(ជ៦) មេរៀនទី១៖ (មេរៀនសង្ខេប) ទីក្រុងរីកដុះដាល មុខងារ និងបញ្ហា

១. ការរីកដុះដាលនៃទីក្រុង

       ទីក្រុង គឺជាសំណុំលំនៅដ្ឋានធំ ឬតូចសម្គាល់ដោយការប្រមូលផ្ដុំដ៏សំខាន់នៃប្រជាជនរបៀបរបបរស់នៅសកម្មភាពនានា និងមុខងារដោយឡែកៗពីគ្នា។ ទីប្រជុំជនដែលសារៈសំខាន់របស់វាអាចប្រែប្រួល ហើយមនុស្សរស់នៅមានសកម្មភាព មុខរបរប្លែកៗ ពិសេសផ្នែកទីបី (សេវាកម្ម) ។ ជាទូទៅទីក្រុងតែងកកើតឡើងស្របគ្នានឹងដំណើរការអភិវឌ្ឍសង្គម និងសេដ្ឋកិច្ច។ កំណើតទីក្រុងទាក់ទង និងដំណើររីកចម្រើននៃសកម្មភាពផ្សេងៗពីកសិកម្ម ដូចជាសកម្មភាពជំនួញ ឧស្សាហកម្ម រដ្ឋបាលជាដើម។ ទីក្រុងខ្លះស្ថិតនៅ តាមកំពង់ផែនៃបឹង ទន្លេ​​  ​ឆ្នេរសមុទ្រ ខ្លះនៅត្រង់ទីប្រសព្វនៃផ្លូវគមនាគមន៍ (ផ្លូវថ្នល់ ផ្លូវដែក ផ្លូអាកាស) ខ្លះទៀតនៅលើ តំបន់អាជីវកម្មរ៉ែ ឧស្សាហកម្ម ពាណិជ្ជកម្ម ទេសចរណ៍...។

       ភាពផ្ទុយគ្នារវាងកណ្ដាលក្រុង និងជាយក្រុង ផ្ទុយទាំងទេសភាព ផ្ទុយទាំងសង្គម និងជាតិសាសន៍៖
-   កណ្ដាលក្រុងសម្រាប់ជនជាតិស្បែកខ្មៅនិងជនចំណូលស្រុកលួចលាក់ថ្មីៗសម្បូរអគារធំៗ ចាស់ៗ ជាលំនៅដ្ឋានរបស់ពួកអ្នកក្រ។
-   ជាយក្រុងដង់ស៊ីតេទាប សម្រាប់ពួកស្បែកស ពិសេសពួកអង់គ្លោសាក់សុងប្រូតេស្តង់​ មានទំហំធំទូលាយ សម្បូរទេសភាពបៃតង ភូមិគ្រឹះប្រណីតៗ ឃ្លាតឆ្ងាយពីផ្លូវព័ទ្ធជុំវិញដោយសួនច្បារ។ ចំណែកឯទីក្រុងនៅអឺរ៉ុបវិញ រហូតមកដល់សតវត្សទី១៩ ច្រើនតែផ្ដុំគ្នាត្រង់វិមានប្រវត្តិសាស្ត្រដែលគេបានសាងសង់ផ្លូវខ្វាត់ខ្វែងព័ទ្ធជុំវិញវិមាន។ ទីក្រុងបែបនេះមានផ្ទៃតូចចង្អៀតមានលំនៅស្ថានចាស់ៗ តែដង់ស៊ីតេប្រជាជនខ្ពស់។ គេប្រទះឃើញបេតិកភណ្ឌប្រាសាទ និងស្នាដៃស្ថាបត្យកម្មសំខាន់ៗប្រមូលផ្ដុំនៅទីនេះ។ ពីសម័យមួយទៅសម័យមួយ គេបានបន្សល់ទុកនូវស្លាកស្នាមជាមរតកប្រវត្តិសាស្ត្រនៅផ្នែកកណ្ដាលនៃទីក្រុង។

       ទីក្រុងនៅអឺរ៉ុប មកដល់មជ្ឈិមសម័យបានកែលំអ ហើយពង្រីកបន្ថែមនៅសតវត្សទី១៨ ។ ជាពិសេសនៅរវាពាក់កណ្ដាលទីពីរនៃសតវត្សទី១៩ ទើបបានគេរៀបចំឱ្យមានអនាម័យសាធារណៈ ការរក្សា សន្តិសុខ ចរាចរណ៍ លំអក្រុងដោយសាងសង់ផ្លូវធំៗខ្វាត់ខ្វែង ពុះកាត់ទីក្រុងចាស់ និងបង្កើតស្ថានីយ៍ រថភ្លើង...។ នៅប្រទេសបារាំងការរៀបចំទីក្រុងរបស់លោក អូសស្មាន់ (Haussman) បានក្លាយជា និមិត្តរូប ។ បច្ចុប្បន្ននេះនិន្នាការថ្មីក៏ត្រូវបានពង្រីកកាន់តែខ្លាំងឡើង ដោយបង្កើនផ្ទៃដីសម្រាប់ការិយាល័យ និងលំនៅស្ថាន សកម្មភាពជំនួញ ឯកទេសលក់រាយបានធ្វើឱ្យកណ្ដាលក្រុងមានមនុស្សកុះករ និងសកម្មភាពយ៉ាងមមាញឹក។ លើសពីនេះបានជួសជុលកែលំអ និងអភិរក្ស ធ្វើឱ្យតំបន់កណ្ដាលក្រុងកាន់តែមានតម្លៃខ្លាំងឡើងៗទាំងផ្នែកវប្បធម៌ ផ្នែកស្ថាបត្យកម្ម។ ចំណែកជាយក្រុងជាសង្កាត់ឧស្សាហកម្មពោរពេញដោយលំនៅស្ថាន រោងចក្រឧស្សាហកម្ម និងផ្លូវខ្វាត់ខ្វែង ជាបណ្ដើរៗរងនូវការកាត់បន្ថយសកម្មភាពឧស្សាហកម្ម ហើយឈានទៅជំនួសដោយសកម្មភាពពាណិជ្ជកម្មវិញ។

