(ជ២) មេរៀនទី២៖ (មេរៀនសង្ខេប) តំហយគុណភាពដី

១. ដី : មុខកណ្ដាលរវាងជីវមណ្ឌលនិងមណ្ឌលថ្ម

       ដី ជាស្រទាប់លើបង្អស់នៃសំបកផែនដី មានកម្រាស់មិនទៀងទាត់ពី ២ ឬ ៣Cm ទៅ ២ ឬ ៣m ផ្សំឡើងដោយល្បាយរូបធាតុរ៉ែ និងរូបធាតុសរីរាង្គ (រុក្ខជាតិ ឬសត្វស្លាប់) ។
ដីមានប្រភពកំណើតផ្សេងៗគ្នាដូចជា៖
-   បានមកពីការពុកផុយនៃសិលា ដូចជា ដីក្រហមកើតពីសិលាបាសាល់ ដីប៉ូតសុល ឬដីសម្បូរខ្សាច់ កើតពីសិលាក្រែជាដើម
-   បានមកពីការពុកផុយនៃរុក្ខជាតិ ដូចជាដីមមោក ដីខ្មៅ ឬដីឈែណូស្យូម
-   បានមកពីចរន្ត ខ្យល់បក់បំប៉ើង ផង់ធូលីពីតំបន់វាលលំហ គឺដីឡឹស និងចរន្តទឹក ពិសេសទឹកទន្លេគឺដីល្បាប់។

២. កត្តាធម្មជាតិនៃសំណឹកដី

កត្តាធម្មជាតិនៃសំណឹកដីមានដូចជា៖
-   ទឹក ជាភ្នាក់ងារសំណឹកមួយដ៏សំខាន់បំផុត មានគ្រប់រូបភាព រឹង រាវ និងឧស្ម័ន
-   ទឹកភ្លៀង ហូរស្រោចលើផ្ទៃដីបង្កើតបានជាខ្សែទឹកតូចៗហូរតាមចំណោត តម្រង់ទៅកាន់ទីទំនាបដោយបានច្រោះយកចុណ្ណភាគដីចេញពីគ្នា
-   ទឹកជ្រោះ ឬស្ទឹងបានរចនាភ្នេន និងច្រាំងទន្លេបង្កើតបានជាត្រើយលយ ត្រើយឆក និងកោះរកេតរកូតតាមពោះទន្លេ
-   ទឹកសមុទ្រក៏ជាកត្តាបំផ្លាញដីមួយយ៉ាងខ្លាំងក្លាណាស់ដែរ
-   ទឹកកកក៏ជាភ្នាក់ងារសំណឹកដ៏សំខាន់មួយដែរ
-   ខ្យល់បក់ក៏ជាភ្នាក់ងារសំណឹកមួយសកម្មណាស់ដែរ ពិសេសតំបន់ដែលគ្មានគម្របរុក្ខជាតិ។

៣. ការរីកសាយនៃសំណឹកដីដោយសកម្មភាពមនុស្ស

គេនិយាយថាសកម្មភាពមនុស្សជាកត្តានាំឱ្យមានតំហយគុណភាពដីព្រោះថា៖
-    ឯកវប្បកម្ម នាំឱ្យដីខ្សោះជីជាតិ ដំណាំដុះមិនបានល្អ ដីអាចគ្មានគម្របងាយរងសំណឹក
-    ដំណាំឥតស្រោចទឹកនៅតំបន់ខ្សត់ភ្លៀងធ្វើឱ្យដីរងសំណឹកដោយសារខ្យល់បក់
-    ការភ្ជួរដីតាមទិសចំណោតធ្វើឱ្យដីរងសំណឹកយ៉ាងរហ័សដោយសារទឹកភ្លៀង
-    អាជីវកម្មរ៉ែ និងការដ្ឋានសំណង់នានា នាំឱ្យបាត់បង់ព្រៃឈើ និងដីស្រទាប់លើដីមានជីជាតិ
-    សកម្មភាពផ្សេងៗទៀតមាន អាជីកម្មឈើគ្រប់រូបភាព កសិកម្មព្រៃដុត បន្ស៊ីស្មៅសត្វហួសកម្រិត សុទ្ធសឹងជាសកម្មភាពដែលនាំឱ្យមានតំហយគុណភាពដី។

