(ជ២) មេរៀនទី៩៖ (មេរៀនសង្ខេប) សិទ្ធិជនជាតិផ្សេងៗនៅកម្ពុជា

១. ការ​កំណត់​អត្តសញ្ញាណ

ទម្លាប់និងប្រពៃណីរបស់ជនជាតិភាគតិចគឺ គោរពចាស់ទុំ គោរពដូនតាជំនាន់មុន មានសាមគ្គីភាព រវាងគ្នានិងគ្នា មានពិធីរៀប
អាពាហ៏ពិពាហ៏ មានភាពស្មោះត្រង់ចំពោះសមាជិកក្រុមគ្រួសារនីមួយៗ ។ល។ ទំនៀមទំលាប់នេះធ្វើឱ្យពួកគេមានសាមគ្គីភាពទូលំទូលាយ និងអាចជួយយកអាសាគ្នាល្អប្រសើរ ។

ទំលាប់និងប្រពៃណីដែលមិនល្អគឺ កសិកម្ម កាប់ដុត ដាំ មានជំនឿជាក់លើអារក្ស អ្នកតា គ្មាន ជំនឿលើសាសនា ធំៗទេគ្មានជំនឿលើ
វិទ្យាសាស្រ្ត រើសអើងចំពោះភេទនារី (ពួកស្ទៀង) ។ល។

ជនជាតិភាគតិចខ្មែរលើបានរក្សាទុកទំរង់ដើមនៃអរិយធម៌របស់ខ្លួន ដោយពុំបានទទួលឥទ្ធិពលនៃ អរិយធម៌បរទេសទេ ទោះខាងផ្នែកជំនឿក្តី ខាងតិចនិចក្តី។ ពួកគេមិនគោរពសាសនាធំទេ គឺគេគោរពអ្នកតា ។ អ្នកតាគឺជាវិញ្ញាណក្ខន្ធដូនតាឬម្តាយឪពុកដែលស្លាប់ទៅ ។ នៅពេលដែលមានអ្នកណាម្នាក់ឈឺពួកនេះមាន ជំនឿថាគឺបណ្តាលមកពីការខឹងសំបានៃអារក្ខ អ្នកតា ហើយពួកគេត្រូវថ្វាយស្រា មាន់ជ្រូក ឬគោដើម្បីឱ្យអ្នកតាឈប់ខឹង និងឱ្យអ្នកជំងឺជាសះស្បើយ ។ ដើម្បីឱ្យអ្នកតាជួយថែរក្សាភូមិ ស្រុក ពួកគេតែង រៀបចំពិធីឡើងអ្នកតាជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដោយមានការកាប់ក្របី ថ្វាយអ្នកតា មានការផឹកស៊ី រាំច្រៀងទៀតផង ។ របាំដែលគេសម្តែងថ្វាយអ្នកតាមានឈ្មោះថា " របាំកាប់ក្របីផឹកស្រា" ។ ការរៀបការកូនក្រមុំកូនកំលោះមាន សិទ្ធិជ្រើសរើសគូស្រករដោយខ្លួនឯង ។

២. ក្រុម​ជនជាតិ​ផ្សេងៗ​និង​វប្បធម៌
២.១. ជនជាតិ​ចិន

រស់នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ​តាំង​ពី​សម័យ​មុន​អង្គរ ។ ចាប់តាំង​ពី ឆ្នាំ​១៤៣៤​មក ភ្នំពេញ​បាន​ក្លាយ​ជា​រាជធានី។ ជនជាតិ​ចិន​បាន​បង្កើត​ជា​សហគមន៍​ធំៗ ពួក​គេ​ជា អ្នក​ម្ចាស់​ហាង ម្ចាស់​សណ្ឋាគារ ម្ចាស់​ភោជនីយដ្ឋាន ពាណិជ្ជករ.......។