       លក្ខណៈពិសេសៗនៃទីក្រុងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍមានផ្សេងៗគ្នា៖  
-   ទីក្រុងអាហ្វ្រិកក្បែរសាហារ៉ា : មានទីក្រុងស្បែកស (ពួកអាណានិគមអឺរ៉ុប) និងទីក្រុងស្បែកខ្មៅ (ពួកម្ចាស់ស្រុក) ។ ការរើសអើងពូជសាសន៍គ្មានទេ តែទ្វិកនិយមទីក្រុងនៅតែមាន (វិមានស្កឹមស្កៃ សំណង់អនាធិបតេយ្យ)។
-   ទីក្រុងអាមេរិកឡាទីន : បន្សល់ទុកពីសម័យអាណានិគម។ សំណង់ចាស់ៗទ្រុឌទ្រោមដួលរលំ​ជំនួសដោយអាគារថ្មីៗ ជាទីតាំងនៃទីស្នាក់ការរបស់ក្រុមហ៊ុនពហុជាតិ និងធានាគារធំៗ ។ តំបន់ជាយក្រុងមានសង្កាត់អ្នកមាន និងសង្កាត់អ្នកក្រ។
-   ទីក្រុងអារ៉ាប់ : មានកំណើតពីមជ្ឈិមសម័យហៅថា «មេឌីណា» ខូចខាតអស់ហើយ ។ ចាប់ពីឆ្នាំ 1970 មក គេបានកែលម្អជួសជុល និងស្ដារទីក្រុងឡើងវិញ ។ ពួកអ្នកមានទៅរស់នៅសង្កាត់ថ្មីដែលមានអគារស្នាក់នៅ អគារសម្រាប់រដ្ឋបាល និងទីស្នាក់ការក្រុមហ៊ុនធំៗ។ អ្នកក្ររស់នៅជាយក្រុងជិតរោងចក្រ ផ្លូវដែក និងរថយន្ត។  

២. មុខងារទីក្រុង

       មុខងារទីក្រុង គឺជាសំណុំសកម្មភាពទាំងឡាយរបស់ក្រុង។ បើគេពិនិត្យលើរបាយប្រជាជនក្រុងតាមមុខរបរ​គេនឹងឃើញរូបភាពពិតប្រាកដមួយដែលបង្ហាញពីនានាភាពនៃមុខងាររបស់ក្រុង ដែលគេអាចចែកមុខងារទីក្រុងជា 3 មានដូចជា ៖
-   មុខងាររួម ទោះបីក្រុងតូច ឬធំក៏ដោយ ក៏ត្រូវតែមានមុខងារជំនួញ សម្រាប់ឆ្លើយតបគ្រប់តម្រូវការរបស់ប្រជាជនក្នុងក្រុង និងរស់នៅតំបន់ជិតក្រុង ។ លើសពីនេះ ជារចនាសម្ព័ន្ធពាណិជ្ជកម្ម អចិន្ត្រៃយ៍មួយដែលត្រូវបំពេញបន្ថែមដោយទីផ្សារជាទីបណ្ដូររវាងទីក្រុង និងទីជនបទ។ ទីក្រុងកាន់តែទំនើបរចនាសម្ព័ន្ធទីផ្សារក៏កាន់តែអភិវឌ្ឍ ជំនួញលក់រាយក៏កាន់តែច្រើនជាង សកម្មជាង និងឯកទេសជាង។ ជំនួញធ្វើការចែកចាយវិញក៏កាន់តែធំដូចជា​ ហាងទំនិញធំៗ ទីផ្សារទំនើបៗអាចបម្រើអតិថិជនច្រើនៗ ។ បន្ថែមពីនេះ ធនាគារក៏បានរីកលូតលាស់សមាមាត្រ និងទំហំ សកម្មភាព និងធនធានរបស់ទីក្រុងដែលមានមុខងាររួមមួយទៀតគឺមុខងាររដ្ឋបាល ។ មុខងារនេះប្រែប្រួលទៅតាមសារៈសំខាន់ និងតួនាទីរបស់ក្រុងក្នុងតំបន់។

