មេរៀនទី៣៖ (សង្ខេបមេរៀន) អំណាន៖ រឿងព្រះវេស្សន្ដរ

        កាលនោះព្រះបាទសិរីមហារាជសោយរាជ្យនៅនគរជេតុត្តរសិរីរដ្ឋ ព្រះអង្គមានព្រះរាជបុត្រមួយព្រះអង្គព្រះនាមសញ្ជ័យ និងបានរៀបអភិសេកទ្រង់ជាមួយព្រះនាងសុបារសុប្បតី (ផុស្សតី) នៃនគរមទរដ្ឋ។ បុព្វប្រវត្តិនាងផុស្សតីនោះគឺថានៅចុងកប្បទី៩១ នាងជារាជបុត្រីព្រះបាទ មទ្ទរាជនៃនគរមទរដ្ឋ។ នាងបានបូជាខ្លឹមចន្ទន៍ចំពោះព្រះពុទ្ធវិបស្សីដោយផល្លានិសង្ឃនេះធ្វើឱ្យនាងមានក្លិនក្រអូប និងបានជាអគ្គមហេសីនៃឥន្ទ្រាធិរាជ កាលដល់វេលាកំណត់ព្រះឥន្ទ្រជ្រាបថានាងនឹងចុះច្យុតចាកទេវលោកព្រះអង្គក៏ប្រទានពរ ១០ប្រការតាមការប្រាថ្នារបស់នាងគឺ៖

        ១. ឱ្យបានជាអគ្គមហេសីនៃព្រះបាទស្រីសញ្ជ័យនានគរជតុត្តរ
        ២. ឱ្យមានភ្នែកល្អ មានភូមោកោងទ្រទេសទ្រទួយដូចចង្កួយកៅទណ្ឌ
        ៣. ឱ្យមានឈ្មោះថាផុស្សតីដដែល
        ៤. ឱ្យមានកូនប្រុសមួយមានកិត្តិនាមល្បីល្បាញ
        ៥. ពេលមានគភ៌សូមឱ្យមានផ្ទៃពោះរាបស្មើល្អដូចប្រក្រតី
        ៦. កុំឱ្យមានដោះសណ្ដាយ
        ៧. កុំឱ្យមានសក់ស្កូវ
        ៨. ត្រូវមានសាច់សម្បុរស្បែកម៉ដ្ឋខៃដូចសាច់ពពិលមាស
        ៩. ឱ្យមានអំណាចអាចដោះទុក្ខទោសមនុស្សសត្វទាំងឡាយបាន
        ១០. ឱ្យមានបក្សីគឺ ហង្ស កៀល ក្ងាន បន្លឺនូវសូរសព្ទសំឡេងល្វឹងល្វើយនាព្រះរាជមន្ទីរ។

        ព្រះនាងផុស្សតីច្យុតចាកទេវលោកមកយោនយកកំណើតក្នុងផ្ទៃអគ្គមហេសីព្រះបាទមទ្ទរាជនាពេលនោះទៅ។ ព្រះបាទសិរីមហារាជបានរៀបអភិសេកនាងជាមួយព្រះបាទស្រីសញ្ជ័យ ហើយកាលនោះព្រះពោធិសត្វមកចាប់កំណើតក្នុងផ្ទៃនាងផុស្សតី។ តាំងពីមានគភ៌នាងក៏បានចំណាយ ៦ម៉ឺនគហាបណៈរាល់ថ្ងៃដើម្បីព្រះរាជទានក្នុងសាលាទានទាំង៦។ នៅពេលគ្រប់ទសមាសព្រះនាងបានយាងប្រទក្សិណនគរក៏ប្រសូតបានព្រះពោធិសត្វថ្វាយព្រះនាមថា ព្រះវេស្សន្តរ។ ក្នុងថ្ងៃប្រសូតមានមេដំរីមួយបាននាំកូនដំរីសសុទ្ធមកថ្វាយក្នុងកន្លែងដំរីមង្គលដាក់នាមថា ដំរីបច្ច័យនាគេន្ទ្រ។ ពេលព្រះជន្ម ៨ព្រះវស្សាប្រាថ្នាព្រះវេស្សន្ដរប្រាថ្នាឱ្យបេះដូង កែវភ្នែក សាច់ឈាមជាទានហៅថា អជ្ឈត្តិកទាន។ ព្រះជន្ម ១៦វស្សាបានរៀបអភិសេកជាមួយនាងមទ្រីប្រសូត្របានបុត្រាមួយនាមជាលី និងបុត្រីមួយនាមកណ្ហាជិនា (ក្រស្នា) ។ គ្រាមួយនគរកលិង្គរាស្ត្រកើតគ្រោះទុរភិក្សព្រះវេស្សន្ដរ​ក៏បានប្រទានដំរីបច្ច័យនាគេន្ទ្រព្រមទាំងគ្រឿងប្រដាប់ទៅឱ្យស្មូមបណ្តាលឱ្យប្រជានុរាស្ត្រមិនពេញចិត្តខឹងសម្បារក្ដៅក្រហាយជាខ្លាំងរហូតសុំឱ្យបំបរបង់ព្រះវេស្សន្តរចេញពីព្រះនគរ។ ក្រោយមកព្រះវេស្សន្តរចេញពីនគរទៅបួសនៅក្នុងព្រៃភ្នំគិរីវង្គតហើយនាងមទ្រីក៏ទៅតាមដោយរៀបរាប់ពីធម្មជាតិអាក្រាតបីមុខថ្វាយព្រះមាតាសណ្ដាប់គឺ៖