៤. កត្តាផ្សេងៗទៀតនៃតំហយគុណភាពដី

កត្តាផ្សេងៗទៀតនៃតំហយគុណភាពដីមានដូចជា៖
-   ការបាត់បង់សារធាតុចិញ្ចឹម៖ សារធាតុចិញ្ចឹមរុក្ខជាតិស្រូបយកអស់ សម្រាប់ការលូតលាស់ និងផ្លែផ្ការបស់វា
សល់តែដីគ្មានជីជាតិ។
-    កំណថ្មបាយក្រៀម៖ គឺដីក្លាយទៅជាក្ដាំងរឹងដូចសិលាដោយសារដីត្រងិល (គ្មានរុក្ខជាតិ) សំដិលក្រោមកម្តៅថ្ងៃខ្លាំង ដែលនាំឱ្យពពួកអុកស៊ីតហើបមកនៅផ្ទៃលើ ពិសេសដែកអុកស៊ីត អាលុយមីញ៉ូមអុកស៊ីត ដីអស់គុណភាពដាំដុះលែងកើត។
-    អំបិលកម្ម៖ ទឹក អណ្ដូង ទន្លេ បឹងបួ ដែលប្រើសម្រាប់ស្រោចស្រពដំណាំតែងមានសារធាតុអំបិលរលាយ។​
នៅតំបន់ស្ងួត ទឹកភាគច្រើនឡើងជាចំហាយបន្សល់ទឹកជាតិអំបិលលើផ្ទៃដីដូចជាអំបិលសូដ្យូមក្លរួ។ ដំណើរបង្គរជាតិអំបិលនៅក្នុងដីស្រទាប់លើនេះហៅថា អំបិលកម្ម។

៥. មធ្យោបាយកម្រិតតំហយគុណភាពដី

ការថែរក្សាគុណភាពដី យើងត្រូវមានវិធានការដូចជា៖
-    បន្លាស់ដំណាំ៖ គឺជាវិធីដាំដុះដំណាំច្រើនមុខនៅលើដីតែមួយដោយប្ដូរវេនគ្នា
-    ដំណាំតាមជម្រាលកូនភ្នំ ឬទីទួលមួយ៖ តម្រូវឱ្យកសិករភ្ជួររាស់តាមខ្សែកម្ពស់កាត់កែងទៅតាមចំណោតតាមវ័ណ្ឌសណ្ឋានដី
-    ស្រែថ្នាក់ ឬចម្ការល្បាក់៖ ជាវិធីមួយដ៏ល្អដែលគេបានប្រើប្រាស់តាំងពីយូរយារណាស់មកហើយនៅតំបន់ភ្នំ...
-    ដំណាំចម្រុះ៖ ជាបច្ចេកទេសដែលគេនិយមប្រើក្នុងចម្ការកៅស៊ូ ឬដូងប្រេងនៅចន្លោះកូនកៅស៊ូ ដូងប្រេង ដូចជា ពោត សណ្ដែក បន្លែដើម្បីគ្របដីទម្រាំដើមកៅស៊ូ ដូងប្រេង ធំបែកមែកបែកធាងគ្របដីជិត
-    កសិរុក្ខកម្ម៖ ជាដំណាំចម្រុះមួយបែបទៀត ដោយមានដាំដើមឈើ ចុល្លព្រឹក្ស ដំណាំផ្សេងៗទៀត និងចិញ្ចឹមសត្វផងដែរ
-    បន្ស៊ីស្មៅសត្វ៖ ដោយដាក់ពង្រាយហ្វូងសត្វ បង្កលក្ខណៈ ឬទុកពេលឱ្យស្មៅអាចដុះលូតលាស់វិញបាន...
-    បម្រើបម្រាស់ជី៖ ជាវិធីចំបាច់មួយសម្រាប់បង្កើនគុណភាពដី។