២.២. ជនជាតិ​វៀតណាម

មក​រស់នៅ​កម្ពុជា​ច្រើន​សតវត្ស​មក​ហើយ គេ​ចែក​ជន​ជាតិ​វៀតណាម​ជា​បី​ក្រុម៖
-   ជន​ជាតិ​វៀតណាម​ដើម​កំណើត​នៅ​កម្ពុជា ។
-   ជន​ជាតិ​វៀតណាម​ដែល​ភៀស​ខ្លួន​មក​ឆ្នាំ ១៩៧៩-១៩៨៩ ។
-   ជនជាតិវៀតណាមដែលទើបចូលមកនិយាយភាសាខ្មែរតិចតួច ពួកគេ​ភាគច្រើន​ធ្វើកម្មករសំណង់ ជាងជួសជុល នេសាទ...។​

២.៣. ជន​ជាតិចាម

បន្ទាប់ពីបាត់បង់ទឹកដីដើមកំណើត ជនជាតិចាមភៀសខ្លួនទៅ​រស់នៅ​ពេញពិភពលោក​ក្នុងនោះប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ ។ ពួកគេមានមុខរបរជាអ្នកនេសាទ កាប់គោ ក្របី អ្នកធ្វើឧបករណ៍នេសាទ...។

២.៤. ជនជាតិភាគតិចអំបូរមនខ្មែរ 

ជនជាតិភាគតិចអំបូរខ្មែរមន​ ច្រើនរស់​នៅ​តាម​បណ្តា​ខេត្ត​មួយ​ចំនួនដូចជា ស្ទឹងត្រែង ព្រះវិហារ រតនគីរី មណ្ឌលគីរី ក្រចេះ កំពង់ធំ សៀមរាប ពោធិ៍សាត់ ។
ក្រុមជនជាតិទាំងនោះមានប្រហែល ២០ក្រុមខុសៗគ្នា ហើយក្រុមជនជាតិធំៗមានព្នង ទំពូន កួយ គ្រឹង ព្រៅ ចារាយ ស្ទៀង ការវែត ។ ពួកគេនិយាយភាសាផ្សេងៗគ្នា​មានមុខរបរ ធ្វើ​កសិកម្ម បេះផ្លែឈើ បរបាញ់សត្វ និងរក អនុផលព្រៃឈើ ។ការគោរពចាស់ទុំ​ជា​ទំនៀមទំលាប់​តឹងតែងបំផុតរបស់ពួកគេ ហើយចាស់ស្រុក ជា​មនុស្ស​ប្រុសស្រី​ដែលមានអាយុ ច្រើនជាងគេ និងមាននាទីដូចជា៖
-   អ្នកសម្របសម្រួលជម្លោះរវាងគ្រួសារនានា ព្រមទាំងក្រើនរំលឹក​អោយ​គ្រួសារទាំងអស់​បំពេញ​តួនាទី ចំពោះដូនតា។
-   អ្នកថែរក្សាប្រវត្តិសាស្ត្រកេរដំណែលបន្ត ជាអ្នកគ្រប់គ្រងច្បាប់ទម្លាប់​ប្រពៃណីរបស់ក្រុមគេ។

៣. សិទ្ធិជនជាតិដើមភាគតិច

ជនជាតិភាគតិចមានសិទ្ធិដូចតទៅ៖
-   ប្រើប្រាស់ភាសាជាឯកជន និងជាសាធារណៈដោយសេរី ។
-   អនុវត្ត និងគោរពសាសនារបស់ខ្លួន ។
-   ចូលរួមយ៉ាងសកម្មក្នុងជីវភាពវប្បធម៌ សាសនា សេដ្ឋកិច្ច កិច្ចការសាធារណៈ ។
-   ចូលរួមធ្វើសេចក្តីសម្រេចថ្នាក់ជាតិ តំបន់ ស្តីអំពីបញ្ហាដែលទាក់ទងនឹងជនជាតិភាគតិចឱ្យដើរស្របទៅតាមច្បាប់របស់ជាតិ ។
-   បង្កើតនិងថែរក្សាសហគមន៍របស់ខ្លួន ហើយមានទំនាក់ទំនងដោយសេរី ដោយសន្តិវិធីជាមួយសមាជិកក្នុងក្រុមរបស់ខ្លួន និងជាមួយក្រុមអ្នកដទៃទៀត។
-   អាចប្រើប្រាស់ដោយពេញលេញនិងដោយមានប្រសិទ្ធភាពចំពោះសិទ្ធិមនុស្សដោយគ្មានបំណែងចែក និងដោយស្មើភាពនៅចំពោះមុខច្បាប់ ។
-   ទទួលចំណេះដឹងអំពីប្រវត្តិសាស្រ្ត ប្រពៃណី ភាសា និងវប្បធម៌ដែលមាននៅក្នុងទឹកដីរបស់គេ ។
-   មានឱកាសគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការរៀនសូត្រក្រេបជញ្ជក់យកចំណេះដឹងអំពីសង្គមទាំងមូល។

