រឿងតេជោយ៉ត ជាប្រភេទរឿងល្ខោនបាសាក់មួយជាទីពេញនិយមក្នុងចំណោមស្នាដៃរឿងល្ខោន អាយ៉ៃ និងយីកេ របស់អ្នកនិពន្ធ ទី ជីហួត។ រឿងនេះបានបង្កប់អត្ថន័យយ៉ាងជ្រាលជ្រៅនូវតម្លៃមនុស្សខ្មែរដែលយកប្រយោជន៍ជាតិជាធំ។ ពួកគេមានទឹកចិត្តស្មោះស្ម័គ្រចំពោះជាតិមាតុភូមិ ចំពោះព្រះមហាក្សត្រ ថ្នាក់ដឹកនាំរហូតដល់គ្រូបាអាចារ្យដោយមិនគិតថាខ្លួនជាបុរស ឬស្រ្ដីឡើយ។ ម្យ៉ាងទៀតស្នាដៃនេះជាស្នាដៃមួយអាចនាំឱ្យយុវជនខ្មែរជ្រើសរើស បាននូវចំណុចជាច្រើនធ្វើជាគម្រូដើម្បីកសាងខ្លួនឯង ក៏ដូចជាសង្គមជាតិឱ្យរីកចម្រើនយ៉ាងពិតប្រាកដ។
+ ប្រភេទរឿង៖ អត្ថបទល្ខោនបាសាក់
(នាដកអក្សរសិល្ប៍)
+ ចលនា៖ ខេមរនិយម
+ អ្នកនិពន្ធ៖ ទី ជីហួត
+ កាលកំណត់តែង៖ ១៩៨៣
+ សង្គមបរិយាកាស៖ ដំណើររឿងប្រព្រឹត្តទៅនៅសម័យឧដុង្គក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យចេស្តា
គឺនៅពេលដែលប្រទេសខ្មែរស្ថិតនៅក្នុងការទន្រ្ទានយាយីពីបរទេស និងទំនាស់ផ្ទៃក្នុងព្រះរាជវាំង។
នៅដែនកំពង់ស្វាយមានបុរសម្នាក់ឈ្មោះ មាស មានគោរមងារជាឧកញ៉ាតេជោបរមរាជ ដែលគេហៅថា តេជោមាស។ លោកមានភរិយាឈ្មោះស្រែន្យ មានងារជាជំទាវ និងមានសិស្សឈ្មោះយ៉ត ដែលតែងតែទៅសមរភូមិប្រយុទ្ធជាមួយនឹងលោកគ្រប់ទីកន្លែង។ ស្វាមីភរិយាទាំងពីរនេះមានទឹកចិត្តស្រឡាញ់រាប់អានយ៉តជាពន់ ពេក។ ស្តេចសម្រែ បានតាំងខ្លួនឯងថា "សេ្តចសម្រែរាជាធិរាជ" បានតាំងទីកងទ័ពនៅដែនកំពង់ហៅ (កំពង់ឆ្នាំង) ដោយបានរៀបចំបន្ទាយមួយឱ្យឈ្មោះថា "បន្ទាយនគរ"។ ស្តេចសម្រែជាមេក្រុមបះបោរប្រឆាំងនឹងស្តេចព្រះជ័យចេស្តាដើម្បីដណ្តើមអំណាចគ្រប់គ្រងផែនដី។ តេជោមាស និងយ៉ត បានព្យាយាមលើកទ័ពទៅបង្ក្រាបក្រុមបះបោរនេះខ្លាំងណាស់ដែរតែត្រូវបរាជ័យ។ ជំទាវស្រែន្យបានរៀបចំល្បិចបញ្ឆោតឱ្យស្តេចសម្រែធ្លាក់ក្នុងអន្លង់ស្នេហាចំពោះរូបនាងហើយបង្អកស្រារហូតដល់ស្រវឹង។ ស្តេចសម្រែ និងបក្សពួកត្រូវបានតេជោមាស យ៉ត និងកងទ័ពចាប់ទៅថ្វាយព្រះចៅជ័យចេស្តាកាត់ទោសតាមច្បាប់នគរ។
ក្រោយពីបានទទួលជោគជ័យលើស្តេចសម្រែរួចមក តេជោមាសក៏បានទទួលអនិច្ចកម្មទៅដោយសាត្រូវកណ្ដាប់ដៃមហាទម្ងន់របស់ស្ដេចសម្រែនៅពេលធ្វើសឹកសង្រ្គាម។ គ្រានោះព្រះរាជាក៏ប្រទានងារនេះឱ្យទៅតេជោយ៉តបំពេញនាទីដឹកនាំកងទ័ពជំនួស។ តេជោយ៉តបានទទួលរាជបញ្ជា និងដាវអាជ្ញាសឹកទៅបង្ក្រាបពួកឈ្លើយសឹកបះបោរនៅខេត្តពោធិ៍សាត់។ ឆ្លងតាមរយៈបទពិសោធរបស់ឧកញ៉ាចក្រី និងក្រឡាហោមទទួលបរាជ័យក្នុងការបង្ក្រាបឈ្លើយសឹកនៅទីនោះ។ តេជោយ៉តបានរកឃើញថាការចាញ់សង្គ្រាមនេះបណ្តាលមកពីមានខ្មាំងនៅពីក្រោយខ្នង។ តេជោយ៉តក៏បានបញ្ជាកេណ្ឌទ័ពនៅលង្វែក កំពង់ស្វាយ ក្នុងនោះមានម៉ឺនចៃចុងរ៉ាក់ដែលជាប្អូនថ្លៃមហាក្សត្រ។ ដើម្បីយកខ្មាំងខាងក្រោយខ្នងតេជោយ៉តបានបញ្ជាឱ្យកងទ័ពកំណែនទាំងអស់អូសឫស្សីបញ្ច្រាសចុងដើម្បីកសាងបន្ទាយ បើនរណាប្រឆាំងត្រូវសម្លាប់ចោលតែម្ដង។ បក្សពួកម៉ឺនចៃចុងរ៉ាក់ មិនបានធ្វើតាមបញ្ជានោះឡើយហើយថែមទាំងធ្វើតាមទំនើងចិត្តរបស់ខ្លួនព្រោះសំអាងទៅលើបងស្រីដែលធ្លាប់ទទួលសំណូក និងជាអ្នកម្នាងនៃព្រះមហាក្សត្រនឹងជួយឱ្យរួចពីកំណែននេះ។ ទង្វើនេះត្រូវតេជោយ៉តរកឃើញថាម៉ឺនចៃចុងរ៉ាក់នេះឯងជាខ្មាំងនៅពីក្រោយខ្នង ហើយក៏ចាប់យកទៅសម្លាប់ចោលទៅ។ ក្រោយពីបានទទួលដំណឹងថាប្អូនប្រុសស្លាប់អ្នកម្នាងនូបានទូលថ្វាយព្រះរាជាឱ្យចាប់តេជោយ៉តទៅកាត់ទោសប្រហារជីវិត។ ព្រះរាជាបានធ្វើតាមការសុំរបស់អ្នកម្នាងនូតែតេជោយ៉តមិនបានមកតាមបញ្ជានោះឡើយដោយសំអាងថាខ្លួនជាប់ដៃបង្ក្រាបសត្រូវបះបោរចាំរួចការនេះខ្លួននឹងមកទទួលទោសដោយខ្លួនឯង។ ដោយការទទូចសុំរបស់អ្នក មា្នងខ្លាំងពេកព្រះរាជាបានបង្ខំឱ្យតេជោយ៉តមកជួបតទល់ជាមួយអ្នកម្នាងនូ។ ពេលកំពុងជជែកគ្នានោះ តេជោយ៉តបានចោទប្រកាន់ថាអ្នកម្នាងនូជាខ្មាំងនៅពីក្រោយខ្នងព្រោះបានរំខានខ្លួនធ្វើសឹកបើកឱកាសឱ្យសត្រូវវាយលុក និងទទួលសំណូក។ ដើម្បីការពារបក្សពួកម៉ឺនចៃចុងរ៉ាក់ធ្វើឱ្យកងទ័ពបាក់ស្មារតីហើយក៏គប់កូនដាវសម្លាប់អ្នកម្នាងនូនាពេលនោះទៅ។ តេជោយ៉តប្រកាសជម្រាបដល់មន្ត្រីទាំងនោះថាចាំបង្ក្រាបសត្រូវរួចខ្លួននឹងចូលមកទទួលទោសពីព្រះអង្គដោយខ្លួនឯង។
ការបង្ក្រាបឈ្លើយសឹកសៀមបះបោរបានសម្រេចជោគជ័យ តេជោយ៉តបានឱ្យគេធ្វើឃ្នាងហើយដាក់ខ្លួនឯងដើរចូលទៅទទួលទោសពីព្រះរាជាពីបទដែលខ្លួនសម្លាប់អ្នកម្នាងនូ។ ព្រះរាជាមិនឱ្យចូលជួបរួចបញ្ជាឱ្យមន្ត្រីដោះលែង និងឱ្យទៅត្រួតត្រាការឯខេត្តកំពង់ស្វាយ។ តេជោយ៉តបានគួចចិត្តប៉ងប្រាថ្នាយកជំទាវស្រែន្យមកធ្វើជាភរិយាតែមិនបានសម្រេចទេ ព្រោះជំទាវបានគិតថាយ៉តជាជនជាតិភាគតិចជាសិស្សរបស់ប្តីនាងពីមុនផង។ ដោយសង្កេតឃើញជំទាវរើសអើងស្នេហាប្រកាន់វណ្ណៈបែបនេះតេជោយ៉តបានប្រើល្បិចលួចយកកាំជណ្តើរផ្ទះជំទាវស្រែន្យមកឱ្យជាងដាប់ឆ្លាក់ធ្វើជារូបព្រះពុទ្ធបដិមា និងរូបតេជោមាស នឹងបានប្រកាសធ្វើបុណ្យយ៉ាងធំបញ្ជូនកុសលទៅគ្រូរបស់ខ្លួន។ ជំទាវស្រែន្យបានទៅចូលរួមពិធីនោះ ហើយត្រូវបានតេជោយ៉តប្រាប់ការពិតថាថ្វាយបង្គំកាំជណ្តើរផ្ទះរបស់ខ្លួនឯង។ គ្រានោះជំទាវស្រែន្យយល់ន័យនៃទង្វើរបស់តេជោយ៉តហើយក៏ព្រមព្រៀងរៀបការជាមួយតេជោយ៉តនាពេលនោះទៅ។