(ជ៣) មេរៀនទី១១៖ (មេរៀនសង្ខេប) បរិស្ថានពិភពលោក

១. ការបំពុលបរិស្ថាន

នៅលើពិភពលោកទាំងក្នុងប្រទេសអភិវឌ្ឍ  ប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍ បញ្ហាបរិស្ថានជាបញ្ហាប្រឈមមុខ និងជាការព្រួយបារម្ភដ៏ចម្បងមួយរបស់ប្រជាជន និងរដ្ឋាភិបាលនានា។ បញ្ហាទាំងនោះរួមមានកំណើនប្រជាជន ចំហេះប្រេងឥន្ធនៈ ការបំផ្លាញព្រៃឈើ ការបំពុលទឹក បំពុលខ្យល់ បំពុលដី ការចាក់ចោលកាកសំណល់សំរាម។ល។ ចាប់ពីឆ្នាំ ១៩៥០ មក គេសង្កេតឃើញខ្យល់អាកាសជុំវិញខ្លួនយើង កាន់តែខ្សោះឡើងៗ។ បញ្ហាខាងលើនេះជះឥទ្ធិពលអាក្រក់ទៅលើសុខភាពមនុស្ស បរិស្ថាន និងគំរាមកំហែងដល់ការរីកចម្រើននៃសេដ្ឋកិច្ចទៀតផង។ មិនថានៅបណ្ដាប្រទេសធំៗឬទីក្រុងធំៗទេ សូម្បីតែនៅប្រទេសតូចៗ និងទីក្រុងតូចៗក៏កើតមានបញ្ហានេះដែរ។ប្រភពនៃការបំពុលបរិស្ថាន មានដូចជា ៖
-   ការបំផ្លាញព្រៃឈើ
-   ការបំពុលខ្យល់
-   ការបំពុលទឹក
-   ការបំពុលដោយសូរសំឡេង
-   ការទុកដាក់សំណល់រឹង
ការបំផ្លាញព្រៃឈើ ជាប្រភពនៃការបំពុលបរិស្ថានព្រោះ ការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើដោយផ្ទាល់ ឬដោយប្រយោល ធ្វើឱ្យសត្វព្រៃផុតពូជនិងជិតផុតពូជ រុក្ខជាតិនានារាប់រយប្រភេទបាត់បង់ បង្កឱ្យមានសំណឹកដី ដីជាំទឹក អំពើគីមី និងកង្វះខ្យល់អុកស៊ីសែន។
ការបំពុលខ្យល់ ជាប្រភពនៃការបំពុលបរិស្ថានព្រោះ ការបំពុលខ្យល់នេះ បណ្ដាលមកពីសកម្មភាពឧស្សាហកម្ម ចំហេះប្រេងឥន្ធនៈរបស់ម៉ាស៊ីនរថយន្ត ទោចក្រយានយន្ត និងការដុតឧសជាដើម។ បញ្ហាសុខភាពជាច្រើនកើតឡើងនៅតំបន់ទីក្រុង។ ការបំពុលខ្យល់នេះនាំឱ្យកើតមានបាតុភូតបីទៀត ដែលជាការព្រួយបារម្ភក្នុងកម្រិតពិភពលោកដូចជា ការកើតភ្លៀងអាស៊ីត ការហិនហោចស្រទាប់អូសូន និងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ។
ការបំពុលទឹក ជាប្រភពនៃការបំពុលបរិស្ថាន ព្រោះស្ថានប្រព័ន្ធនៅក្រោមខ្សែទឹកនៅតំបន់ទីក្រុង ឬកំពង់ផែឧស្សាហកម្ម តែងតែរងការបំពុលជាញឹកញាប់ពីកាកសំណល់ដែលពុំទាន់បានធ្វើប្រព្រឹត្តិកម្ម ឬក៏ធ្វើប្រព្រឹត្តិកម្មពុំបានត្រឹមត្រូវ។ ទន្ទឹមនឹងនោះ ក៏មានការធ្វើអាជីវកម្មរ៉ែ ការបូមភក់ ការលាងនាវាដឹកប្រេង និងកាកសំណល់ពីគេហដ្ឋានដែលសុទ្ធសឹងតែជាសារធាតុបំពុលដ៏គ្រោះថ្នាក់។
សូរសំឡេងដែលបង្កដោយរថយន្ដ ឬប្រដាប់បំពងសំឡេង ជាប្រភពនៃការបំពុលបរិស្ថាន ព្រោះសូរស័ព្ទទាំងនោះរំខានដល់មនុស្ស ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យមានការហេវហត់ អស់កម្លាំងខាងផ្លូវចិត្ត ការមួម៉ៅតប់ប្រមល់ និងនាំឱ្យខូចសោតវិញ្ញាណទៀតផង។
ការទុកដាក់កាកសំណល់ពីគេហដ្ឋាន សារធាតុពុលចេញពីរោងចក្រឧស្សាហកម្ម និងមន្ទីរពេទ្យ ប៉ះពាល់ដល់បរិស្ថាន ដូចជាបានបំពុលខ្យល់ ដី និងទឹក ព្រោះថាការចាក់ចោល ឬដុតសំណល់ទាំងនេះ ធ្វើឱ្យកើតមានឧស្ម័នពុលសាយភាយចូលក្នុងសារធាតុអាស៊ីត និងសារធាតុសរីរាង្គទៅក្នុងខ្យល់ ដែលបង្កគ្រោះថ្នាក់យ៉ាងខ្លាំងដល់សុខភាពសាធារណៈ។