-   មុខងារឯកទេស ផ្ដោតសំខាន់លើក្រុងរ៉ែ គឺជាឧបករណ៍បញ្ជាក់ពីមុខងារឯកទេសរបស់ទីក្រុង។ ទីក្រុងធ្យូង ដែកដូចជា ស៊ូអែរ៉ាត (Zouerate) នៅម៉ូរីតានី សេភែវីល (Seheffeville) តំបន់ឡាប្រាដររបស់ប្រទេសកាណាដា ទីក្រុងនៅតំបន់អង់ ឬអាហ្វ្រិកខាងត្បូង។ មានទីក្រុងលោហកម្ម និងវាយនភណ្ឌដូចជា ក្រុងបឺមិញហាំ (Birmingham) នៅអង់គ្លេស ក្រុងអេសិន (Essen) នៅប្រទេសអាល្លឺម៉ង់ ក្រុងសាំងអេជែន (Saint Etienne) នៅបារាំង ក្រុងសាឡឺរ្វ៉ា (Chalesroi) នៅបែលហ្ស៊ិកជាដើម។ មុខងារឯកទេស មានច្រើនដូចជា ទីក្រុងរ៉ែ ទីក្រុងឧស្សាហកម្ម ទីក្រុងទេសចរណ៍ (កំសាន្តទឹក បូជនីយេសក៍ សកលវិទ្យាល័យ...) ទីក្រុងកំពង់ផែជាដើម។

-   មុខងារចម្រុះ ផ្ដោតសំខាន់លើមុខងារចម្រុះ ដូចជាឧស្សាហកម្ម ពាណិជ្ជកម្ម កំពង់ផែ រដ្ឋបាល នយោបាយ...។ របាយមុខងារក្នុងក្រុងមួយៗ ទោះជាមុខងាររួម ឯកទេស ចម្រុះក៏ដោយ ក៏គេចែក (យោងតាមសកម្មភាពមួយសំខាន់លើសគេ) ជាសង្កាត់លំនៅស្ថាន សង្កាត់ជំនួញ សង្កាត់រដ្ឋបាល សង្កាត់ឧស្សាហកម្ម ។ល។

៣. បញ្ហាទីក្រុង

       បញ្ហាសំខាន់ៗរបស់ទីក្រុង និងដំណោះស្រាយ៖
-   បញ្ហាដឹកជញ្ជូន ចំពោះក្រុងធំៗនៃប្រទេសអភិវឌ្ឍ គេមានលទ្ធភាពដោះស្រាយ និងកែលំអជាបន្តបន្ទាប់។ ចំពោះប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍវិញ បញ្ហាចោទយ៉ាងស្មុគស្មាញរាល់ថ្ងៃ ព្រោះហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធដឹកជញ្ជូនមានមិនគ្រប់គ្រាន់ នាំឱ្យកកស្ទះចរាចរណ៍។
-   បញ្ហាផ្ដល់ស្បៀង ទាមទារឱ្យមានភូមិភាគសម្រាប់បណ្ដល់មធ្យោបាយដឹកជញ្ជូនខ្លាំង ឆាប់រហ័ស ទីសត្តឃាត ទីផ្សារចែកចាយ។
-   បញ្ហាបណ្ដល់ទឹកស្អាត ឧស្ម័ន អគ្គិសនី កម្ដៅ និងបញ្ហាកាកសំណល់រឹង និងរាវ ។ នៅប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍលំនៅដ្ឋាន 40 ទៅ 60% ​គ្មានបណ្ដាញទឹកស្អាត និងលូគ្រប់គ្រាន់។​ ការចែកចាយទឹកធ្វើតាមរយៈក្បាលម៉ាស៊ីន ទឹកស្អាតសាធារណៈ អណ្ដូងជីក តាមរថយន្ត។ ចំណែកសម្រាម និងទឹកសំអុយចោទជាប្រចាំ។
-   បញ្ហារចនាក្រុងចោទឡើង ដោយសារបណ្ដុំប្រជាជន លំនៅដ្ឋានតូចចង្អៀត ខ្វះផាសុកភាព អ៊ូអរពេក អាប់អួពេក...។ គេអនុវត្តនយោបាយរចនាក្រុងឡើងវិញ ឱ្យមានលំហទូលាយ សួនច្បារ... ក្នុងករណីចាំបាច់គេដករោងចក្រខ្លះ កីឡាដ្ឋានខ្លះ មន្ទីពេទ្យខ្លះ និងប្រជាជនខ្លះ ឱ្យទៅនៅជាយក្រុង។

       ដើម្បីកុំឱ្យក្រុងអាប់អួ ប្រទេសអង់គ្លេស អតីតសហភាពសូវៀត បារាំងនាំគ្នាបង្កើតក្រុងថ្មី ក្នុងគោលបំណងគឺចង់ឱ្យមានលំហូរមួយដែលក្នុងនោះមានផ្ទះស្នាក់នៅ កន្លែងធ្វើការ សេវាផ្សេងៗ សកម្មភាពកំសាន្ត និងដើម្បីបញ្ចប់ចលនាធ្វើដំណើរចុះឡើងប្រចាំថ្ងៃ។