ខាងក្រោមនេះជាការដកស្រង់មាត្រាមួយចំនួនដែលទាក់ទងនិងសិទ្ធិសេដ្ឋកិច្ច
សង្គមកិច្ច
វប្បធម៌ត្រូវបានរដ្ឋភាគីនីមួយៗទទួលយកទៅអនុវត្តនៅក្នុងរង្វង់អធិបតេយ្យរបស់ខ្លួន ។
- មាត្រា១ ៖
ប្រជាជាតិទាំងអស់មានសិទ្ធិស្វ័យសម្រេច។
ដើម្បីសម្រេចគោលដៅរបស់ខ្លួនប្រជាជាតិទាំងអស់ អាចចាត់ចែងដោយសេរី នូវភោគទ្រព្យ
និងធនធានរបស់ខ្លួន។
- មាត្រា២ ៖
ប្រើប្រាស់ជាអតិបរមានូវធនធានដែលខ្លួនមានសម្រាប់ធ្វើអោយមានការរីកចំរើនជាលំដាប់។
- មាត្រា៣ ៖
សិទ្ធិស្មើគ្នារវាងបុរសនិងស្ត្រីក្នុងការប្រើប្រាស់សិទ្ធិទាំងអស់ខាងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច
សង្គមកិច្ច និង ផ្នែកវប្បធម៌ ដែលមានចែងក្នុងកតិកាសញ្ញានេះ។
- មាត្រា៤៖
ក្នុងការទទួលបានសិទ្ធិទាំងឡាយដែលធានាដោយរដ្ឋស្របតាមកតិកាសញ្ញានេះ
រដ្ឋអាចដាក់សិទ្ធិ ទាំងនោះអោយមានព្រំដែន។
- មាត្រា៥៖
គ្មានបទបញ្ញត្តិណាមួយនៃកតិកាសញ្ញានេះអាចត្រូវបានគេបកស្រាយតម្រូវថារដ្ឋណាមួយ
ក្រុមណាមួយ បុគ្គលណាមួយ មានសិទ្ធិ ឬធ្វើសកម្មភាពបំផ្លិចបំផ្លាញសិទ្ធិសេរីភាព
ដែលទទួលស្គាល់ដោយកតិសញ្ញានេះឡើយ។
- មាត្រា៦៖ សិទ្ធិធ្វើការងាររួមមានសិទ្ធិរបស់មនុស្សគ្រប់រូបមានលទ្ធភាពចិញ្ចឹមជីវិត
ដោយការងារដែលបានជ្រើសរើស។
- មាត្រា៧៖
សិទ្ធិរបស់បុគ្គលគ្រប់រូបដើម្បីទទួលបាននូវលក្ខខណ្ឌការងារត្រឹមត្រូវ
និងប្រកបដោយអំណោយផលនិងធានាជាពិសេសនូវ
ο ប្រាក់កម្រៃសមរម្យ
ο ការងារសុវត្ថិភាព
ο បុគ្គលិកមានឱកាសដូចគ្នា
ο មានការសម្រាក និងលំហែកាយ
ο មានប្រាក់កម្រៃសំរាប់ថ្ងៃបុណ្យជាតិ។
- មាត្រា៨ ៖
សិទ្ធិរបស់ជនគ្រប់រូបទទួលបានសន្តិសុខសង្គមព្រមទាំងការធានារ៉ាប់រងសង្គម ។
- មាត្រា៩ ៖
កិច្ចគាំពារនិងជំនួយដ៏ទូលំទូលាយដែលអាចធ្វើទៅបានត្រូវតែផ្តល់អោយដល់គ្រួសារ។
អាពាហ៍ពិពាហ៍ត្រូវធ្វើឡើងដោយមានការយល់ព្រមដោយសេរីពីអនាគតប្តីប្រពន្ធ។
- មាត្រា១០ ៖ ទទួលស្គាល់សិទ្ធិមនុស្សគ្រប់រូបក្នុងការទទួលបានកម្រិតជីវភាពគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់ខ្លួន
និងគ្រួសារមានម្ហូបអាហារ សំលៀកបំពាក់។
- មាត្រា១១ ៖
ទទួលស្គាល់សិទ្ធិរបស់បុគ្គលគ្រប់រូបមានកំរិតសុខភាពទាំងខាងផ្លូវកាយ
និងខាងស្មារតីខ្ពស់ បំផុតតាមដែលអាចធ្វើទៅបាន។
- មាត្រា១២ ៖
ទទួលស្គាល់សិទ្ធិបុគ្គលគ្រប់រូប ដើម្បីទទួលបានការអប់រំ។
- មាត្រា១៣ ៖
រដ្ឋភាគីទទួលស្គាល់សិទ្ធិបុគ្គលគ្រប់រូបដើម្បី ៖
ο ចូលរួមក្នុងជីវភាពវប្បធម៌
ο ទទួលអត្ថប្រយោជន៍ពីវឌ្ឍនភាព
ο ការអនុវត្តវិទ្យាសាស្ត្រទទួលអត្ថប្រយោជន៍ពីការការពារផលប្រយោជន៍ខាងសីលធម៌សម្ភារៈដែលកើតចេញពីផលិតកម្មខាងវិទ្យាសាស្ត្រ អក្សរសាស្ត្រ ឬសិល្បៈដែលខ្លួនជាអ្នកបង្កើត ។
