មេរៀនទី៩៖ (សង្ខេបមេរៀន) អំណាន៖ រឿងរាមាយណៈឥណ្ឌា

កាន្ទទី១ : ពាលកាន្ទ

        កាន្ទទី១ឈ្មោះពាលកាន្ទដែលរៀបរាប់ពីបុព្វប្រវត្តិរបស់ព្រះរាមចាប់តាំងពីជីវប្រវត្តិរបស់ព្រះបាទទសរថ​ដែលជាអម្បូរក្សត្រសុរិយវង្ស។ ព្រះរាជវង្សក្សត្រនេះសោយរាជ្យមហានគរឈ្មោះ ឰយុធ្យា តាំងទីនៅតាមមាត់ទន្លេសយុ៍ក្នុងដែនកោសលរដ្ឋ នគរនេះមានទទឹង ១០យោជន៍ បណ្ដោយ ១២យោជន៍។

        ព្រះបាទទសរថទ្រង់ប្រារព្ធធ្វើពិធីអស្វមេធបូជាសេះ ស ចំពោះព្រះអគ្គីដើម្បីសុំបុត្រ។ ក្នុងពិធីនេះ ព្រះបាទទសរថទ្រង់អញ្ជើញឥសីដ៏មានឈ្មោះល្បីក្នុងព្រាហ្មណ៍សាសនាដូចជា សិដ្ឋមុនីជារាជ បុរោហិតព្រះទេពមុនីជាភូឈួយបុរោហិត ព្រះសុយញ្ញមុនីព្រះជ្វាលីមុនី ព្រះកស្បបមុនី ហើយនិងព្រះឫស្យស្រឹង្គមុនី។ ក្នុងពិធីនេះទៀតទ្រង់បានអញ្ជើញក្សត្រនគរជិតខាងជាច្រើនមកជាអធិបតីដូចជា៖
   ◆ ព្រះជនកសុរិយាវង្ស គ្រងរាជ្យនគរមិថិលានៃដែនវិទេហៈ
   ◆ ព្រះចៅនគរពារាណសី នៃដែនកាសី
   ◆ ព្រះបាទអស្វបតី គ្រងរាជ្យកេកយៈជនបទ
   ◆ ព្រះចៅលោមបាទ គ្រងនគរអង្គតរាស្ត្រ
   ◆ ព្រះចៅមគធរាស្ត្រ ហើយនិងស្ដេចគ្រងរាជ្យនៅជនបទក្នុងបូព៌ាប្រទេស សន្ធិប្រទេស លោវិទេស    សុរាស្ត្រហើយ និងទក្ខិណទេស។

        នៅខណៈដែលប្រារព្ធធ្វើពិធីអ ស្វមេធនេះនៅឯទេវលោកពួកទេវតាទាំងឡាយបានចូលទៅ គាល់ព្រះព្រហ្មដើម្បីសុំប្រហារទសកណ្ឌរាវណៈដែលធ្វើទុក្ខបុកម្នេញពួកឥសី និងព្រាហ្មណ៍។ ព្រះព្រហ្មអារាធនាព្រះនារាយណ៍ដែលមកក្នុងទីប្រជុំនោះដែរឱ្យចុះមកស្ថានមនុស្សលោកដើម្បីប្រហារទសកណ្ឌ។

        នៅក្នុងពិធីនេះមានមនុស្សម្នាក់ខ្លួនខ្មៅធំដំបងមុខក្រហមស្លៀកពាក់ក្រហមមានរោមដុះពេញខ្លួនដូចរាជសីហ៍មានពុកមាត់ និងសក់ល្អ កាន់ភាជន៍មធុបាយាសផុសឡើងកណ្តាលគំនររងើកភ្លើងហើយសម្ដែងថា ខ្លួនជាទូត នៃប្រជាបតីនាំបាយមធុបាយាសមកថ្វាយព្រះមហេសីព្រះបាទទសរថសោយ។ ព្រះបាទទសរថចែកបាយនេះទៅជា ៤ចំណែកប្រទានឱ្យព្រះនាងកៅសល្យាអគ្គមហេសីមួយចំណែក ព្រះកៃកេយីមហេសីទីពីរមួយចំណែក ហើយនិងព្រះនាងសុមិត្រាមហេសីពៅមួយចំណែក។ លំដាប់មកនាងទាំងបីក៏មានគភ៌។

