មេរៀនទី៥៖ (សង្ខេបមេរៀន) សំណេរ ៖ ប្រធានអត្ថាធិប្បាយបែបពន្យល់

១.និយមន័យនៃតែងសេចក្តី

មុននឹងយើងឈានទៅដល់ការធ្វើតែងសេចក្តី ជាបឋមយើងគប្បីយល់និយមន័យ តែងសេចក្តី ជាមុនសិន ។
     +   ពាក្យថា "តែងសេចក្តី" បានមកពី ៖ តែង បូកនឹង សេចក្តី
     +   តែង ៖ រៀបចំ រចនា កែច្នៃ កែលំអ ធ្វើឲ្យមានរបៀប
     +   សេចក្តី ៖ រឿងរ៉ាវ ហេតុការណ៍ ដែលមានជាប់ទាក់ទងគ្នាជាឃ្លា ល្បះ កថាខណ្ឌ អត្ថបទដែលមានន័យ និងបំណងច្បាស់លាស់ អាចស្តាប់បាន។
         ដូច្នេះ “តែងសេចក្តី” មានន័យថាការរៀបចំពាក្យពេចន៍ ការតុបតែង រចនានៃឃ្លាល្បះណាមួយដើម្បីកែលំអសេចក្តីឱ្យមានទំនាក់ទំនងជាអត្ថបទដ៏សមហេតុផល ត្រឹមត្រូវ មានខ្លឹមសារប្រកបដោយផលប្រយោជន៍ជាទីពេញចិត្ត។
    -    តែងសេចក្តីបែបអត្ថាធិប្បាយពន្យល់ ជាប្រធានមួយប្រភេទដែលតម្រូវឱ្យអ្នកតែងស្រាយបំភ្លឺ ពន្យល់យ៉ាងល្អិតល្អន់ ក្បោះក្បាយ ច្បាស់លាស់អស់សេចក្តី ។
    -    តែងសេចក្តីបែបអត្ថាធិប្បាយពន្យល់ ជាប្រធានមួយប្រភេទដែលតម្រូវឱ្យអ្នកតែងស្រាយបំភ្លឺ ពន្យល់យ៉ាងល្អិតល្អន់ ក្បោះក្បាយ ច្បាស់លាស់អស់សេចក្តី ។
    -    ប្រធានពន្យល់មិនតម្រូវឱ្យអ្នកវែកញែករកខុសត្រូវឡើយ ព្រោះវាមានលក្ខណៈត្រឹមត្រូវ រួច​ស្រេចទៅហើយ។

២. គន្លឹះដើម្បីស្គាល់ប្រធាន

គេដឹង និងស្គាល់ប្រភេទនៃប្រធានតែងសេចក្តីបានតាមរយៈ ៖
    -    ពាក្យចោទសួរ៖ ហេតុអ្វី......? ,ហេតុដូចម្តេច......? ....មានប៉ុន្មានយ៉ាង? , ......យ៉ាងណាខ្លះ? , ...... យ៉ាងដូចម្តេច? , ......បែបណា?
    -    ពាក្យបង្គាប់៖ ចូរពន្យល់។ , ចូរស្រាយបំភ្លឺ។ , ចូរគូសបញ្ជាក់។ , ចូររៀបរាប់។ , ចូរបង្ហាញ។ , ចូរពណ៌នា។ ,ចូរអធិប្បាយ។ , ចូរលាតត្រដាង។

៣. គម្រោងតែងសេចក្តី

ក. សេចក្តីផ្តើម៖

    -    លំនាំបញ្ហា ៖ និយាយបញ្ហាទូទៅដែលទាក់ទងនឹងប្រធាន មិនវែងពេក មិនខ្លីពេក
    -    ចំណូលបញ្ហា ៖ លើកទស្សនៈរបស់ប្រធានយកមកបង្ហាញ
    -    ចំណោទបញ្ហា ៖ ចោទសួរលើប្រធាន (បែបពន្យល់) ។ ( សូមមើលរបៀបចោទសួរក្នុងប្រធានបែប អត្ថាធិប្បាយពន្យល់)