        ១. ទន្លេគ្មានទឹក ហៅថា ទន្លេអាក្រាត
        ២. ដែនគ្មានស្តេច ហៅថា ដែនអាក្រាត
        ៣. ស្ត្រីមេម៉ាយ ហៅថា ស្រីអាក្រាត។

        បន្ទាប់មកព្រះវេស្សន្តរ នាងមទ្រី និងបុត្រទាំងពីរក៏បានចាកចេញកពីនគរ។ ពេលធ្វើដំណើរទ្រង់ក៏បានប្រទានសេះទាំង៤ និងរាជរថឱ្យទៅព្រាហ្មណ៍តាមផ្លូវទីបំផុតទ្រង់ក៏ពជាលី ឯនាងមទ្រីក៏ពក្រស្នាបន្តដំណើរដោយថ្មើរជើង។ ព្រះវេស្សន្តរធ្វើដំណើរដល់មាតុលនគរប្រជារា្រស្តបានចេញមកទទួល និងថ្វាយព្រះរាជ្យសម្បត្តិតែទ្រង់បដិសេធ ក៏ជូនដំណើរទ្រង់ដល់ភ្នំគិរីវង្គតទ្រង់បានស្នាក់នៅក្នុងអាស្រមដែលសក្កទេវរាជនិម្មិតថ្វាយ និងឱ្យចេត្របុត្រចាំយាមនៅច្រកភ្នំ។ និយាយពីព្រាហ្មណ៍ម្នាក់ឈ្មោះជូជក នៅស្រុកទុន្នវិដ្ឋព្រាហ្មណ៍នោះសន្សំលុយបាន ១០០គហាបណៈយកទៅផ្ញើត្រកូលព្រាហ្មណ៍មួយហើយព្រាហ្មណ៍នោះក៏បានចាយលុយអស់ក៏លើកកូនសី្រឈ្មោះអមិត្តតាបនាឱ្យជាព្រពន្ធ។ ដោយសេចក្តីក្តីច្រណែននឹងជូជកអ្នកស្រុក នាងបានឱ្យតាជូជកជាប្ដីទៅសុំកូនពីព្រះវេស្សន្តរដើម្បីយកមកបម្រើខ្លួន។ តាជូជកក៏បានធ្វើដំណើរទៅភ្នំគិរីវង្កតបានជួបចេត្របុត្ររួចកុហកថាជារាជទូតព្រះបាទស្រីសញ្ជ័យ។ ពេលនោះជូជកក៏បានលាចេត្របុត្រហើយធ្វើដំណើរទៅកាន់អាស្រមអច្ចុមហាឫសី។ រាត្រីនោះនាងមទ្រីយល់សុបិននិមិត្តឃើញបុរសម្នាក់ទាបខ្មៅស្លៀកសំពត់អម្ចត់ត្រឹមជង្គង់សៀតផ្កាចារនៅត្រង់ត្រចៀក ដៃកាន់អាវុធមុតថ្លាចូលមកផ្ដួលនាងឆ្កៀលភ្នែកទាំងពីរកាត់យកព្រះអង្សាទាំងសងខាងពុះទ្រូងរូងយកថ្លើម និងបេះដូងនាង។ ពេលនាងភ្ញាក់ឡើងភ័យតក្កមារួចទៅឱ្យព្រះវេស្សន្តរដែលជាប្ដីកាត់សប្តិទាំងយប់ហើយព្រះវេស្សន្តរប្រាប់ថាជាសុបិនល្អ។ លុះព្រឹកឡើងនាងមទ្រីយកកូនទាំងពីរមកផ្ញើនឹងព្រះវេស្សន្តររួចក៏ទៅបេះផ្លែឈើដូចសព្វមួយដង។ ក្រោយមកបន្តិចជូជកបានមកសុំជាលី និងក្រស្នាពីព្រះវេស្សន្តរ។ កុមារទាំងពីរបានរត់ទៅពួននៅក្បែរស្រះឈូក ជូជកបានចាប់កុមារទាំងពីរចង និងវាយកុមារទាំងពីរនៅចំពោះមុខព្រះអង្គធ្វើឱ្យទ្រង់ខ្ញាល់ចាប់យកធ្នូបម្រុងនឹងបាញ់សម្លាប់តាជូជក។ និយាយពីនាងមទ្រីចេញទៅបេះផ្លែឈើបានជួបព្យុះភ្លៀង ផ្គរ ហេតុភេទដ៏ចម្លែកមានទេវបុត្រច្យុតនិម្មិតជារាជសីហ៍ ខ្លាដើម្បីរាំងផ្លូវនាងលុះដល់ព្រលប់ទើបនាងអាចត្រឡប់មកដល់អាស្រមមិនឃើញបុត្រទាំងពីរនាងក៏សួរព្រះវេស្សន្តរ​ព្រះវេស្សន្ដរទ្រង់ក៏មិនឆ្លើយតប ធ្វើឱ្យនាងសោយសោករហូតដួលសន្លប់។ ព្រះវេស្សន្តរយកទឹកស្រពព្រះភក្ដ្រឱ្យនាងដឹងខ្លួនហើយក៏ប្រាប់តាម ដំណើររឿងនាងមទ្រីក៏អនុមោទនាបុត្តទាននាពេលនោះ។ ក្រោយមកទៀតព្រះឥន្ទ្របានក្រឡាខ្លួនជាព្រាហ្មណ៍ចូលមកអាស្រមដើម្បីបំពេញភរិយាទានដល់ព្រះពោធិសត្វឯនាងមទ្រីក៏យល់ព្រមព្រះឥន្ទ្របាន សរសើរព្រះទ័យព្រះពោធិសត្វហើយក៏បានប្រគល់នាងមទ្រីឱ្យព្រះវេស្សន្តរវិញ។ ព្រះវេស្សន្តរបានសុំពរពីព្រះឥន្ទ្រ៨ប្រការគឺ៖