        ពពួកទេវតា បែងភាគរបស់ខ្លួនទៅកើតជាបរិវារ នៃព្រះនារាយកាឡា គឺព្រះព្រហ្មបានសាងជម្ពូវានៈព្រះឥន្ទ្របានសាងពាលី “វ៉ាលីន” ព្រះអាទិត្យបានសាងសុគ្រីព “សុគ្រីវៈ” ព្រះពាយបានសាងហនុមាន “ហនុមាន” ព្រះវិស្វកម្មបានសាង “នលៈ” ព្រះព្រហស្តបានសាង “តារៈ” ព្រះកុវេរៈបានសាង “គន្ធមាទន៍" ព្រះបញ្ជរបានសាង “សព្វ” និងព្រះអស្វិនបានសាង "មន្ទៈ និងទ្វិវិនៈ” ។

        លុះគ្រប់ទសមាសាព្រះនាងកៅសល្យាបានប្រសូត “ព្រះរាម”នាងកៃកេយីបានប្រសូតព្រះភរត “ភិរុត” និងព្រះនាងសុមិត្រាបានប្រសូតព្រះលក្ស្មណ៍  “លក្ខណៈ” ព្រមទាំងព្រះសុត្រុឃន៍ “សុត្រុត” ។

        កាលដែលព្រះរាមមានព្រះជន្ម ១៦វស្សា ឥសីវិស្វាមិត្របានចូលមកទូលសុំព្រះបាទទសរថឱ្យព្រះរាមទៅជួយបង្ក្រាបពួករាក្សសៈ ដែលជាពួកយក្សមានចិត្តអាក្រក់ឈ្មោះ មារិចៈ និងសុវាហុ អសុរៈទាំងពីរនេះជាកូនរបស់យក្ខិនីឈ្មោះ តារកា ដែលតែងតែប្រហារមនុស្សស៊ីជាអាហារនៅក្នុងនគរពី ទៀបឆ្នេរទន្លេសយ៍ុ។ យក្ខិនីនេះជាកូនរបស់ស្តេចយក្សឈ្មោះ សុកេតុ ហើយជាមហេសីស្ដេចយក្សឈ្មោះ សុន្ទាសូរ។ កាលស្វាមីស្លាប់ទៅនាងតារកា និងកូនឈ្មោះមារិចៈនាំគ្នាទៅធ្វើទុក្ខសេដ្ឋីឈ្មោះអគ្គសត្យមុនី។ ឥសីខឹងដាក់បណ្ដាសាឱ្យនាងតារកាទៅជាកែ្អកហើយ មរិចៈ ទៅជារាក្សសៈ។

        ព្រះរាមយាងទៅជាមួយឥសីវិស្វាមិត្រ ហើយប្រហារនាងតារកាចោលទៅ។ ក្រោយមកនោះមារិចៈនិងសុវាហុ លើកទ័ពទៅសងសឹកជំនួសម្ដាយប៉ុន្តែត្រូវព្រះរាមប្រហារចោលអស់។

        ឥសីវិស្វាមិត្របានដំណឹងថាព្រះបាទជនកនៅក្រុងមិថិលា រៀបធ្វើពិធីលើកធ្នូព្រះអង្គនាំព្រះរាម ព្រះលក្ស្មណ៍ទៅរួមក្នុងពិធីនោះ។ នៅតាមផ្លូវទៅក្រុងមិថិលា ឥសីនិងសិស្សបានទៅដល់នគរឈ្មោះវិសលាហើយសំណាក់នៅនឹងព្រះរាជាឈ្មោះសុមតីអស់មួយយប់តមកព្រះអង្គយាងទៅដល់អាស្រម ឥសីឈ្មោះគោតមឫសីដែលជាយាឈ្មោះ អហលយា ព្រះអង្គជ្រាបនូវប្រវត្តិរបស់គោតមប្ញសីដែលមានវិវាទជាមួយនឹងព្រះឥន្ទ្រ។ រឿងនេះដូចតទៅ៖

        ថ្ងៃមួយព្រះឥន្ទ្រក្លែងខ្លួនគោតមប្ញសីចូលទៅសាហាយស្មន់ នឹងនាងអហលយា ព្រះគោតមប្ញសីយាងមកទាន់ ក៏ដាក់បណ្តាសាឱ្យព្រះឥន្ទ្ររួញលិង្គ ហើយឱ្យនាងអហលយារងទុក្ខទោសនៅតែក្នុងអាស្រម បរិភោគតែខ្យល់ចេញទៅណាពុំរួចទាល់តែព្រះរាមបានយាងមកដល់អាស្រមទើបអស់បាប។ ហេតុដូច្នេះហើយ ទើបព្រះរាមយាងចូលទៅក្នុងអាស្រម ជួយសង្គ្រោះនាងអហលយានេះ។