២. ការបំផ្លាញស្រទាប់អូសូន្យ និងការឡើងកម្ដៅផែនដី

បរិយាកាស ចែកចែញជាមណ្ឌលអាកាសរចល់ និងមណ្ឌលអាកាសស្ងប់។មណ្ឌលអាកាសរចល់លាតសន្ធឹងពីផ្ទៃដីរហូតដល់កម្ពស់ប្រហែល ១១ គីឡូម៉ែត្រ ។មណ្ឌលអាកាសស្ងប់លាតសន្ធឹងបន្តពីមណ្ឌលអាកាសរចល់ រហូតកម្ពស់ ប្រមាណ ៥០ គីឡូម៉ែត្រ ពីផែនដី។ ក្រៅពីទឹក និងខ្យល់ ក្នុងមណ្ឌលអាកាសរចល់(ខ្យល់ដែលយើងដកដង្ហើម) មានសារធាតុផ្សំដោយ ឧស្ម័នអាសូត ៧៨%  អុកស៊ីសែន ២១%  និងឧស្ម័នកាបូនិក ០.០៣%។

២.១. ការបំផ្លាញស្រទាប់អូសូន

អូសូននៅក្នុងមណ្ឌលអាកាសស្ងប់ មានសារៈសំខាន់ ព្រោះវាអាចស្រូបយកកាំរស្មីស្វាយអ៊ុលត្រាដែលមានគ្រោះថ្នាក់ដល់ពន្លឺព្រះអាទិត្យ។ ប្រភេទភាវៈរស់ដែលមានជីវិតនៅលើភពផែនដី សំដិលខ្លួនឱ្យត្រូវខ្យល់ផ្ទាល់នឹងត្រូវរងគ្រោះថ្នាក់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ប្រសិនបើគ្មានស្រទាប់អូសូន។
សារធាតុដែលធ្វើឱ្យហិនហោចស្រទាប់អូសូន គឺសមាសធាតុក្លរ៉ូភ្លុយអរ៉ូកាបូន ដែលជាសមាសធាតុគីមីផ្សំពីធាតុកាបូននិងធាតុអាឡូសែនមួយឬច្រើន។ ជាទូទៅ សារធាតុគីមីដែលបំផ្លាញស្រទាប់អូសូនច្រើននៅក្នុងអង្គធាតុរាវសម្រាប់ធ្វើជាមេត្រជាក់ក្នុងទូទឹកកកក្នុងកំប៉ុងថ្នាំបាញ់ និងមេបំប៉ោងនៅក្នុងរោងចក្រជ័រប្លាស្ទិកវេចខ្ចប់។ នៅពេលដែលអូសូនក្នុងមណ្ឌលអាកាសរចល់ថយចុះ អត្រានៃកាំរស្មីស្វាយអ៊ុលត្រាអាចចូលមកដល់ផ្ទៃផែនដី ហើយអត្រាគ្រោះថ្នាក់ក៏កើនឡើងដែរ។ រាល់ភាវៈរស់ដែលមានជីវិតនៅលើផែនដីបានវិវត្តដោយបន្ស៊ាំខ្លួនទៅនឹងរំភាយកាំរស្មីស្វាយអ៊ុលត្រាក្នុងកម្រិតធម្មតា។ ប៉ុន្តែការសំដិលខ្លួនឱ្យត្រូវកាំរស្មីនេះក្នុងកម្រិតលើសពីធម្មតា នឹងបណ្ដាលឱ្យកើតមានបញ្ហាច្រើនបែបយ៉ាង ដែលគំរាមកំហែងដល់ការរស់រានមានជីវិតរបស់រុក្ខជាតិ និងដំណាំអាហារនានា ព្រោះកំណើនកម្រិតកាំរស្មីស្វាយអ៊ុលត្រានឹងធ្វើឱ្យខូចខាតស្លឹករុក្ខជាតិ ដោយសារការថយចុះនូវប្រសិទ្ធភាពនៃការធ្វើរស្មីសំយោគ និងការស្រូបយកទឹក។  ការសំដិលខ្លួនឱ្យត្រូវកាំរស្មីស្វាយអ៊ុលត្រាយូរបណ្ដាលឱ្យកើតមានកំណើននៃការកើតជំងឺរលាកស្បែក មហារីក ស្បែកបាំងភ្នែក ។

