាន​ចែង​ក្នុងសេចក្តីប្រកាសនេះឡើយ ។

២. សិទ្ធិដើម្បីការអភិវឌ្ឍ

សិទ្ធិអភិវឌ្ឍជាសិទ្ធិមូលដ្ឋាននៃការអភិវឌ្ឈនិងនិនរន្តភាពសង្គម ។ នៅក្នុងច្បាប់អន្តរជាតិជាច្រើនដូចជាកតិកាសញ្ញា និងអនុសញ្ញានានាដែលឆ្លើយតបទៅនឹងសេចក្តីត្រូវការរបស់មនុស្សក្នុងការជម្រុញការអភិវឌ្ឈសិទ្ធិមនុស្ស ។ សិទ្ធិអភិវឌ្ឈនេះចែកចេញជា៖

ក. សិទ្ធិដើម្បីមានចំណេះវិជ្ជា

យោងតាមមាត្រា២៦ នៃសេចក្តីថ្លែងការជាសកលស្តីអំពីសិទ្ធិមនុស្សបានចែងថា មនុស្សគ្រប់រូបមាន សិទ្ធិទទួលការអប់រំ ។ ការអប់រំត្រូវតែរៀបចំឡើងដោយឥតយកតម្លៃនៅក្នុងថ្នាក់បឋមសិក្សានិងមានការអប់រំ បច្ចេកទេសនិងវិជ្ជាជីវៈត្រូវតែរៀបចំឱ្យមានជាទូទៅ ។

ខ. សិទ្ធិនយោបាយ

-   សិទ្ធិបញ្ចេញមតិដោយសេរី ។
-   សិទ្ធិប្រជុំដោយសេរី ។
-   សិទ្ធិបង្កើតសមាគមដោយសេរី ។
-   សិទ្ធិបោះឆ្នោត ។
-   សិទ្ធិចូលរួមក្នុងឆាកនយោបាយ ។
-   សិទ្ធិបោះឆ្នោតដោយសេរីនិងទៀងទាត់ ។
-   សិទ្ធិមានលទ្ធភាពស្មើគ្នាចំពោះសេវាកម្មសាធារណៈ ។

គ. សិទ្ធិសេដ្ឋកិច្ចសង្គម និងវប្បធម៌

-   សិទ្ធមានការងារធ្វើ ។
-   សិទ្ធិជ្រើសរើសការងារ ។
-   សិទ្ធិមានទ្រព្យសម្បត្តិជាកម្មសិទ្ធិ ។
-   សិទ្ធិមានកម្រិតជីវភាពរស់នៅសមរម្យ ។
-   សិទ្ធិមានលទ្ធភាពក្នុងការសិក្សា ។
-   សិទ្ធិបង្កើតគ្រួសារ ។
-   សិទ្ធិមានសន្តិសុខសង្គម ។
-   សិទ្ធិមានការធានារ៉ាប់រង

ដោយសារឧត្តមគតិរួមដែលប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់ៗរូបប្រទេសនិងប្រជាជាតិទាំងអស់ត្រូវធ្វើដូចជា៖
-   ការទទួលស្គាល់សេចក្តីថ្លៃថ្នូរពីកំណើតរបស់សមាជិកទាំងអស់នៃគ្រួសារមនុស្ស ហើយនិងការ ទទួលស្គាល់សិទ្ធិស្មើៗគ្នា និងសិទ្ធិមិនអាចលក់ ដូរ ផ្ទេរ ឬដកហូតបាន ព្រោះវាជាគ្រឹស្តនៃ សេរីភាព យុត្តិធម៌និងសន្តិភាពក្នុងសកលលោក ។ ការមិនទទួលស្គាល់និងការប្រមាថមើលងាយសិទ្ធិមនុស្ស បាននាំទៅកាន់អំពើព្រៃផ្សៃសាហាវយង់ឃ្នង ធ្វើឱ្យក្តៅក្រហាយដល់សតិមនុស្សជាតិ ។
-   ការកើតឡើងនូវពិភពលោកមួយដែលមនុស្សជាតិមានសេរីភាពក្នុងការនិយាយស្តី និងជំនឿរួច ផុតពីភាពភ័យខ្លាចនិងទុរគតភាពត្រូវបានប្រកាសជាសេចក្តីប្រាថ្នាដ៏ខ្ពស់បំផុតរបស់មនុស្សទូទៅ។
-   ភាពចាំចាច់ដែលសិទ្ធិមនុស្សត្រូវបានការពារដោយនីតិរដ្ឋ គឺដើម្បីចៀសវាងកុំឱ្យមនុស្សបង្ខំចិត្ត ជាចុងក្រោយបង្អស់ប៉ះបោរប្រឆាំងនឹងអំណាចផ្តាច់ការនិងការគាបសង្កត់ ។
-   ភាពចាំបាច់ដែលត្រូវលើកស្ទួយ ការពង្រីកទំនាក់ទំនងជាមិត្តភាពរវាងប្រជាជាតិនានានៅលើសកលលោក ។
-   ប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់នៃសហប្រជាជាតិបានប្រកាសបញ្ជាក់សារជាថ្មីក្នុងធម្មនុញ្ញសហប្រជាជាតិ នូវជំនឿរបស់ខ្លួនទៅលើសិទ្ធិមូលដ្ឋាននៃមនុស្ស លើសេចក្តីថ្លៃថ្នូរ លើតម្លៃរបស់មនុស្ស និងលើ សមភាពនៃសិទ្ធិរវាងបុរសនិងស្រ្តី ហើយប្តេជ្ញាលើកស្ទួយវឌ្ឍនភាពសង្គមនិងកម្រិតជីវភាព រស់នៅឱ្យកាន់តែប្រសើឡើងក្នុងសេរីភាពកាន់តែទូលំទូលាយ ។
-   ក្នុងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការជាមួយអង្គការសហប្រជាជាតិ រដ្ឋជាសមាជិកទាំងអស់សន្យានិងធានា គោរពសិទ្ធិសកល និងសេរីភាពមូលដ្ឋានឱ្យបានសម្រេច ។
-   ទស្សនៈរួមមួយស្តីពីសិទ្ធិនិងសេរីភាពទាំងនេះមានសារៈសំខាន់បំផុត ដើម្បីបំពេញនូវការសន្យាខាងលើ ។