        លុះដល់នគរក្រុងមិថិលា ព្រះស្ដាននន្ទមុនីជាបុរោហិតរបស់ព្រះជនក ហើយជាបុត្ររបស់ព្រះគោតមព្រហ្ម និងអហលយាក៏ចេញមកទទួលព្រះរាម។ ព្រះបាទជនកទ្រង់ដំណាលរឿងធ្នូ សរ ហើយនិងដំណើររបស់នាងសីតាថ្វាយព្រះរាមព្រះលក្ស្មណ៍ស្តាប់៖

        ប្រវត្តិធ្នូ៖  ធ្នូនេះជារបស់ព្រះឥសូរ។ ទេវតាបាននាំមកថ្វាយសម្តេចទេវរាជសុរិយវង្សជាមហារាជនគរមិថិលា។ ខណៈមួយនោះព្រះទក្សមុនីធ្វើពលិកម្មហើយបានអញ្ជើញព្រះឥសូរចូលមករួបរួមផង។ ព្រះឥសូរក្រោធខឹង ក៏យាងទៅទំលាយពិធីនោះបាញ់ព្រះទក្សបង្ក្រាបទេវតានឹងធ្នូនេះ។ ព្រះឥសូរប្រទានធ្នូនេះទៅដល់ទេវតាឈ្មោះ ទ្វយទេវៈ។ ទ្វយទេវៈនាំយកធ្នូនេះមកផ្ញើទុកនៅនឹងបុព្វបុរសព្រះជនកដើម្បីថែទាំ។

        ជីវប្រវត្តិនាងសីតា៖ នៅដើមវស្សន្តរដូវព្រះជនកប្រារព្ធធ្វើពិធីច្រត់ព្រះនង្គ័ល។ ខណៈនោះព្រះអង្គរើសបានទេពកញ្ញាមួយដែលផុសឡើងតាមគន្លងនង្គ័លយកមកចិញ្ចឹមធ្វើជារាជបុត្រីដាក់ឈ្មោះថា នាងសីតា លុះនាងសីតាចម្រើនវ័យពេញក្រមុំព្រះបាទជនក ប្រារព្ធធ្វើពិធីលើកធ្នូសរនេះ ដើម្បីជ្រើសរើសនូវព្រះរាជសុណិសា​។ ខណៈនោះព្រះរាជបុត្រស្តេច ១០១នគរ ចូលមកសំដែងប្ញទ្ធីបារមីលើកធ្នូសរ តែពុំអាចធ្វើឱ្យរង្គើឡើយហើយនាំគ្នាខឹងឡោមព័ទ្ធក្រុងមិថិលាអស់មួយឆ្នាំ។ ព្រះបាទជនកមានព្រះកង្វល់ ហើយយាងទៅសុំពលទេពតាឱ្យចុះមកជួយកំចាត់ក្សត្រទាំងឡាយបរាជ័យរត់អស់។ ក្រោយនោះព្រះរាមដែលមកដល់ក្រោយគេជាមួយឥសីវិស្វាមិត្រ និងព្រះលក្ស្មណ៍ក៏លើករតនធ្នូចាប់យិតខ្សែបណ្តាលឱ្យបាក់ចំកណ្ដាលដង។ ព្រះជនកទតឃើញដូច្នេះក៏រីករាយហើយទ្រង់បញ្ជូនរាជទូតឱ្យទៅអញ្ជើញព្រះបាទទសរថមកធ្វើពិធីរាជាភិសេក ផ្សំផ្គុំព្រះរាម និងនាងសីតា ព្រះលក្ស្មណ៍និ ងនាងឧរមិលា ជារាជបុត្រីព្រះបាទជនកដែរព្រះភរតជាគូនឹងនាងមានទវីជារាជធីតាព្រះបាទស្រីធវជ្រៈហើយ និងព្រះសុត្រុឃន៍ជាមួយនាងសរុតកេរ្តិ៍ជារាជបុត្រីព្រះបាទស្រីធវជ្រៈដែរ។ ព្រះបាទស្រីធវជ្រៈនេះជាបងព្រះជនកគ្រងរាជ្យនគរង្កាសយា។ លុះរៀបរាជាភិសេករួចហើយ ព្រះបាទទសរថ ក៏លាព្រះជនកនាំព្រះរាម និងនាងសីតាព្រមទាំងរាជបរិពារវិលមកនគរក្រុងព្ធយុធ្យាវិញ។

        លុះមកដល់កណ្តាលផ្លូវ ព្រះបាទទសរថបានជួបនឹងព្រាហ្មណ៍ម្នាក់កាចសាហាវឈ្មោះបរសុរាម ឬរាមបរសុព្រាហ្មណ៍នេះជាត្រកូល ភឬគុ ហើយជាកូនរបស់ព្រាហ្មណ៍ឈ្មោះ ជមទត្និ។ រាមបរសុសំឡុតព្រះបាទទសរថហេតុដូចម្តេចបានជាហ៊ានយកឈ្មោះរបស់ខ្លួនទៅដាក់ឱ្យកូនឯងថាព្រះរាមដែរ។ ហើយកំហែងព្រះរាមថាបើអាចកាច់ធ្នូរបស់ខ្លួនបាក់ទើបខ្លួនទទួលស្គាល់ថាជាវិស្ណុអវតារ។ ព្រះរាមទទួលយកធ្នូរបស់ព្រាហ្មណ៍កំលោះយិតឡើងបម្រុងបាញ់សម្លាប់ព្រាហ្មណ៍ ប៉ុន្តែគិតថាបរសុរាមជាព្រាហ្មណ៍គួរឱ្យគោរពបើនឹងសម្លាប់ជាការមិនគួរ។ ដូច្នេះគួរឱ្យព្រាហ្មណ៍ជ្រើសរើសយកទណ្ឌកម្មមួយក្នុងទណ្ឌកម្មពីរគឺការកម្ទេចស្ថានសួគ៌របស់ព្រាហ្មណ៍ដែលបម្រុងនឹងបាញ់ និងទំលាយនូវចំណេះវិជ្ជាទាំងឡាយរបស់ព្រាហ្មណ៍ដែលសម្រេចហើយ។ ព្រាហ្មណ៍គិតថាស្ថានសួគ៌កម្ររកបាន។ ដូច្នេះសុំឱ្យព្រះរាមធ្វើទណ្ឌកម្មរំលាយចំណេះវិជ្ជារបស់ខ្លួនចោល ហើយអនុញ្ញាតឱ្យទៅនៅស្ថានសួគ៌ចុះ។ ព្រះរាមក៏សម្រេចតាមបំណងតមកព្យុហយាត្រាក៏បានទៅដល់ក្រុងព្វយុធ្យា។

កាន្ទទី២ : ព្ធយុធ្យាកាន្ទ

        លុះមកដល់នគរ ព្រះបាទទសរថប្រារព្ធធ្វើពិធីរាជាភិសេកព្រះរាមឱ្យឡើងជាព្រះយុវរាជ។ នាងទាសីគមម្នាក់ឈ្មោះមន្ថរាបានដឹងរឿងនេះក៏ទៅញុះញង់នាងកៃកេយីដើម្បីជំទាស់ក្នុងរឿងនេះ។ នាងកៃកេយីបានរំឭកនឹកឃើញ ដល់សត្យវាចាររបស់ខ្លួនដែលបានធ្វើជាមួយនឹងព្រះបាទទសរថនៅពេលដែលមានជ័យជម្នះលើស្តេចអាទិត្យសុរិយានាងកៃកេសីបានចូលមកសុំព្រះបាទទសរថរាជស្វាមី ដើម្បីឱ្យព្រះភរតៈបុត្ររបស់ខ្លួនឡើងជាព្រះយុវរាជ។ នាងសុំឱ្យនិរទេសព្រះរាមចេញពីនគរទៅនៅព្រៃចំនួន ១៤ឆ្នាំសេចក្ដីសម្រេចកើតមានឡើងក្នុងខណៈនោះដូច្នេះព្រះរាម នាងសីតា ព្រមទាំងព្រះលក្ស្មណ៍នាំគ្នាចេញពីនគរដើម្បីចូលព្រៃទៅបួសជាប្ញសី។ ក្សត្រទាំងបីយាងទៅដល់ឆ្នេរទន្លេគង្គា។ នៅទីនោះគុហៈ “កូខ័ន” ជាមេនៃអ្នកនេសាទបាននាំកូនចៅយកទូកក្តារមកចម្លងក្សត្រទាំងបីទៅដាក់ត្រើយនាយ។ ក្សត្រទាំងបីបានទៅដល់សំណាក់អាស្រមបទរបស់ឥសីឈ្មោះ ភរទ្វាជៈ នៅតំបន់មួយឈ្មោះប្រយាតហើយ ក៏សំណាក់នៅទីនោះអស់មួយរាត្រី។ តមកព្រះអង្គយាងទៅដល់ភ្នំចិត្រកូដសំណាក់នៅក្នុងអាស្រមឥសី វាល្មិកិ។

