១. ប្រភេទរឿង ៖
អត្ថបទល្ខោនបាសាក់ (នាដកអក្សរសិល្ប៍)
២. ចលនា ៖
ខេមរនិយម
៣. អ្នកនិពន្ធ ៖
ទី ជីហួត
៤. កាលកំណត់តែង ៖
១៩៨៣
៥. សង្គមបរិយាកាស ៖
ដំណើររឿងប្រព្រឹត្តទៅនៅក្នុងសម័យឧដុង្គក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យចេស្តា (១៥៧៥
ដល់១៥៩៣) គឺពេលដែលប្រទេសខ្មែរស្ថិតនៅក្នុងការទន្រ្ទានយាយីពីបរទេស
និងទំនាស់ផ្ទៃក្នុងព្រះរាជវាំង ។
៦. មូលបញ្ហា ៖
ការបះបោររបស់ស្តេចសម្រែ, ភាពឈ្លាសវៃរបស់ស្រ្តី (ជំទាវស្រែន្យ), ការបោសសំអាតខ្មាំងក្រោយខ្នង,សេចក្តីស្នេហារបស់តេជោយ៉ត
និងជំទាវស្រែន្យ។
នៅដែនកំពង់ស្វាយ មានបុរសម្នាក់ឈ្មោះ “មាស” មានងារជា ឧកញ៉ាតេជោបរមរាជ ដែលគេហៅថា “តេជោមាស” ។ លោកមានភរិយាឈ្មោះ “ស្រែន្យ” មានងារជាជំទាវ និងមានសិស្សឈ្មោះ “យ៉ត” ដែលតែងតែទៅសមរភូមិប្រយុទ្ធជាមួយនឹងលោកគ្រប់ទីកន្លែង ។ ស្វាមីភរិយា ទាំងពីរនេះមានទឹកចិត្តស្រឡាញ់រាប់អានយ៉តជាពន់ពេក ។ ស្តេច សម្រែ បានតាំងខ្លួនឯងថា “សេ្តចសម្រែរាជាធិរាជ”បានតាំងទីកងទ័ពនៅដែនកំពង់ហៅ (កំពង់ឆ្នាំង) ដោយបានរៀបចំបន្ទាយមួយឱ្យឈ្មោះថា“បន្ទាយនគរ” ។
ស្តេច សម្រែ ជាមេក្រុមបះបោរប្រឆាំងនឹង ស្តេច ព្រះជ័យចេស្តា ដើម្បីដណ្តើមអំណាចគ្រប់គ្រងផែនដី។ តេជោមាស និងយ៉ត បានព្យាយាមលើកទ័ពទៅបង្ក្រាបក្រុមបះបោរនេះខ្លាំងណាស់ដែរ តែត្រូវបរាជ័យ ។ ជំទាវស្រែន្យ បានរៀបចំល្បិចបញ្ឆោតឱ្យស្តេចសម្រែ ធ្លាក់ក្នុងអន្លង់ស្នេហា ចំពោះរូបនាង ហើយបង្អកស្រារហូតដល់ស្រវឹង។ ស្តេចសម្រែ និងបក្សពួកត្រូវបានតេជោមាស យ៉ត និងកងទ័ព ចាប់ទៅថ្វាយព្រះចៅជ័យចេស្តាកាត់ទោសតាមច្បាប់នគរ ។ ក្រោយពីបានទទួលជោគជ័យលើស្តេច សម្រែ រួចមក តេជោមាសបានទទួលអនិច្ចកម្មទៅ ។ ព្រះរាជា ក៏ប្រទានងារនេះឱ្យទៅតេជោយ៉តបំពេញនាទីដឹកនាំកងទ័ពជំនួស ។ តេជោយ៉ត បានទទួលរាជបញ្ជា និងដាវអាជ្ងាសឹកទៅបង្ក្រាបពួកឈ្លើយសឹកបះបោរនៅ ខេត្ត ពោធិ៍សាត់ ។ ឆ្លងតាមបទពិសោធរបស់ឧកញ៉ាចក្រី និងក្រឡាហោមទទួលបរាជ័យក្នុងការបង្ក្រាបឈ្លើយសឹកនៅទីនោះ ។ តេជោយ៉ត បានរកឃើញថាការចាញ់សង្គ្រាមនេះបណ្តាលមកពីមានខ្មាំងនៅក្រោយខ្នង ។ តេជោយ៉ត បានបញ្ជាកេណ្ឌទ័ពនៅលង្វែក កំពង់ស្វាយ ក្នុងនោះមានម៉ឺនចៃចុងរ៉ាក់ ដែលជាប្អូនថ្លៃមហាក្សត្រផងដែរ ។ ដើម្បីយកខ្មាំងខាងក្រោយខ្នង តេជោយ៉ត បានបញ្ជាឱ្យកងទ័ពកំណែនទាំងអស់ អូសឫស្សីបញ្ច្រាសចុងដើម្បីកសាងបន្ទាយ បើនរណាប្រឆាំងត្រូវសម្លាប់ចោល ។ បក្សពួកម៉ឺនចៃចុងរ៉ាក់ មិនបានធ្វើតាមបញ្ជានោះឡើយ ហើយថែមទាំងធ្វើតាមទំនើងចិត្តរបស់ខ្លួន ព្រោះសំអាងទៅលើបងស្រីដែលធ្លាប់ទទួលសំណូក និងជាអ្នកម្នាងនៃព្រះមហាក្សត្រនឹងជួយឱ្យរួចពីកំណែននេះ ។ ទង្វើនេះ ត្រូវតេជោយ៉តរកឃើញថាម៉ឺនចៃចុងរ៉ាក់នេះឯងជាខ្មាំងពីក្រោយខ្នង ហើយក៏ចាប់យកទៅសម្លាប់ចោលទៅ ។