៤. ជីវភាពរស់នៅនិងវប្បធម៌ជនជាតិដើមភាគតិច

ជនជាតិភាគតិចអម្បូរមនខ្មែរដែលរស់នៅលើទឹកដីកម្ពុជាច្រើនរស់នៅតាមតំបន់ភ្នំ ។ ពួក​គេ​​ជួបការលំបាកក្នុង ការធ្វើដំណើរដោយសារគ្មានផ្លូវគមនាគមន៍ ។ ពួកគេនិយម​ដាំស្រូវ ពោត សណ្តែកលើចង្កេះភ្នំ ក្រៅពីនេះពួកគេប្រកបរបរ ខ្លឹមចន្ទន៍ បេះក្រវាញ និងប្រមាញ់ផងដែរ ។ ពួក​គេរស់នៅដោយរក្សាជំនឿតាំងពីដូនតាដោយជឿលើបារមីនៃអ្នកតា និងជំនឿលើវត្ថុសក្តិសិទ្ធិ ។ គេរស់នៅ ប្រកាន់ខ្ជាប់នូវសីលធម៌ ស្មោះត្រង់ និងមិនសូវឈ្លោះទាស់ទែងគ្នាទេ ។

៥. តម្រូវការរបស់ជនជាតិភាគតិចនិងការឆ្លើយតបរបស់រដ្ឋាភិបាល

ក្នុងការឆ្លើយតប នឹងតម្រូវការរបស់ជនជាតិភាគតិចរដ្ឋាភិបាលបានរៀបចំគោលនយោបាយដូចតទៅ ៖
-   លុបបំបាត់ភាពរើសអើងនិងបង្កើតការចូលរួមពីជនជាតិភាគតិចក្នុងការធ្វើផែនការថ្នាក់ជាតិនិងមូលដ្ឋាន។
-   ជំរុញឱ្យមានការចូលរួមពេញលេញនិងមានប្រសិទ្ធិភាពពីជនជាតិភាគតិចក្នុងការធ្វើសេចក្តីសម្រេចចិត្ត។
-   កំណត់គោលនយោបាយអភិវឌ្ឍស្របតាមវប្បធម៌ ប្រពៃណីជំនឿ និងភាសារបស់ពួកគេ
-   លើកទឹកចិត្តអោយមានការបកប្រែភាសាជនជាតិភាគតិចពេលមានការជម្រះក្តីក្នុងតុលាការ
-   ជំរុញឱ្យមានការអប់រំ ថែទាំសុខភាពនិងអនាម័យ និងបង្កើនការ​យល់ដឹងពី​គោលនយោបាយ​រដ្ឋាភិបាល
-   ទទួលស្គាល់ការប្រើប្រាស់ដីជាលក្ខណៈសមូហភាព ។
-   ជំរុញឱ្យមានសេវាទេសចរណ៍ក្នុងសហគមន៍ជនជាតិភាគតិច ។
-   ខិតខំរកជំនួយដើម្បីអភិវឌ្ឍពិសេសស្ត្រី កុមារ និងលើកកម្ពស់កំរិតជីវភាពគ្រួសារ ។
-   បង្កើនសេវាកម្មផ្នែកសុខាភិបាល និងពិនិត្យការប្រើប្រាស់ថ្នាំបុរាណរបស់ពួកគេ ។
-   ជំរុញការអប់រំថែទាំងសុខភាព អនាម័យ ផ្គត់ផ្គង់ទឹកស្អាត ការអប់រំ​និងការផ្លាស់ប្តូរ​ទម្លាប់​ផ្នែកកសិកម្ម និងផ្នែកផ្សេងៗទៀត