ទស្សនវិស័យសេដ្ឋកិច្ចរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាចែកចេញជាពីរផ្នែកគឺ៖
ជាការទាក់ទងជាមួយសេដ្ឋកិច្ចផ្ទាល់ខ្លួនរបស់មនុស្សម្នាក់ឬគ្រួសារទូទៅដូចជា ៖
ការតាំងខ្លួននៅក្នុងឋានៈមាំទាំតាមផ្លូវសេដ្ឋកិច្ចប្រកបដោយអង្គ៤ប្រការ
- ការសំភីសង្វាតស្វែងរកទ្រព្យ
គ្រប់គ្រងប្រភេទទាំងមានរូបទាំងគ្មានរូប ។
- ការចេះស្គាល់របៀបទុកដាក់ទ្រព្យសម្បត្តិ
ឬចេះសន្សំសំចៃ ។
- ការចេះសេពគប់និងមិត្តសំឡាញ់មានចរិយាថ្លៃថ្នូរ
ឬចេះច្នៃមិត្តអាក្រក់ឱ្យទៅជាមិត្តល្អ ។
- ការចេះចាយវាយអោយសមគួរដល់ឋានៈនៃទ្រព្យសម្បត្តិ
ឬចេះរៀនរស់ក្នុងភាពសណ្តោស។
ការវៀរចាកអបាយមុខ៤ប្រការដែលនាំអោយសូន្យទ្រព្យ
- ជាអ្នកប្រព្រឹត្តល្បែងស្រី ។
- ជាអ្នកប្រព្រឹត្តល្បែងស្រា ។
- ជាអ្នកប្រព្រឹត្តល្បែងស៊ីសង ។
- ជាអ្នកសេពគប់មនុស្សអាក្រក់
ដោយគ្មានកែ គ្មានច្នៃមិត្តដែលអាក្រក់អោយក្លាយជាមនុស្សល្អ
ប្រកាន់នូវសុខ៤ប្រការ
- សុខកើតពីការមានទ្រព្យដែលបានដោយកម្លាំងផ្ទាល់ខ្លួន
។
- សុខកើតមកពីការចាយវាយទ្រព្យសម្បត្តិផ្ទាល់ខ្លួន
។
- សុខកើតអំពីការមិនជំពាក់បំណុលគេ
។
- សុខកើតអំពីការប្រកបអាជីវកម្មដែលគ្មានទោស
។
ដំបូងបង្អស់មនុស្សខំធ្វើសេដ្ឋកិច្ចគ្រប់យ៉ាងឱ្យមានវឌ្ឈនភាពនៅក្នុងកម្រិតមធ្យមរហូតដល់កម្រិតខ្ពស់ ដើម្បីផ្តល់សេចក្តីសុខស្រួលដល់ជីវិតរបស់ខ្លួន ។ យើងម្នាក់ត្រូវតែព្យាយាមធ្វើចៅហ្វាយនៃសេចក្តីត្រូវការមាន ន័យថាព្យាយាមលុះត្រាបានសម្រេច បើមិនបានកុំឈប់កុំថយក្រោយ ។ នេះជាសេដ្ឋកិច្ចជាន់ខ្ពស់ ដែលព្រះសម្មា សម្ពុទ្ធទ្រង់ឱ្យឈ្មោះថា "បរមត្ថប្រយោជន៍" និងមានលំដាប់លេខរៀងដូចជាសេដ្ឋកិច្ចសម្រាប់ជីវិតថ្មី និងសេដ្ឋកិច្ចសម្រាប់ព្រះនិព្វាន។
នៅក្នុងពុទ្ធសាសនា សិទ្ធិរស់រានមានជីវិតត្រូវបានគេផ្តោតការយកចិត្តទុកដាក់និងត្រូវបានគេទទួល ស្គាល់គ្រប់គ្នាតាមរយៈសិក្ខាបទទាំង៥ របស់ព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ទស្សនវិជ្ជាព្រះពុទ្ធសាសនានិងការត្រិះរិះអំពី ច្បាប់គឺប្រឆាំងទាំងស្រុងទៅនឹងការប្រមាថជីវិតមនុស្សនិងការប្រមាថជីវិតខ្លួនឯង ។ ព្រះពុទ្ធមានទស្សនៈមួយ ទៀតគឺ ទស្សនវប្បធម៌ៈ តាមទស្សនៈរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា ជីវិតមនុស្សតែងតែប្រព្រឹត្តទៅតាមទ្វាបីគឺមនោ កាយ និងវាចា ។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់សម្តែងថាបុគ្គលម្នាក់ៗគីជាទាយាទនៃអំពើរបស់ខ្លួនដោយមិនគិតថាពូជសាសន៍ ព៌ណ សម្បុរ ជាតិសង្គម ធនធានសង្គមឬស្ថានភាពដទៃទៀតឡើយ ។