ខ. តួសេចក្តី៖

    -    ឃ្លាភ្ជាប់សេចក្តី ( សូមមើលរបៀបសរសេរឃ្លាភ្ជាប់សេចក្តី)
    -    ពន្យល់ពាក្យពិបាក ឬពាក្យគន្លឹះរបស់ប្រធាន (មិនបាច់បញ្ជាក់ថ្នាក់ពាក្យទេ) -    ពន្យល់ន័យប្រធាន (ប្រធាននេះចង់និយាយថា.......។ ចង់ឱ្យយើងបកស្រាយពី......។)
    -    បកស្រាយប្រធាន និងឧទាហរណ៍ (សូមមើលរបៀបបកស្រាយប្រធាន )
    -    សរុបសេចក្តី៖ សរុបខ្លឹមសារដែលបានបកស្រាយខាងលើឱ្យសមល្មម ដោយច្បិចយកតែ​គំនិតសំខាន់ៗតាមលំដាប់លំដោយ ហើយវាយតម្លៃតាមមតិរបស់អ្នកតែង។

គ. សេចក្តីបញ្ចប់៖

    -    វាយតម្លៃប្រធាន៖ គឺជាចម្លើយនៃចំណោទបញ្ហា ពោលគឺតម្លៃនៃការអប់រំសីលធម៌ ឬវប្បធម៌
    -    ទស្សនៈផ្ទាល់ខ្លួន៖ បង្ហាញពីជំហរទស្សនៈរបស់អ្នកតែង ផ្សារភ្ជាប់ក្នុងជីវភាព សង្គមជាក់​ស្តែង ។

របៀបចោទសួរក្នុងប្រធានបែបអត្ថាធិប្បាយពន្យល់
     ១.​ តើ......មានខ្លឹមសារយ៉ាងណា?
     ២. តើ......មានខ្លឹមសារយ៉ាងដូចម្តេច?
     ៣. តើ......មានអត្ថន័យយ៉ាងដូចម្តេច ?
     ៤. តើ......បង្កប់នូវតម្លៃអប់រំយ៉ាងណាខ្លះ?
     ៥. តើ......បង្កប់នូវអត្ថន័យយ៉ាងដូចម្តេច ?
     ៦. តើមានអំណះអំណាងយ៉ាងណាខ្លះបានជាគេហ៊ានថាដូចនេះ?
     ៧. ..........................................................?

របៀបសរសេរឃ្លាភ្ជាប់សេចក្តី
     ១. ដើម្បីបកស្រាយនូវមតិរបស់ប្រធានខាងលើឱ្យបានក្បោះក្បាយ ជាបឋមយើងគប្បីយល់នូវ​ពាក្យ "......" ជាមុនសិន។
     ២. ដើម្បីជាជំនួយដល់ការដោះស្រាយបញ្ហាខាងលើឱ្យបានអស់សេចក្តី ជាដំបូងយើងគប្បី​ស្គាល់ពាក្យគន្លឹះមួយចំនួនជាមុនសិន។
     ៣. មុននឹងអត្ថាធិប្បាយពំនោលខាងលើឱ្យបានស៊ីជម្រៅ យើងគប្បីយល់នូវឃ្លា "......" ជាមុនសិន។
     ៤. ដើម្បីជាប្រទីបសម្រាប់បំភ្លឺក្នុងការបកស្រាយនូវទស្សនៈប្រធានខាងលើឱ្យបានក្បោះក្បាយ​ល្អ និងអស់សេចក្តី ជាបឋមយើងគប្បីយល់នូវអត្ថន័យនៃពាក្យគន្លឹះនៃទស្សនៈប្រធានជា​មុន​សិន។
     ៥.​ ............................................................។

របៀបបកស្រាយប្រធាន
 -    បើកទូលាយគំនិតឱ្យក្បោះក្បាយ បកស្រាយប្រធានឲ្យបានគ្រប់ជ្រុងជ្រោយ និងអស់សេចក្តី​ (គំនិតសំខាន់ បូកនឹង សេចក្តីលំអិតគាំទ្រ)
 -    ផ្តល់ឧទាហរណ៍ឱ្យស៊ីនឹងប្រធាន (ក្នុងអក្សរសិល្ប៍ ក្នុងសង្គម ឬក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត...)