អក្សរសិល្ប៍ ជាកញ្ចក់ឆ្លុះបញ្ចាំងតថភាពសង្គម។ តាមស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ យើងអាចឆ្លុះឃើញពីការរស់នៅរបស់សង្គមមនុស្សក្នុងសម័យកាលនីមួយៗ ហើយអាចឱ្យយើងធ្វើការវិភាគវាយតម្លៃពីចរិតលក្ខណៈកវី អ្នកនិពន្ធ និងបំណងរបស់អ្នកនិពន្ធដែលបង្កប់នៅក្នុងស្នាដៃនោះ។ គេចែកការវិវត្តនៃអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរជាបីដំណាក់កាលធំៗ គឺអក្សរសិល្ប៍សម័យបុរាណ អក្សរសិល្ប៍សម័យកណ្ដាល និងអក្សរសិល្ប៍សម័យទំនើប។
◆ សម័យនគរភ្នំ
សតវត្សទី១ ដល់៦៖ នៅក្នុងសម័យកាលនេះគេចារនៅលើសិលាចារឹកដែលភាគច្រើននិយាយអំពីព្រះមហាក្សត្រ
និងសាសនា។ ចំពោះពាក្យពេចន៍ គឺគេប្រើប្រាស់ភាសាសំស្ក្រឹត។
◆ សម័យចេនឡាពីសតវត្សទី៦
ដល់សតវត្សទី៩៖ ស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍មានច្រើនជាងសម័យនគរភ្នំ គឺច្រើនបង្ហាញពីជំនឿ
ទំនៀមទម្លាប់ ប្រពៃណីហេតុការណ៍នៃការកសាងសមិទ្ធផលផ្សេងៗ។ ភាគច្រើនគឺគេសរសេរជាភាសាសំស្ក្រឹត
ខ្លះជាភាសាខ្មែរតែជាភាសាខ្មែរបុរាណ។
នៅក្នុងសម័យនេះជាដំណាក់កាលរីកលូតលាស់យ៉ាងខ្លាំង។
នៅក្នុងការតាក់តែងនិពន្ធក្នុងនោះគឺគេកត់ត្រាហេតុការណ៍ប្រទេសជាតិ និងជំនឿរបស់ព្រះមហាក្សត្រ។
អត្ថបទភាគច្រើនសរសេរជាពាក្យកាព្យ ភាសាសំស្ក្រឹតក្រៅពីនោះក៏មានភាសាខ្មែរផងដែរ
គឺខ្មែរបុរាណ។ នៅចុងសម័យអង្គរក៏មានការសរសេរជាភាសាបាលីផងដែរ នៅក្នុងចុងសម័យកាលនេះការសរសេរអត្ថបទ
គឺសរសេរនៅលើសិលាចារឹក និងនៅលើស្បែកសត្វ។
នៅក្នុងសម័យកាលនេះអក្សរសិល្ប៍
ក៏ដូចជាអក្សរសាស្ត្របានចុះថមថយ។
ខ្លឹមសារអត្ថបទមានលក្ខណៈស្រមើស្រមៃប្រតិដ្ឋតាមមនោគតិរបស់អ្នកនិពន្ធ។
ម្យ៉ាងទៀតស្នាដៃអ្នកនិពន្ធមួយចំនួនត្រូវបរទេសប្លន់យកទៅនៅគ្រាបែកបាក់បន្ទាយលង្វែក។ រីឯការសរសេរវិញ ការសរសេរលើសិលាចារឹកស្ទើរតែបាត់បង់ក្រោយមកក៏មានការជំនួសសរសេរជាក្រាំង
និងសាស្រ្ដាវិញ។
នៅក្នុងសម័យកាលឧដុង្គក៏មិនចាញ់នៅក្នុងសម័យកាលលង្វែកប៉ុន្មានដែរ គឺមានសង្គ្រាមជ្រៀតជ្រែកពីបរទេស
ពិសេស គឺយួន និងសៀមតែម្តង ហើយក៏មានជម្លោះវិបត្តិរាជបល្ល័ង្កជាហូរហែ។
នៅក្នុងសម័យកាលនេះអ្នកសិក្សាទូទៅលោកបានហៅសម័យនេះថាជាសម័យកាលយុគមាសដោយសំបូរអ្នកនិពន្ធ
កវី ជាច្រើនរួមទាំងព្រះមហាក្សត្រដែលព្រះអង្គស្រឡាញ់នូវវិស័យអក្សរសាស្ត្រជាតិ និងបានបន្សល់នូវស្នាដៃទុកជាច្រើនដល់អ្នកជំនាន់ក្រោយ។
អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរនៅក្នុងសម័យបារាំងបានធ្លាក់ចុះមកវិញរត់ទៅជ្រកពួននៅក្រោមវត្តអារាម។