ក្រោយពី បានទទួលដំណឹងថាប្អូនប្រុសស្លាប់អ្នកម្នាងនូបានទូលថ្វាយព្រះរាជាឱ្យចាប់តេជោយ៉តទៅកាត់ទោសប្រហារជីវិត ។ ព្រះរាជា បានធ្វើតាមការសុំរបស់អ្នកម្នាងនូ តែតេជោយ៉តមិនបានមកតាមបញ្ជានោះឡើយ ដោយសំអាងថាខ្លួនជាប់ដៃបង្ក្រាបសត្រូវបះបោរ ចាំរួចការនេះ ខ្លួននឹងមកទទួលទោសដោយខ្លួនឯង ។ ដោយការទទូចសុំរបស់អ្នកមា្នងខ្លាំងពេក ព្រះរាជាបានបង្ខំឱ្យតេជោយ៉តមកជួបតទល់ជាមួយអ្នក ម្នាង នូ ។ ពេលកំពុងជជែកគ្នានោះ តេជោយ៉តបានចោទប្រកាន់ថាអ្នកម្នាងនូជាខ្មាំងពីក្រោយខ្នង ព្រោះបានរំខានខ្លួនធ្វើសឹក បើកឱកាសឱ្យសត្រូវវាយលុក និងទទួលសំណូក ដើម្បីការពារបក្សពួកម៉ឺនចៃចុងរ៉ាក់ ធ្វើឲ្យកងទ័ពបាក់ស្មារតី ហើយក៏គប់កូនដាវសម្លាប់អ្នកម្នាងនូនាពេលនោះទៅ ។ តេជោយ៉ត ប្រកាសជម្រាបមន្ត្រីទាំងនោះថាចាំបង្ក្រាបសត្រូវរួចខ្លួននឹងចូលមកទទួលទោសពីព្រះអង្គដោយខ្លួនឯង ។ ការបង្ក្រាបឈ្លើយសៀមបះបោរបានសម្រេចជោគជ័យ តេជោយ៉តបានឱ្យគេធ្វើឃ្នាងហើយដាក់ខ្លួនឯងដើរចូលទៅទទួលទោសពីព្រះរាជាពីបទដែលខ្លួនសម្លាប់អ្នកម្នាង នូ ។
ក្រោយមក ព្រះរាជាមិនឱ្យចូលជួប រួចបញ្ជាឱ្យមន្ត្រីដោះលែង និងឱ្យទៅត្រួតត្រាការឯខេត្តកំពង់ស្វាយ ។ តេជោយ៉តបានគួចចិត្តប៉ងប្រាថ្នាយកជំទាវស្រែន្យមកធ្វើជាភរិយា តែមិនបានសម្រេចទេ ព្រោះជំទាវបានគិតថាយ៉តជាជនជាតិភាគតិច ហើយជាសិស្សរបស់ប្តីនាងពីមុនផងដែរ ។ ដោយសង្កេតឃើញជំទាវរើសអើងស្នេហាប្រកាន់វណ្ណៈបែបនេះ តេជោយ៉តបានប្រើល្បិចលួចយកកាំជណ្តើរផ្ទះជំទាវស្រែន្យមកឱ្យជាងដាប់ឆ្លាក់ធ្វើជារូបព្រះពុទ្ធបដិមា និងរូបតេជោមាស ហើយប្រកាសធ្វើបុណ្យយ៉ាងធំបញ្ជូនកុសលទៅគ្រូរបស់ខ្លួន ។ ជំទាវស្រែន្យបានទៅចូលរួមពិធីនោះ ហើយត្រូវបានតេជោយ៉តប្រាប់ការពិតថាថ្វាយបង្គំកាំជណ្តើរផ្ទះរបស់ខ្លួនឯង ។ គ្រានោះ ជំទាវស្រែន្យយល់ន័យនៃទង្វើរបស់តេជោយ៉ត ហើយក៏ព្រមព្រៀងរៀបការជាមួយតេជោយ៉តនាពេលនោះទៅ ។
វីរភាពរបស់បុព្វបុរសខ្មែរ ក្នុងបព្វហេតុជាតិមាតុភូមិ ក៏ដូចជាព្រះមហាក្សត្រក្នុងកិច្ចការពារបូរណភាពទឹកដី ។ តេជោយ៉តជាតួអង្គតំណាងឱ្យមេទ័ពខ្មែរនៅសម័យឧដុង្គ ដែលមានគំនិត ស្រឡាញ់ជាតិលើកតម្កើងជាតិ និងហ៊ានពលីជីវិតដើម្បីជាតិមាតុភូមិដែលទង្វើនេះជាគម្រូមួយគួរជាទីមោទនៈនិងស្ញប់ស្ញែងក្រៃលែង ។