លោក រូឃីច មានទស្សនៈថាតម្លៃ គឺជាជំនឿស្ថិតស្ថេរមួយដែលវិធីជាក់លាក់នៃការប្រព្រឹត្តដែលគួរឲ្យចូលចិត្ត ជាលក្ខណៈបុគ្គល និងជាលក្ខណៈសង្គម ជាច្បាប់នៃការប្រព្រឹត្តដែលមានលក្ខណៈផ្ទុយពីនេះ ។
លោកសាស្ត្រាចារ្យ ភើរី ឱ្យនិយមន័យតម្លៃថាជា ទំនាក់ទំនងពិសេសរវាងផលប្រយោជន៍ណាមួយជាមួយនឹងគោលបំណងរបស់វា ឬលក្ខណៈពិសេសនៃគោលបំណងដែលមាននៅក្នុងផលប្រយោជន៍នោះដែលត្រូវបានគេយកចេញពីតម្លៃ ។ ចំពោះគាត់ អ្វីមួយអាចក្លាយជាតម្លៃបាននៅពេលដែលគេចង់បានវា។
បញ្ហាមួយនៅក្នុងទស្សនវិជ្ជា ដែលទស្សនវិទូទាំងឡាយបានពិភាក្សាយ៉ាងស្វិតស្វាញតាំងពីសម័យបុរាណរហូតមកដល់សម័យទំនើប គឺការចោទសួរពីស្ថានភាពនៃតម្លៃ ។ តើតម្លៃមានលក្ខណៈអត្តនោម័ត ឬសត្យានុម័ត? ទាក់ទិននឹងបញ្ហានេះ គេបានលើកនូវសំណួរថា កើតឡើងដោយសារតែគេសន្មត ឬក៏ដោយសារតែគេសន្មត ឬដោយសារតែវត្ថុនោះមានតម្លៃពីធម្មជាតិ ឬក៏តម្លៃជាកម្មសិទ្ធិ ផ្ទាល់របស់វត្ថុនោះ? តើគំនូរមួយផ្ទាំងល្អ ដោយសារតែគុណភាពដែលគំនូរនោះមាន ឬក៏ល្អពីព្រោះតែការកោតសរសើរ ឬការពេញចិត្តរបស់មនុស្សចំពោះគំនូរនោះ?
តម្លៃត្រូវបានបង្ហាញឲ្យឃើញតាមរយៈមនោសញ្ចេតនា ឥរិយាបថ ឬជំនឿដែលមនុស្សបានជួបប្រទះឬឆ្លងកាត់។ តម្លៃគឺជាការវិនិច្ឆ័យផ្ទាល់ខ្លួនរបស់មនុស្សទៅលើគុណភាពរបស់វត្ថុ ឬស្ថានភាពមួយដែលមានឥទ្ធិពលលើមនុស្សដែលកំពុងជួបប្រទះនូវវត្ថុ ឬស្ថានភាពនោះ ។ ពួកអត្តនោម័តបានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថា តម្លៃមិនមែនជាអ្វីមួយជាក់លាក់ទេ តម្លៃប្រែប្រួលទៅតាមបុគ្គលនីមួយៗ ឬក្រុមនីមួយៗ។
តាម ផ្លេតូ និងអារីស្តូថល ថា តម្លៃជាសម្បត្តិឬគុណភាពពិតរបស់វត្ថុរបស់វត្ថុវិស័យភាព ។
តម្លៃមិនមែនជាសម្បត្តិទាំងស្រុងរបស់អ្វីមួយ ឬជាអំពើណាមួយទេ ហើយវាក៏មិនមែនជាការបង្កើតទាំងស្រុងរបស់មនុស្សដែរ ។ ទ្រឹស្ដីទំនាក់ទំនងអះអាងបន្ថែមទៀតថា អត្ថិភាពនៃតម្លៃ តម្រូវឲ្យមានកត្តាបី ៖
- មនុស្សដែលត្រូវជ្រើសរើសយកអ្វីមួយ
- អ្វីមួយ ដែលគេចូលចិត្ត ឬត្រូវការ
- បរិបទ
ឬកាលៈទេសៈដែលក្នុងនោះការវាយតម្លៃកើតមានឡើង ។
ក.តម្លៃសម្ភារៈ (ព្រោះវាមានតួនាទីបំពេញឱ្យសម្រេចគោលបំណងជាក់លាក់ណាមួយ)
ខ.តម្លៃពីធម្មជាតិ
(តម្លៃជាប់ទាក់ទងនឹងគុណភាព ឬលក្ខណៈដែលវត្ថុមានស្រាប់ រួមមាន សោភ័ណភាព
ពុទ្ធិ សច្ចភាព សុភមង្គល សេចក្ដីរីករាយ មិត្តភាព សេចក្ដីគោរព
ស្នាដៃសិល្បៈជាដើម)
- តម្លៃជីវសាស្ត្រ
៖ ម្ហូបអាហារ ការរួមភេទ...
