សិទ្ធិមនុស្ស គឺជាអំណាចខាងសីលធម៌
និងជាអំណាចដែលមិនត្រូវគេរំលោភបានក្នុង ការកាន់កាប់ ការធ្វើ
ឬការទាមទារអ្វីមួយពីអ្នកណាម្នាក់។
សិទ្ធិមនុស្ស គឺជាសេចក្ដីត្រូវការចាំបាច់របស់មនុស្សគ្រប់រូប
ជាសិទ្ធិដែលមានតាំងពី កំណើត
ដើម្បីទាមទារនូវអ្វីដែលធ្វើឱ្យមនុស្សរស់នៅប្រកបដោយគុណធម៌ និងសេចក្ដី ថ្លៃថ្នូរ។
មូលហេតុចម្បងដែលនាំឱ្យមានសេចក្តីថ្លែងការណ៍ជាសកលស្តីពីសិទ្ធិមនុស្សគឺ ដោយភាពមហន្តរាយដ៏គួរឱ្យតក់ស្លុតដែលបង្កឡើងដោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២មកលើមនុស្សមានទំហំក្រៃលែង ហើយភាពខ្លោចផ្សារហួសប្រមាណនេះបានជំរុញអ្នកមានទឹកចិត្តស្រឡាញ់សន្តិភាព បានធ្វើការតស៊ូយ៉ាងស្វិតស្វាញ ក្នុងការតាក់តែងឯកសារច្បាប់។
សិទ្ធិមនុស្សត្រូវបានទទួលស្គាល់ដោយអង្គការសហប្រជាជាតិចាប់ពីថ្ងៃទី១០
ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៤៨ ។
គេអាចបែងចែកសិទ្ធិទាំងនេះជាពីរគឺសិទ្ធិស្របច្បាប់នៃពលរដ្ឋនិងសិទ្ធិធម្មជាតិរបស់មនុស្ស។
សិទ្ធិស្របច្បាប់នៃពលរដ្ឋមានអត្ថន័យជាសិទ្ធិដែលដកចេញពីសភាធម្មជាតិត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថាស្របច្បាប់ដែលពេលនោះវាបានក្លាយជាសិទ្ធិពលរដ្ឋហើយដែលសិទ្ធិទាំងនោះមួយចំនួនត្រូវបានគេបញ្ចូលទៅក្នុងច្បាប់រដ្ឋប្បវេណី។ សិទ្ធិស្របច្បាប់នៃពលរដ្ឋ គឺជាសេចក្ដីអះអាង ឬសិទ្ធិដែលអនុម័តយល់ព្រមដោយច្បាប់វិជ្ជមាននៃប្រទេសនីមួយៗ (សិទ្ធិពលរដ្ឋ សិទ្ធិនយោបាយ...)។
សិទ្ធិធម្មជាតិរបស់មនុស្ស គឺជាសិទ្ធិមូលដ្ឋានដែលបានមកដោយផ្ទាល់ពីធម្មជាតិដូចជា សិទ្ធិមានជីវិតរស់នៅ សិទ្ធិចិញ្ចឹមជីវិត សិទ្ធិទទួលការអប់រំ។
មនុស្សទាំងអស់មានសិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់សីលធម៌ មានន័យថា សីលធម៌ ជាការប្រព្រឹត្តកាយ វាចាឱ្យមានរបៀបរៀបរយ សណ្ដាប់ធ្នាប់ ឬជាដំបូន្មានដែលនាំឱ្យចៀសវាងអំពើអាក្រក់ហើយប្រព្រឹត្តតែអំពើល្អប្រកបដោយសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ។ ដូចនេះ ច្បាប់សីលធម៌ បានផ្ដល់ដល់មនុស្សស្មើៗគ្នាទាំងប្រុស ទាំងស្រី ទាំងក្មេង ទាំងចាស់ ពោលគឺគ្មាននរណាមានសិទ្ធិច្រើនជាងនរណាឡើយ។
ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាបានផ្តល់សច្ចាប័នចំនួន១០ ទាក់ទងនឹងកតិកាសញ្ញានិងអនុសញ្ញាសិទ្ធិមនុស្សអន្តរជាតិដូចជា
៖
-
កតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិស្តីពីសិទ្ធិពលរដ្ឋនិងសិទ្ធិនយោបាយចុះហត្ថលេខាឆ្នាំ១៩៩២
