មេរៀនទី១៖ (សង្ខេបមេរៀន) អំណាន៖ សិក្សាអត្ថបទរឿងទុំទាវ

        ទុំទាវ គឺជារឿងប្រលោមលោកដ៏សំខាន់មួយដែលត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សាស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរជាប្រភេទអត្ថបទកំណាព្យបែបមនោសញ្ចេតនាដ៏ល្អឯកមួយរបស់ព្រះបទុមត្ថេរ ងួន សោម។

   + ប្រភេទ៖ អក្សរសិល្ប៍ទំនើបបែបមនោសញ្ចេតនា។
   + ចលនា៖ ខេមរនិយម។
   + សង្គមបរិយាកាស៖ សាច់រឿងទាំងមូលឆ្លុះបញ្ចាំងនាសម័យលង្វែក។
  + កាលកំណត់តែង៖ ១៩១៥ (រជ្ជកាល ហ្លួងស៊ីសុវត្ថិ) ។

        ទុំជាកូនប្រុសរបស់ស្រ្តីមេម៉ាយម្នាក់នៅស្រុកបាភ្នំ ខេត្តព្រៃវែង បានបួសរៀនជាមួយមិត្តភក្តិម្នាក់ឈ្មោះ ពេជ្រនៅក្នុងវត្តវិហារធំ។ ទាំងពីរនាក់មានចំណេះដឹងខាងមន្តអាគម ស្មូត្រ ផ្លុំប៉ី និងធ្វើតោកលក់។ ដោយឡែកទុំមានរូបរាងស្អាត និងមានសំឡេងពីរោះ។ ថ្ងៃមួយនេនទាំងពីរបានសុំលោកគ្រូចៅអធិការយកតោកទៅលក់។ ទុំបានស្មូត្រយ៉ាងពីរោះធ្វើឱ្យអ្នកស្រុកត្បូងឃ្មុំផ្អើលឈូឆរមកស្តាប់។ ទាវដឹងដំណឹងនេះក៏អង្វរម្តាយឱ្យទៅនិមន្តនេនទុំមកស្មូត្រនៅផ្ទះរបស់ខ្លួន​​ទុំស្មូត្រយ៉ាងពីរោះទាវក៏ចាប់ចិត្តស្រឡាញ់ ក៏រៀបចំផាហ៊ុម ដន្លាប់ បារី ស្លា ម្លូឱ្យនាងនោយកទៅប្រគេនទុំ ហើយប្រាថ្នាផ្សងឱ្យបានជួបទុំ។ ឯទុំវិញក៏ចាប់ចិត្តស្រឡាញ់ទាវដែរ។ មកដល់វត្តវិញ ទុំរិះរកឧបាយកលសុំលោកគ្រូសឹក លោកគ្រូពុំព្រមព្រោះការទស្សន៍ទាយឃើញថាជើងលេខមិនល្អពានលើស្លាប់។ ដោយគ្រូមិនឱ្យសឹកទុំក៏ទៅរកម្តាយឱ្យជួយអង្វរករលោកគ្រូតែពុំបានសម្រេច។ ទុំដាច់ចិត្តលួចសឹកម្នាក់ឯង ហើយក៏ប្រញាប់ប្រញាល់បបួលពេជ្រវិលទៅត្បូងឃ្មុំវិញ។ ជួនជាពេលនោះម្តាយទាវមិននៅ ទុំក៏ឡើងលើផ្ទះហើយលួចរូមរ័ក្សជាមួយទាវនាពេលនោះទៅ។

        ក្រោយមកអរជូនជាចៅហ្វាយខេត្តត្បូងឃ្មុំបានចូលដណ្តឹងនាងទាវ ឱ្យម៉ឺនងួនជាកូនប្រុសរបស់ខ្លួន។ ទន្ទឹមនឹងនោះទុំ និងពេជ្រត្រូវសេ្តចរាមាដែលសោយរាជ្យនៅក្នុងក្រុងលង្វែកនាំយកទៅក្នុងវាំងព្រោះទុំចេះស្មូតយ៉ាងពីរោះ។ ដោយព្រះបាទរាមាចង់បានស្រីស្អាតធ្វើជាស្នំឯកក៏ជ្រើសរើសរកស្រីស្អាតប៉ះចំនាងទាវដែលជាសង្សារទុំធ្វើឱ្យម្តាយទាវសប្បាយចិត្តជាខ្លាំង។ លុះបានជួបមុខគ្នាក្នុងវាំងចំពោះមុខសេ្តចទុំច្រៀងរៀបរាប់សព្វគ្រប់ធ្វើឱ្យសេ្តចរៀបការឱ្យទុំទាវជាប្តីប្រពន្ធក្នុងពេលនោះទៅ ។

        ការណ៍នេះធ្វើឱ្យម្តាយទាវតូចចិត្តយ៉ាងខ្លាំង ក៏ប្រញាប់ប្រញាល់មកស្រុកកំណើតវិញហើយរិះរកឧបាយកលក្លែងសំបុត្រប្រាប់ទៅនាងទាវថាខ្លួនមានជំងឺជាទម្ងន់។ បានដំណឹងភ្លាមទាវក៏មកមើលម្តាយ​​ដល់ផ្ទះត្រូវម្តាយចាប់បង្ខំឱ្យរៀបការជាមួយម៉ឺនងួន។ ទាវអស់សង្ឃឹមក៏សរសេរសំបុត្រឱ្យទុំបានដឹង។ ពេលនោះសេ្តចក៏ប្រទានរាជសារដល់ទុំ និងពេជ្រដើម្បីឃាត់អរជូន។ មកដល់ផ្ទះទាវ ទុំវង្វេងស្មារតីអស់សង្ឃឹមផឹកស្រាស្រវឹង ប្រកៀកប្រឱបនាងទាវចំពោះមុខភ្ញៀវធ្វើឱ្យម្តាយទាវខឹង ក៏ពន្យូយអរជូនឱ្យចាប់យកទុំទៅសម្លាប់នៅក្រោមដើមពោធិ៍ជើងខាលដឹងថាប្តីនាងត្រូវគេសម្លាប់ ទាវនិងនោតាមរកទុំ។ អ្នកទាំងពីរក៏សម្លាប់ខ្លួនតាមទុំទៅ។ ពេជ្របាននាំដំណឹងអកុសលនេះទៅទូលសេ្តច ស្តេចក៏មកកាត់ក្តី ដោយចាប់អរជូន ម៉ឺនងួន និងម្តាយទាវកប់ទាំងរស់ត្រឹមកហើយយករនាស់រាស់ពីលើក្បាល រីឯអ្នកស្រុកត្បូងឃ្មុំបញ្ចូលជាអ្នកងារទាំងអស់។