- តម្លៃសេដ្ឋកិច្ច
៖ វត្ថុដែលគេប្រើនៃសេវាកម្ម
- តម្លៃឥទ្ធិពល
៖ បទពិសោធន៍
- តម្លៃសង្គម
៖ អំណាច ឋានៈ មិត្តភាព
- តម្លៃបញ្ញា
៖ ការចង់ចេះចង់ដឹង
- តម្លៃសោភ័ណ
៖ ការសរសើរដោយមិនលម្អៀងចំពោះសោភ័ណភាពពីធម្មជាតិនិង សោភ័ណភាពសិល្បៈ
- សីលតម្លៃ
៖ ឥរិយាបថបុគ្គល កុសលភាព
- តម្លៃសាសនា
៖ ភក្ដីភាពនិងការគោរពសាសនា
តម្លៃ៤ក្រុមខាងលើ
គឺតម្លៃថ្នាក់ទាប ឯ៤ក្រុមទៀតជាតម្លៃថ្នាក់ខ្ពស់
ការជ្រើសរើសតម្លៃគឺដើម្បីកំណត់អត្ថន័យលើគោលបំណង
អំពើ និងការគិត។ មូលដ្ឋានសម្រាប់កំណត់អ្វីមួយ ដែលគួរពិចារណា ៖
- តម្លៃពីធម្មជាតិ
៖ គឺតម្លៃដែលមានស្រាប់នៅក្នុងវត្ថុ ដែលគេចូលចិត្តជាងតម្លៃសម្ភារៈ ។
- តម្លៃឱ្យផល
និងមានលក្ខណៈអចិន្ត្រៃយ៍
ជាតម្លៃដែលគេចូលចិត្តជាងតម្លៃដែលមិនឲ្យផលនិងគ្មានថិតយើងគួរជ្រើសរើសតម្លៃលើមូលដ្ឋាននៃឧត្តមគតិ
ឬបំណងដែលយើងបានកំណត់ដោយខ្លួនឯងរវាងតម្លៃពីរ ឬច្រើន ៖
យកណាមួយល្អជាង
ជាផ្នែកសំខាន់មួយនៃទស្សនវិជ្ជា។ គោលបំណងទូទៅនៃទស្សនវិជ្ជាសីលធម៌ គឺបង្ហាញពីច្បាប់ទូទៅនៃការប្រព្រឹត្តដើម្បីឱ្យមនុស្សធ្វើតាម។ ទស្សនវិជ្ជាសីលធម៌ មិនគ្រាន់តែជាការពិពណ៌នាពីអ្វីដែលមនុស្សធ្វើនៅក្នុងជីវិតរបស់គេប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែវាថែមទាំងចង់ផ្ដល់ការបង្ហាញនិងសំណូមពរដល់មនុស្សនូវរបៀបដែលពួកគេប្រព្រឹត្តផងដែរ។
ការសិក្សាពីអ្វីមួយដែលត្រូវ ឬខុសនៅក្នុងទង្វើរបស់មនុស្សនិងការស្វែងរកជីវិតប្រកបដោយកុសល។ វាជាការសិក្សាសំខាន់ទៅលើគោលការណ៍សីលធម៌ច្បាប់នៃការប្រព្រឹត្ត ឬប្រព័ន្ធផ្សេងៗ ដែលគេគួរតែប្រព្រឹត្តតាមយ៉ាងហ្មត់ចត់សីលវិជ្ជាកំណត់នូវអ្វីដែលជាការប្រព្រឹត្តល្អនិងជាអ្វីដែលជាការប្រព្រឹត្តមិនល្អ។ សីលវិជ្ជាបង្ហាញនូវអំពើរបស់មនុស្សដែលគួរទទួលយកនិងផ្ដល់ឱ្យយើងនូវគំរូមួយដោយផ្អែកលើមូលដ្ឋាននេះ យើងអាចដឹងថាតើអាកប្បកិរិយារបស់យើងប្រកបដោយសីលធម៌ត្រឹមត្រូវ គុណធម៌និងគួរឲ្យចង់បាន ឬមិនគួរឱ្យចង់បាន។
គោលបំណងនៃការអប់រំ គឺអភិវឌ្ឍមនុស្សឲ្យក្លាយជាមនុស្សល្អ។ ហេតុនេះ គួរតែបង្រៀនគោលការណ៍សីលធម៌ឬគោលការណ៍នៃទស្សនវិជ្ជាសីលធម៌។ ធីថឹស ស្នើឡើងនូវហេតុផលខាងក្រោមនេះ ដែលគួរតែមានលក្ខណៈគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការធ្វើឲ្យយើងជឿនូវសារៈសំខាន់នៃទស្សនវិជ្ជាសីលធម៌ ៖
