មេរៀនទី១០៖ (សង្ខេបមេរៀន) វេយ្យាករណ៍ ៖ លក្ខណៈរបស់ព្យាង្គ

        ពាក្យនីមួយៗ សុទ្ធតែមានព្យាង្គ ពាក្យខ្លះមានពីរព្យាង្គ ពាក្យខ្លះមានបីព្យាង្គ និងពាក្យខ្លះទៀតមានរហូតដល់បួនព្យាង្គ ។ ព្យាង្គ គឺជាសូររួមនៃសទ្ទ ដែលបន្លឺឡើងតែមួយបន្សាយសំឡេង ។ នៅក្នុងព្យាង្គនីមួយៗ មាន សទ្ទដើមព្យាង្គ សទ្ទកណ្តាលព្យាង្គ និងសទ្ទចុងព្យាង្គ ។

១. តាមមូលភេទ [អ-អ៊]

តាមមូលភេទ [អ-អ៊] ព្យាង្គមានពីរយ៉ាង គឺព្យាង្គពួក[អ ] និងព្យាង្គ[អ៊]។

ក. ព្យាង្គពួក[អ ]

ឧទាហរណ៍ ៖ សំណាង កាយ ចាប់...។

“ស ក ច” ជាព្យញ្ជនៈពួក [អ] នាំឱ្យពាក្យ “សំណាង កាយ ចាប់” ជាព្យាង្គពួក[អ] ។
ព្យាង្គពួក [អ] គឺជាព្យាង្គដែលមានសញ្ញាព្យញ្ជនៈដើមព្យាង្គពួក[អ]។

ខ. ព្យាង្គពួក [អ៊]

ឧទាហរណ៍ ៖ ជួប គង ញាតិ...។

“ជ គ ញ” ជាព្យញ្ជនៈពួក [អ៊] នាំឱ្យពាក្យ “ជួប គង ញាតិ” ជាព្យាង្គ[អ៊]
ព្យញ្ជនៈពួក[អ៊] គឺជាព្យាង្គដែលមានសញ្ញាព្យញ្ជនៈដើមព្យាង្គពួក [អ៊ ] ។
>ព្យញ្ជនៈពួក[អ] មានសញ្ញាដើមព្យាង្គពួក[ អ] ។ ព្យាង្គពួក [អ៊] មានសញ្ញាដើមព្យាង្គពួក[ អ៊] ។

២. តាមលក្ខណៈខ្យល់

តាមលក្ខណៈខ្យល់ព្យាង្គមានបួនយ៉ាង គឺព្យាង្គបើក ព្យាង្គបិទ ព្យាង្គវែង និងព្យាង្គខ្លី ។

ក. ព្យាង្គបើក

ឧទាហរណ៍ ៖ ស្រែ បើ គ្នា...។

“[អែ] [អើ] [អ៊ា ]” នៅខាងចុងព្យាង្គ នាំឱ្យ “ស្រែ បើ គ្នា” ជាព្យាង្គបើក ។
ព្យាង្គបើក គឺជាព្យាង្គដែលមានស្រៈនៅខាងចុង ។ វាមានទម្រង់ ពស ឬពពស ។

ខ. ព្យាង្គវែង

ឧទាហរណ៍ ៖ ចាស់ ម្កាក់ ស្រោច...

“[ស] [ក] [ច]” នៅខាងចុងព្យាង្គ នាំឱ្យ “ចាស់ ម្កាក់ ស្រោច” ជាព្យាង្គបិទ ។
>ព្យាង្គបិទ គឺជាព្យាង្គដែលមានព្យញ្ជនៈនៅខាងចុង ។ វាមានទម្រង់ ពសព ឬពពសព ។

គ. ព្យាង្គវែង

ឧទាហរណ៍ ៖ កូន ថា ស្នើ...។

“[អូ]” ជាស្រៈវែង នាំឱ្យ “កូន” ជាព្យាង្គបិទវែង ។ “[អា] [អើ]” ជាស្រៈវែង នាំឱ្យ “ថា ស្នើ” ជាព្យាង្គបើកវែង ។
>ព្យាង្គវែង គឺជាព្យាង្គដែលមានស្រៈវែង ។

ឃ. ព្យាង្គខ្លី

ឧទាហរណ៍ ៖ បុក តិច ទៅ...។

“[អុ] [អិ]” ជាស្រៈខ្លី នាំឱ្យ “បុក តិច ទៅ” ជាស្រៈខ្លី នាំឱ្យ “ទៅ” ជាព្យាង្គបើកខ្លី ។
>ព្យាង្គខ្លី គឺជាព្យាង្គដែលមានស្រៈខ្លី ។