(ជ២) មេរៀនទី៤៖ (មេរៀនសង្ខេប) ការផុតពូជសត្វ និងរុក្ខជាតិ

១. ចំនួនប្រភេទរុក្ខជាតិ និងសត្វ  

       ប្រភេទ គឺជាសំណុំភាវៈរស់ដែលមានលក្ខណៈរាងរៅស្រដៀង អាចបង្កាត់គ្នាបានបង្កើតបានជាកូនចៅ ដែលអាចបន្តពូជតទៅទៀត ប៉ុន្តែមិនអាចបង្កាត់ជាមួយប្រភេទដទៃទៀតបានឡើយ។ របាយប្រភេទ មានលក្ខណៈកើនពីប៉ូលទៅអេក្វាទ័រ ព្រោះថាអាកាសធាតុជាកត្តាធំមួយ៖
-   នៅតំបន់ប៉ូល ភាពត្រជាក់ខ្លាំងហួសហេតុ ជាកត្តាកំណត់ឱ្យចំនួនប្រភេទមានតិច សូម្បីតែមនុស្សក៏ខ្សត់ណាស់ដែរនៅតំបន់ទាំងនោះ (ប៉ូលខាងជើង និងប៉ូលខាងត្បូង) ។
-   បន្ទាប់មកគឺជាតំបន់ត្រជាក់បង្គួរ ដែលអាកាសធាតុមានអំណោយផលច្រើនជាងតំបន់ប៉ូល ចំនួនប្រភេទក៏កើនឡើងតាមនោះដែរ ពិសេសមនុស្សលោករស់នៅច្រើនទោះបីត្រូវរំខានខ្លះៗដោយការមកដល់នៃសិសិររដូវក៏ដោយ។ ចំណែករុក្ខជាតិ (ព្រៃស្រល់ ព្រៃចម្រុះ...) និងសត្វក៏មានច្រើនជាបង្គួរដែរ។
-   ជាចុងក្រោយគឺជាតំបន់ក្ដៅ (តំបន់ត្រូពិច និងតំបន់អេក្វាទ័រ) ដែលអាកាសធាតុអនុគ្រោះខ្លាំងដល់ជីវិតនាំឱ្យចំនួនប្រភេទកាន់តែមានច្រើនឡើង។ គេឃើញមានព្រៃរបោះ និងព្រៃស្តុក ប្រកបដោយប្រភេទដ៏សម្បូរបែប។
       មនុស្សលោកក៏រស់នៅតំបន់ទាំងនោះយ៉ាងកុះករ ត្រង់វាលទំនាប ជ្រលងភ្នំ  ជ្រលងទន្លេដ៏មានជីជាតិលើកលែងតែព្រៃស្តុក និងតំបន់វាលលំហក្ដៅ។

២. ការបាត់បង់ប្រភេទសត្វ និងរុក្ខជាតិនៅតាមធម្មជាតិ

កំណត់ន័យនៃពាក្យ
-   ការផុតពូជ : គឺការបាត់បង់ប្រភេទណាមួយទាំងស្រុងពីផែនដី។
-   ការជិតផុតពូជ : ប្រការដែលមានសមាជិកតិចតួចបំផុតនៅរស់រានមានជីវិត ហើយអាចបាត់បង់ទៅនៅថ្ងៃណាមួយបើគ្មានវិធានការសង្គ្រោះទាន់ពេលទេ។
-   ប្រភេទរងការគំរាមកំហែង : ប្រភេទដែលរស់នៅក្នុងដែនជម្រកធម្មជាតិ  អាចក្លាយទៅជាជិតផុតពូជ បើគ្មានកិច្ចការពារបន្ទាន់ណាមួយទេ។
-   ប្រភេទកម្រ : គឺជាប្រភេទទាំងឡាយណាដែលមានចំនួនតិចតួច ស្ថិតនៅប្រចាំទីក្នុងជម្រកពិសេសណាមួយ តែវាពុំស្ថិតក្នុងគ្រោះថ្នាក់ផុតពូជភ្លាមៗទេ។

កំណត់ន័យនៃពាក្យ :
-   តំបន់ការពារធម្មជាតិ : តំបន់ដែលត្រូវកំណត់ឡើងសម្រាប់អភិរក្សធម្មជាតិដូចជាឧទ្យានជាតិជាដើម។
-   ឧទ្យានជាតិ : តំបន់ដ៏ធំទូលាយ បង្កើតឡើងដោយច្បាប់មិនទាន់រងការខូចខាត នៅមានលក្ខណៈទេសភាព ធម្មជាតិ ប្រើសម្រាប់អភិរក្សធម្មជាតិ ការស្រាវជ្រាវ ការអប់រំ និងការសម្រាកកំសាន្ត។
-   តំបន់ការពារទេសភាព : តំបន់ទេសភាពធម្មជាតិ ឬពាក់កណ្ដាលធម្មជាតិសំខាន់ៗ សម្រាប់អភិរក្សធម្មជាតិសម្រាកកំសាន្ត ស្រាវជ្រាវ និងអភិរក្សសម្បត្តិវប្បធម៌។
-   តំបន់ប្រើប្រាស់ច្រើនយ៉ាង : តំបន់ដែលអាចផ្ដល់ស្ថេរភាពលើប្រភពទឹក ព្រៃឈើ សត្វព្រៃ ត្រី វាលស្មៅ និងការកម្សាន្ត ដោយតម្រូវឱ្យមានការអភិវឌ្ឍ អភិរក្សធម្មជាតិ ក្នុងគោលដៅចម្បងនៃសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ច។

៣. មនុស្សពង្រីកបាតុភូតមហន្តរាយ

គេពោលថា «មនុស្សពង្រីកបាតុភូតមហន្តរាយ» ព្រោះថាមនុស្ស៖
-    ធ្វើឱ្យវិនាសព្រៃឈើដែលបានបណ្ដាលឱ្យមានតំហយពូជសត្វ និងរុក្ខជាតិ។ សត្វគ្មានជម្រកព្រៃវានឹងស្លាប់ ហើយឈើមួយចំនួនត្រូវបានបាត់បង់។
-    ឱសថបុរាណផ្សំឡើងដោយរុក្ខជាតិ និងសត្វ ។ តម្រូវការនេះកាន់តែកើន ប្រភេទរុក្ខជាតិ និងសត្វទាំងនោះថយចំនួន ទីបញ្ចប់វាក៏លែងមានក្នុងលោកនេះទៀតហើយ។
-    ការបញ្ចូលប្រភេទថ្មីក្រៅស្រុកអាចបំផ្លាញប្រភេទក្នុងស្រុក។