២.២. ការឡើងកម្តៅផែនដី

ថាមពលព្រះអាទិត្យដែលចាំងមកលើផ្ទៃដី ត្រូវបានស្រូបចូលទៅក្នុងដីប្រមាណពាក់កណ្ដាល ហើយថាមពលនេះត្រូវបានផ្លាតត្រឡប់ទៅលំហវិញក្នុងទម្រង់ជារស្មីក្រហមអាំងប្រា ដែលយើងមិនអាចមើលឃើញ។ នៅក្នុងមណ្ឌលអាកាសរចល់ ឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ដែលមានវត្តមានរបស់ខ្លួនដោយធម្មជាតិ បានស្រូបយករស្មីក្រហមអាំងប្រាមួយភាគដែលភាយចេញពីដី ហើយបញ្ចេញកម្ដៅ ជាហតុនាំឱ្យកើនកម្ដៅនៅក្នុងមណ្ឌលអាកាសរចល់ រួចទីបំផុតធ្វើឱ្យផ្ទៃដីទទួលកម្ដៅនេះបន្តនិងកើនកម្ដៅ។ ឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ មាន ទឹក ឧស្ម័នកាបូនិក ឌីអាសូតម៉ូណូអុកស៊ីត មេតាន អូសូន និងក្លរ៉ូភ្លុយអរ៉ូកាបូន។ វត្តមានតាមធម្មជាតិនៃកំហាប់ឧស្ម័ន ផ្ទះកញ្ចក់ក្នុងមណ្ឌលអាកាសរចល់ បានជួយរក្សាឱ្យមានលំនឹងសីតុណ្ហភាពមធ្យមនៃផ្ទៃផែនដីឱ្យនៅត្រឹម ១៦°C ដែលកម្រិតសីតុណ្ហភាពនេះមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងការធានាលក្ខខណ្ឌអាកាសធាតុដែលអាចទ្រទ្រង់ជីវិតនៅលើផែនដីក្នុងសភាពសព្វថ្ងៃនេះ។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រសិនបើគ្មានបាតុភូតនេះទេ នោះនឹងធ្វើឱ្យផ្ទៃផែនដីត្រជាក់ជាងនេះ។ ទង្វើដែលចូលរួមចំណែកក្នុងការបង្កើនអត្រាឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ក្នុងមណ្ឌលអាកាសរចល់ឱ្យលើសពីកម្រិតធម្មជាតិ គឺកំណើនយ៉ាងឆាប់រហ័សនៃការអភិវឌ្ឍទីក្រុង កំណើននៃការប្រើប្រាស់ថាមពលនិងប្រេងឥន្ធនៈមានសារធាតុបំពុល កំណើនឧស្សាហកម្ម និងការកាប់ឆ្ការព្រៃឈើយកដីដាំដំណាំ ការអនុវត្តច្បាប់បរិស្ថាននៅមានធូរលុង ។ ការបំផ្លាញបរិស្ថានជាហេតុធ្វើឱ្យមានការប្រែប្រួលបរិយាកាស អាកាសធាតុ និងអាចនាំមកភាពមហន្តរាយយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់ភពផែនដីដោយមិនអាចស្ដារឡើងវិញបាន ប្រសិនបើអត្រាឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ និងសារធាតុពុលផ្សេងៗទៀតនៅតែបន្តកើនឡើងដូចសព្វថ្ងៃ។  បច្ចុប្បន្ន កំហាប់ឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់មានពីរបែប គឺ កាបូនម៉ូណូអុកស៊ីត និងមេតាន ដែលបានកើនឡើងលើសពីកម្រិតដែលធ្លាប់មានពីមុនមក។

៣. ការអភិវឌ្ឍប្រកបដោយនិរន្តរភាព

ដើម្បីកាត់បន្ថយ ទប់ស្កាត់ការបំពុលបរិស្ថាននិងកំណើនកម្ដៅផែនដីលើពិភពលោក យើងត្រូវនាំគ្នាកាត់បន្ថយការបំពុលបរិស្ថាន ដោយប្ដូរទៅប្រើប្រាស់ប្រភពថាមពលផ្សេងៗទៀតជំនួស ការបង្កើនការអភិរក្សថាមពលនិងការលុបបំបាត់ការកាប់បំផ្លាញព្រៃឈើ។ ពិសេសជាងនេះទៅទៀត គេត្រូវចាត់វិធានការណាដែលផ្ដល់ផលប្រយោជន៍ច្រើនបែបបន្ថែមទៅលើការកាត់បន្ថយកំណើនកម្ដៅផែនដីពិភពលោក ដូចជា នាំគ្នាខិតខំដាំព្រៃឈើឡើងវិញ ការស្ដារដីវាលស្មៅ ការបង្កើតការអភិរក្សថាមពល និងការប្ដូរទៅប្រើប្រាស់ប្រភពថាមពលព្រះអាទិត្យឱ្យបានច្រើន។
ប្រជាជននៅលើពិភពលោកតែងតែប្រារព្ធទិវាបរិស្ថានជាតិនិងបរិស្ថានពិភពលោកដូចជា អូសូននៅថ្ងៃទី ០៥ ខែ មិថុនា បរិស្ថានអន្តរជាតិ នៅថ្ងៃ ១៦ ខែ កញ្ញា និងទិវាអនាម័យបរិស្ថាន ជារៀងរាល់ឆ្នាំ ដើម្បីជួយរំឭកដល់មនុស្សជាតិឱ្យចេះស្រឡាញ់ ការពារ និងអភិរក្សបរិស្ថានឱ្យមានភាពស្រស់បំព្រងជានិច្ចនិរន្តរ៍។