បារាំងរារាំងខ្មែរមិនឱ្យយល់ដឹងពីវប្បធម៌របស់ខ្លួនឯងជាខ្មែរហើយបង្ខំឱ្យទទួលយកវប្បធម៌របស់បារាំងមកជំនួសវិញ។
ដោយមើលឃើញពីភាពដុនដាបអ្នកនិពន្ធខ្មែរយើងក៏ខិតខំនិពន្ធស្នាដៃ ដើម្បីបណ្ដុះបណ្ដាលកូនខ្មែរឱ្យស្រឡាញ់ប្បធម៌ជាតិឡើងវិញ។
ក្នុងនោះអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរបានងាកពីសាសនាមករកជីវភាពសង្គមពិតវិញម្ដង ឬបង្កប់ការរិះគន់មកលើពួកអាណានិគមបារាំង។
គេក៏ចាប់ផ្ដើមងាកពីការសរសេរជាពាក្យកាព្យមកជាពាក្យរាយម្ដង ប៉ុន្តែនៅមានជាអត្ថបទខ្លះសរសេរជាពាក្យកាព្យដែរ
តែខុសនៅពីសម័យឧដុង្គ គឺសរសេរជាពាក្យកាព្យបទពាក្យ៧ និង ៨ជាដើម ។
អក្សរសិល្ប៍ខ្មែររីកចម្រើនឡើងវិញគ្រប់ផ្នែកដូចជាប្រលោមលោក កំណាព្យ ល្ខោន សៀវភៅបច្ចេកទេស ទស្សនវិជ្ជា ដែលមានទំនោរទៅរកជាតិនិយម និងរិះគន់សង្គមចាស់។ ស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ប្រលោមលោកសរសេរជាពាក្យរាយ ដែលមានទម្រង់ច្រើនបែបដូចជា ប្រលោមលោកមនោសញ្ជេតនា ស៊ើបអង្កេត ចារកម្ម ផ្សងព្រេង អាថ៌កំបាំង ប្រវត្តិសាស្រ្ត នយោបាយសង្គម និងប្រលោមលោកបែបទស្សនវិជ្ជា។
ទោះបីជាមានសង្គ្រាមយ៉ាងណាក៏ដោយក៏អក្សរសិល្ប៍ខ្មែរនៅតែមានសន្ទុះរីកចម្រើនជានិច្ច។ អក្សរសិល្ប៍មួយចំនួនមានចរន្តទ្រទ្រង់នយោបាយថ្មី និងរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ហើយក្នុងនោះ ក៏មានការរិះគន់សង្គមចាស់ និងរិះគន់សង្គមថ្មីផងដែរ។
ការតែងនិពន្ធស្ទើរតែបាត់បង់ទាំងស្រុង ព្រោះខ្មែរក្រហមបំបិទសិទ្ធិសេរីភាពច្រើនត្រូវបានសម្លាប់ចោល ហើយអ្នកនិពន្ធខ្លះទៀតក៏នៅរស់តែត្រូវលាក់ខ្លួន។ ចំពោះខ្លឹមសារនៅក្នុងស្នាដៃអក្សរសិល្ប៍ គឺបម្រើឲ្យនយោបាយមហាអស្ចារ្យមហាលោតផ្លោះជយោអង្គការដ៏រុងរឿងរុះផ្ទះក្បឿងនៅផ្ទះស្លឹក ជយោអង្គការដែលត្រឹមត្រូវរុះផ្ទះស្បូវទៅនៅក្នុងព្រៃ។
ស្នាដៃស្របទៅតាមបន្ទាត់នយោបាយថ្មី ហើយរិះគន់សម័យកាលខ្មែរក្រហម គឺសម័យរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យស្នាដៃខ្លះទៀតរៀបរាប់ពីទុក្ខសោកនៃរបបចាស់ៗ និងអំពើឃោរឃៅនៃរបបនេះដែលបានប្រព្រឹត្តមកលើប្រជាជនខ្មែរស្លូតត្រង់។ ចាប់ពីឆ្នាំ ១៩៩៣ មកអក្សរសិល្ប៍មានការដុះឡើងវិញការតែងនិពន្ធបានរីកដុះដាលជាលំដាប់ប៉ុន្តែមានការប្រឈមនឹងការហូរចូលនូវបច្ចេកវិជ្ជាទំនើបដែលធ្វើឲ្យយុវជនសម័យថ្មីហាក់បីដូចជាមិនសូវចាប់អារម្មណ៍ក្នុងការអានសៀវភៅ។