វាប្រាប់យើងយ៉ាងច្បាស់ថា ហេតុអ្វីបានជាអំពើមួយល្អប្រសើរជាងអំពើមួយទៀត។ វាស្វែងរកគោលការណ៍នៃការប្រព្រឹត្តប្រកបដោយបញ្ញា ឬគោលការណ៍នានា ដែលធ្វើឲ្យជីវិតរស់នៅប្រកបដោយសីលកុសលខ្ពស់បំផុត។ វារួមចំណែកក្នុងការរិះគន់និងវាយតម្លៃប្រកបដោយបញ្ញានូវអំពើសីលធម៌និងប្រព័ន្ធនៃទស្សនវិជ្ជាសីលធម៌ទាំងនៅក្នុងអតីតកាលនិងបច្ចុប្បន្នកាលដើម្បីឃើញចំណុចល្អ ដែលជាសីលកុសលនិងចំណុចអាក្រក់ដែលជាឧបសគ្គយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរក្នុងការរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់មនុស្ស ។
ទស្សនវិជ្ជាសីលធម៌ព្យាយាមបង្ហាញមនុស្សនូវតម្លៃពិតនៃជីវិត ។ វាប្រឹងប្រែងបង្កើនន័យសីលធម៌របកគំហើញ នៃតម្លៃពិតនៃជីវិតនិងញ៉ាំងឱ្យមនុស្សរួបរួមគ្នាក្នុងការស្វែងរកតម្លៃទាំងនោះ។
មានតែមនុស្សទេដែលជាភាវៈប្រកបដោយសីលធម៌ ជាភាវៈមានទំនួលខុសត្រូវ និងជាភាវៈប្រកបដោយវិចារណញ្ញាណ និងឆន្ទៈសេរី។
សេរីភាពជាតម្រូវការមូលដ្ឋាននៃធម្មចរិយានៃការប្រព្រឹត្តរបស់មនុស្ស។ បើគ្មានសេរីភាពទេ គឺគ្មានមូលដ្ឋានពិចារណាទៅលើការវិនិច្ឆ័យខាងសីលធម៌ឡើយ ។
ហេតុផលជំរុញនេះ មិនអាចមើលឃើញដោយងាយទេ។ អ្នកដែលអាចដឹងហេតុផលជំរុញនេះច្បាស់ គឺមានតែអ្នកធ្វើអំពើដោយផ្ទាល់តែប៉ុណ្ណោះ។
គេអាចវិនិច្ឆ័យខាងសីលធម៌យ៉ាងងាយលើមូលដ្ឋាននៃមធ្យោបាយដែលអ្នកណាម្នាក់យកទៅប្រើប្រាស់។ ឧទាហរណ៍ : មានវិធីសាស្ត្រជាច្រើនក្នុងការរកប្រាក់ចំណូល ដូចជា ដោយសុចរិត ខុសច្បាប់ អំពើពុករលួយ កេងប្រវ័ញ្ចអ្នកដទៃ លួច ប្លន់..ជាដើម ។ មធ្យោបាយអាក្រក់ ឬមធ្យោបាយអសីលធម៌ ជាមធ្យោបាយដែលមិនអាចទទួលយកបាន។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងកាលៈទេសៈពិសេសខ្លះ ដូចជានៅក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម មនុស្សត្រូវតែហ៊ាននិយាយកុហក ហ៊ានលួច ដើម្បីតែរស់ បើមិនដូចនោះទេ ពួកគេនឹងត្រូវស្លាប់។
លោក ចន ហ្វស្ដើរ្ស ពោលថា មនុស្សត្រូវតែប្រកបដោយសីលធម៌ព្រោះ ៖
ទង្វើល្អ ទោះជាវាមិនទទួលបានភ្លាមៗ ក៏អាចទទួលបាននៅពេលបន្ទាប់ ឬអនាគត។
មនុស្សធ្វើអំពើល្អ
ព្រោះតែព្រះរបស់គេចង់ឲ្យគេធ្វើអំពើនោះដើម្បីទទួលរង្វាន់។
អ្នកដែលគោរពច្បាប់សីលធម៌ជាក់លាក់មួយ នឹងជួយគេ ឱ្យឈានដល់សង្គមមួយដែលមានលក្ខណៈប្រសើរ។