- កតិកាសញ្ញាអន្តរជាតិស្តីពីសិទ្ធិសេដ្ឋកិច្ចសង្គមកិច្ចនិងវប្បធម៌ឆ្នាំ១៩៩២
- អនុសញ្ញាប្រឆាំងនឹងការធ្វើទារុណកម្មឆ្នាំ១៩៩២
- អនុសញ្ញាស្តីពីការលុបបំបាត់រាល់ទម្រង់នៃការរើសអើងប្រឆាំងនឹងនារីភេទឆ្នាំ១៩៩២
- អនុសញ្ញាស្តីពីការបង្ការនិងផ្តន្ទាទោសចំពោះបទឧក្រិដ្ឋប្រល័យពូជសាសន៍ឆ្នាំ១៩៥០
- អនុសញ្ញាស្តីពីសិទ្ធិកុមារឆ្នាំ១៩៩២
- អនុសញ្ញាស្តីពីឋានៈជនភៀសខ្លួនឆ្នាំ១៩៩២
- ពិធីសារស្តីឋានៈជនភៀសខ្លួនអនុសញ្ញាក្រុងហ្សឺណែវទាំង៤ស្តីពីការប្រព្រឹត្តរបស់ទាហាននិងស្តីពីច្បាប់មនុស្សធម៌។
ថ្ងៃទី១០ធ្នូតាមមុខនាទីរៀងខ្លួនតាំងពីស្ថាប័នរដ្ឋ ឯកជន វត្តអារាម សាលារៀន សហគ្រាសឬហាងជំនួញ។ល។
- កំណត់ឱ្យមានសិក្ខាសាលាដើម្បីផ្លាសប្តូរយោបល់គ្នាស្តីអំពីខ្លឹមសារនៃទិវាសិទ្ធិមនុស្ស១០ធ្នូ។
- តាមវិទ្យុ ទូរទស្សន៍ គួរមានលោកទេសនា ល្បែងកំសាន្តកំណាព្យ
ឬឆាកល្ខោនឬ គួរបង្កើតឱ្យមានល្បែងប្រជាប្រិយ។
- ធ្វើទេយ្យទានចំពោះព្រះសង្ឃឬមជ្ឈមណ្ឌលកុមារកំព្រា ជនពិការ
- កងទ័ព នគរបាលក៏គួរអនុញ្ញាតឱ្យមានការប្រារព្ធពិធីបុណ្យនេះផងដែរ។
គណៈកម្មការ អាចារ្យវត្តគួរចាត់តាំងឱ្យមានពិធីចម្រើនព្រះបរិត្តរួមសម្តែងធម៌ទេសនាស្តីពីសិទ្ធិមនុស្សតាមបែបព្រះពុទ្ធសាសនា។
លោកគ្រូអ្នកគ្រូគួរពន្យល់សិស្សបន្ថែមពីបញ្ហាសិទ្ធិមនុស្ស ដើម្បីឱ្យសិស្សបានយល់ច្បាស់ពីសិទ្ធិរបស់ខ្លួននិងសិទ្ធអ្នកដទៃ។
ត្រូវគោរពច្បាប់ការងារដែលស្ថាប័ននីតិប្បញ្ញត្តិ បានអនុម័តរួចពោលគឺត្រូវឱ្យកម្មករឈប់សម្រាក។
បំណែងច្បាប់ដែលនឹងបង្ហាញខាងក្រោមនេះផ្តល់ឱ្យអ្នកសិក្សានូវគំនិតច្បាស់លាស់ស្តីពីប្រភពនិងទំនាក់ទំនងច្បាប់ផ្សេងៗ
និយមន័យច្បាប់ផ្សេងៗ
- ច្បាប់ គឺជាបទបញ្ញត្តិជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ
ដែលបានចែងកំណត់ឡើងដោយរដ្ឋដែលមានភាពទៀងទាត់ត្រឹមត្រូវសម្រាប់ឱ្យពលរដ្ឋក្នុងសង្គមនីមួយៗត្រូវតែគោរពតាម។
- ច្បាប់អមតៈ ជាច្បាប់ដែលគេប្រកាសឱ្យប្រើជាអមតៈ។
- ច្បាប់លោកិយ
ជាច្បាប់ដែលគេប្រកាសឱ្យប្រើក្នុងពេលណាមួយជាកំណត់។
- ច្បាប់ធម្មជាតិ
ជាច្បាប់មួយដែលគេប្រកាសឱ្យប្រើតាមរយៈពន្លឺនៃវិចារណញាណ។
- ច្បាប់វិជ្ជមាន
ជាច្បាប់មួយដែលគេប្រកាសឱ្យប្រើតាមរយៈហេតុការណ៍(ស្ថានភាព)ឬព្រឹត្តិការណ៍ដែលមានសុភវិនិច្ឆ័យ(ការបង់ពន្ធ
ការបម្រើកងទ័ព………)។
- ច្បាប់វិជ្ជមានរបស់ព្រះអាទិទេព
ជាសម្ដីមានសុភវិនិច្ឆ័យដែលចេញមកពីអាទិទេព។
- ច្បាប់វិជ្ជមានរបស់មនុស្ស ជាសម្ដី
ឬប្រកាសប្រកបដោយសុភវិនិច្ឆ័យដែលចេញមកពីអាជ្ញាធររបស់មនុស្ស។
- ច្បាប់សាសនា គឺជាសម្ដី ឬប្រកាសដែលចេញមកពីសហគមន៍សាសនា។