        ១. សូមឱ្យព្រះរាជបិតាស្តេចនាំពួកយើងត្រឡប់ទៅនគរវិញ
        ២. សូមឱ្យមានអំណាចអាចដោះទុក្ខទោសសត្វទាំងឡាយឱ្យរួចពីសេចក្ដីស្លាប់
        ៣. សូមឱ្យបានជួយសង្គ្រោះដល់ជនកម្សត់ទុគ៌តជនផុតពីក្តីលំបាក
        ៤. សូមកុំឱ្យមានចិត្តត្រេកត្រអាលខាងផ្លូវកាមគុណជាអកុសល
        ៥. សូមឱ្យចៅជាលី និងនាងកណ្ហាជិនាបានគ្រប់គ្រងបុរីជ័យជេតុត្តរ
        ៦. សូមឱ្យអាហារទិព្វកើតមានជារៀងរាល់ថ្ងៃ
        ៧. សូមឱ្យការបរិច្ចាគទានកុំបីមានការខ្វះខាតឡើយ
        ៨. សូមឱ្យរំលត់ខន្ធទៅបានដល់ឋានតុសិតកុំបីខានឡើយ។

        និយាយពីជូជកដើរអស់១៥ថ្ងៃទីបំផុតវង្វេងផ្លូវទៅកាន់ក្រុងជេតុត្តរត្រូវបានព្រះបាទស្រីសញ្ជ័យទ្រង់ទតឃើញ ក៏ហៅព្រាហ្មណ៍
មកពួកអាមាត្យមន្ដ្រីបានថ្កោលទោសដល់ព្រះអង្គមិនគួរឱ្យទានបុត្រទេព្រះបាទស្រីសញ្ជ័យក៏បញ្ជាឱ្យលោះព្រះរាជអនត្តោ អនត្តាពីជូជក។ ជាលីបានទូលប្រាប់ពីទុក្ខលំបាករបស់ព្រះបិតានៅក្នុងព្រៃឮហើយ ទ្រង់ក៏បញ្ជារេហ៍ពលទៅតាមព្រះរាជបុត្រត្រឡប់មកព្រះនគរវិញ។ ចំណែកជូជកបន្ទាប់ពីទទួលព្រះរាជរង្វាន់ដោយសារអត់អាហារយូរថ្ងៃក៏បរិភោគច្រើនហួសប្រមាណបណ្តាលឱ្យផុតសង្ខារពេលនោះទៅ។ ព្រះបាទសី្រសញ្ជ័យ នាងផុស្សតី រាជវង្សានុវង្ស និងអស់លោកអាមាត្យ មន្ត្រី រួមទាំងកុមារទាំងពីរបាននាំគ្នាធ្វើដំណើរទៅភ្នំគិរីវង្កតពេលបានជួបជុំគ្នា ក៏យំទួញសោកលុះត្រាសន្លប់អស់រហូតមេឃភ្លៀងសួគ៌ធ្លាក់ទើបដឹងខ្លួនវិញ។ ក្រោយមកព្រះវេស្សន្តរ និងនាងមទ្រីលាព្រះផ្នួសហើយត្រឡប់ចូលព្រះនគរវិញ។ ព្រះវេស្សន្តរបានសោយរាជ្យជាសុខរហូតដល់សោយទីវង្គតទៅកើតឋានតុសិតមាននាមថាសន្តុសិតទេវបុត្រ។ ចំណែក​ជាលី និងក្រស្នាបានរាជាភិសេកជាមហាក្សត្រគ្រប់គ្រងនគររៀងមក។