        នៅឯក្រុងព្ធយុធ្យាវិញព្រះបាទទសរថកាលបើព្រាត់រាជបុត្រជាទីស្នេហាក៏កើតទុក្ខព្រួយរហូតធ្លាក់ ខ្លួនឈឺដល់ស្លាប់។ ខណៈនោះព្រះភរតៈគង់នៅជាមួយព្រះសុត្រុឃន៍ នៅនគរ កេកយៈជាមួយនឹងអយ្យកោព្រះនាមព្រះបាទ អសូបតិ។ ក្សត្រទាំងពីរបានដំណឹងថាព្រះរាមបានទទួលរាជាភិសេកមានចិត្តរីករាយយាង ត្រឡប់មកក្រុងព្ធយុធ្យាវិញ។ លុះបានមកដល់ទីក្រុងព្រះភរតៈដឹងច្បាស់ថាព្រះបិតាសុគតហើយព្រះរាមត្រូវនិរទេសក៏ទៅជាខឹងនឹងព្រះមាតាគិតប៉ងប្រហារប៉ុន្តែព្រះសុត្រុឃន៍បានឃាត់កុំឱ្យធ្វើដូច្នោះ តមក ព្រះវិសិដ្ឋមុនីជារាជបុរោហិត និងព្រះរាមទេវមុនីភូឈួយបុរោហិតអញ្ជើញព្រះភរតៈថ្វាយព្រះភ្លើងចំពោះសពព្រះបាទទសរថ។

        រំលងមកបានពីរថ្ងៃពួកអាមាត្យមន្ត្រីព្រមព្រៀងគ្នាអញ្ជើញព្រះភរតៈគ្រងរាជសម្បត្តិ ប៉ុន្តែព្រះអង្គពុំព្រមសោះ។ ទ្រង់សម្រេចធ្វើថ្នល់ពីក្រុងព្ធយុធ្យាដើម្បីលើកក្បួនទ័ពទៅកាន់ភ្នំចិត្រកូដ និងព្រះសុត្រុឃន៍ នាងកោសល្យ កៃកេសី និងនាងសុមិត្រា។ លុះទៅដល់ជើងភ្នំចិត្រកូដ កៃកេសី ព្រះភរតៈឱ្យបញ្ឈប់ទ័ពហើយទ្រង់យាងទៅរកព្រះរាមនៅលើភ្នំ។ ល្គឹកតែឃើញព្រះភរតៈ ព្រះរាម ព្រះលក្ស្មណ៍ និងនាងសីតានាំគ្នាខ្សឹកខ្សួល ព្រះភរតៈសុំអញ្ជើញឱ្យព្រះរាមយាងទៅគ្រងរាជ្យវិញ ប៉ុន្តែក្សត្រអង្គនេះប្រកែកដាច់អហង្ការ។ ព្រះភរតៈក្រាបបង្គំទូលសុំសុពណ៌បាទុកអំពីព្រះរាមដើម្បីជាតំណាងត្រឡប់ចូលទៅកាន់នគរវិញ។ លុះមកដល់នគរព្ធយុធ្យា ព្រះភរតៈពុំព្រមនៅក្នុងរាជវាំងឡើយហើយក៏តាំងទីនៅតំបន់ឈ្មោះនន្ទិគ្រាមក្នុងដែនកោសល។ ព្រះអង្គចាត់ឱ្យរាជសុពណ៌បាទុករបស់ព្រះរាមទៅប្រតិស្ឋាននាក្រោមស្វេតច្ឆ័ត្រក្សត្រទាំងពីរគឺព្រះភរតៈ និងព្រះសុត្រុឃន៍ កាន់ភេទជាទឹយោគីដោយប្រគល់កិច្ចការរដ្ឋប្រទានចំពោះរាជបុរោហិត។ ចំណែកឯព្រះរាមវិញក្រោយនោះទ្រង់ជ្រាបថា ក្រុងខរ ដែលជាប្អូនរាវណៈបានមកតាំងទីនៅក្បែរជលសារ ហើយធ្វើបាបពួកឥសីជាខ្លាំង។ ព្រះរាមលាឥសីវាល្មិកិ ទៅតាំងទីនៅជិតក្រុងខរ ដើម្បីបានឱកាសការពារឥសី។ ត្រីក្សត្របានចេញពីចិត្រកូដមហាគឺរីធ្វើដំណើរទៅនមស្ការឥសីព្រះនាម អត្រិមុនី និងនាងអគ្គសូយា ហើយបន្តដំណើរដល់ព្រៃឈ្មោះ ទណ្ឌកៈ ឋិតនៅជិតស្ថានជាព្រំដែនរបស់ក្រុងខរ​ ។