(ជ១) មេរៀនទី១៖ (មេរៀនសង្ខេប) បញ្ញា

១.បញ្ញា

ក.និយមន័យ

-​​  ​ លោក ក្លាប៉ារ៉ែត លើកឡើងថាបញ្ញាគឺជាសម្បទាដែលអាចសម្របទៅនឹងស្ថានការណ៍ថ្មីៗ ។
-   លោក ដឺឡាក្រ័រ យល់ថាបញ្ញាជាសិល្ប:សម្រាប់បង្កើត ប្រពន្ធ័អរូបីកម្មនៅ ចំពោះមុខស្ថានភាពមួយហើយ បញ្ចូលប្រព័ន្ធអរូបីទាំងនោះទៅក្នុងស្ថានភាពរូបីមួយ ។
-   លោក ហាតម៉ាន់ យល់ថាបញ្ញាជាអនុគមន៍សម្របមធ្យោបាយនិងគោលដៅ។ 
-   លោក ប៊ែរសុន យល់ថា បញ្ញាជាសតិសម្រាប់កសាងគឿងប្រដាប់ផ្សេងៗ។
-   លោក ដេកាត និងលោកវ៉ុលទែ យល់ថាបញ្ញាជាឧបករណ៍សកលសម្រាប់ដោះស្រាយបញ្ហាថ្មីៗដែលស្របទៅនឹងលក្ខខណ្ឌនៃជីវិត។
-   លោកកូល័រ យល់ថាបញ្ញា ជាអព្ភន្តរញាណភ្លាមៗ។
-   តាមទ្រឹស្តីព្រះពុទ្ធសាសនា បញ្ញា ជាប្រទីបសម្រាប់​បំភ្លឺសត្វលោកទៅរកសេចក្ដីសុខ។  អ្នកដែលមានបញ្ញា ជាអ្នកស្គាល់ហេតុនៃទុក្ខនិងស្គាល់ផ្លូវរំលត់ទុក្ខ។

ខ.ប្រភេទនៃបញ្ញា

ប្រភេទនៃបញ្ញា	ក. បញ្ញាប្រតិបត្តិ	ខ. បញ្ញាទ្រឹស្តី
បញ្ញា	ជាបញ្ញាកម្រិតទាប មានលក្ខណៈប្រតិបត្តិសុទ្ធសាធ និងស្ថិតក្នុងរង្វង់បច្ចុប្បន្នភាព ហើយអាចដោះស្រាយបញ្ហាដែលមានលក្ខណៈរូបី ដែលមើលឃើញនឹងភ្នែក ។	ជាបញ្ញាដែលកើតចេញពីគំនិតអរូបបី អាស្រ័យដោយមានភាសាជំនួយ។បញ្ញាទ្រឹស្តីជាសមត្ថភាព នៃការយល់និងការពន្យល់ហេតុការណ៍ទាំងឡាយ។

២.សភាវគតិ

សភាវគតិ គឺជាការប្រព្រឹត្តដដែលៗ របស់សត្វមានជីវិតទៅតាមប្រភេទនីមួយៗ។ សភាវគតិ ជាចំណេះដឹងចង្អៀតចម្អល់មិនរីកចម្រើន។ ឧទាហរណ៍៖ សត្វឃ្មុំ ជាសភាវគតិ ដែលធ្វើសំបុកដដែលៗ អស់រយៈពេលរាប់លានឆ្នាំមកហើយ។

៣. បញ្ញាសត្វ និងបញ្ញាមនុស្ស
៣.១ បញ្ញាសត្វ

+   លក្ខណៈដូចគ្នា
   -   មានគោលដៅស្រាយបញ្ញាដូចគ្នា
   -   ស្ថិតនៅក្រោមបញ្ជារបស់តណ្ហាដូចគ្នា។

+   លក្ខណៈខុសគ្នា

បញ្ហា	សភាវគតិ
-   កើតមកពីការរៀនសូត្រ  -   បត់បែនតាមកាលៈទេសៈ  -   ជាឯកទេសទូលាយគ្មានព្រំដែន  -   មានការបង្កើតថ្មី	-   មានមកពីកំណើត  -   រឹងត្អឹងចង្អៀតចង្អល់  -   ជាឯកទេសមានព្រំដែន  -   គ្មានការបង្កើតថ្មី

៣.២.ពីបញ្ញាសត្វទៅបញ្ញាមនុស្ស

-   បញ្ញាសត្វ ជាបញ្ញាអព្ភន្តរញាណ និងអរូបី។ បញ្ញានេះមិនអាចគ្រប់គ្រងពេលវេលាបានទេគឺថាអតីតកាល អនាគតកាលគ្មានរូបរាងនៅក្នុងខួរក្បាលសត្វទេ។
-   បញ្ញាមនុស្ស អាចគ្រប់គ្រងពេលវេលាបាន អាចរំលឹកពីអតីតកាលអាចគិតពីអនាគតកាល ហើយអាចធ្វើឱ្យមានប្រវត្តិមានអនុស្សាវរីយ៍។

៤.តែសបញ្ញា

ដើម្បីវាស់បញ្ញាមនុស្សគឺគេត្រូវយកអាយុបញ្ញាចែកជាមួយអាយុពិត ៖

-   បើលទ្ធផលស្មើ            ១ ជាមនុស្សធម្មតា
-   បើលទ្ធផលធំជាង        ១ ជាមនុស្សមានបញ្ញាខ្ពស់
-   បើលទ្ធផលតូចជាង      ១ ជាមនុស្សមានបញ្ញាទាប
-   បើលទ្ធផល                 ០,៧ ជាមនុស្សខ្សោយបញ្ញា
-    បើលទ្ធផលតូចជាង     ០,៥ ជាមនុស្សល្ងង់
-   បើលទ្ធផលតូចជាង     ០,២ ជាមនុស្សល្ងីល្ងើ។                                      

៥. បញ្ញាទូទៅ និងសម្បទាឯកទេស

ឯកទេស​មិន​អាច​បញ្ចូល​គ្នា​បាន​ឡើយ​។ ​ គេអាចបណ្តុះបណ្តាលមនុស្សឱ្យមានបញ្ញា មានចំណេះដឹង ឬឯកទេសរៀងខ្លួនៗខ្លួន។ មនុស្សត្រូវមានចំណេះដឹង ឬមានបញ្ញាទូទៅជាមុនសិនទើបគេឈានទៅចាប់យកឯកទេសដោយឡែកៗពីគ្នាបាន។ 

ការដែលគេចាប់យកវិជ្ជា​ជីវៈខុសៗគ្នា បណ្តាលមកពី​​កត្តា​ពីរ​យ៉ាង​គឺ​៖
-   កត្តាវេទនា (ឧបនិស្ស័យ) ជា​អ្វី​ដែល​មាន​ពី​កំណើត​ ជា​និស្ស័យ​ពី​កំណើត​។
-   កត្តាផលប្រយោជន៍ ព្រោះ​វា​មាន​ផល​ប្រយោជន៍​ច្រើន​សម្រាប់​ផ្គត់​ផ្គង់​ខ្លួន​ឯង​ គ្រួសារ និង​សង្គម​។