ប្រព័ន្ធពិភពលោកអាចចែកចេញជាពីរប្លុកគឺ «លោកខាងត្បូង» និង «លោកខាងជើង» ។
- «លោកខាងត្បូង» ជាកន្សោមពាក្យប្រើសម្រាប់ក្រុមប្រទេស
ដែលនៅមានខឿនសេដ្ឋកិច្ចអន់ថយនៅឡើយរួមមាន ប្រទេសអាហ្វ្រិក អាស៊ី (លើកលែងតែប្រទេសខ្លះនៃអាស៊ីបូព៌ា
សំខាន់បំផុតគឺ ជប៉ុន និងប្រទេសប្រេងកាតខ្លះនៃមជ្ឈិមបូព៌ា) មួយភាគធំនៃអាមេរិកឡាទីន ប្រជាជាតិខ្លះនៃអូសេអានី
និងប្រទេសមួយចំនួននៃអឺរ៉ុបខាងកើតមានប្រជាជនសរុបចំនួន 3/4 នៃប្រជាជនពិភពលោក។
- «លោកខាងជើង» ជាកន្សោមពាក្យប្រើសម្គាល់ក្រុមប្រទេសដែលទទួលបានការរីកចម្រើនរួចមកហើយរួមមានសហរដ្ឋអាមេរិក និងកាណាដា មួយភាគធំនៃទ្វីបអឺរ៉ុប អូស្ត្រាលី និងញូសេឡិន រួមទាំងប្រទេសខ្លះនៃអាស៊ីបូព៌ា។ «លោកខាងត្បូង» ជាកន្សោមពាក្យប្រើសម្គាល់ក្រុមប្រទេសដែលមានការអភិវឌ្ឍកម្រិតទាបទុរគតខ្លាំង។ ចំណែក «លោកខាងជើង» រួមមានប្រទេសអភិវឌ្ឍ ប្រទេសឧស្សាហកម្ម
ប្រទេសអ្នកមាន និយាយរួមគឺជាក្រុមប្រទេសប្រជាជនភាគច្រើនរស់នៅដោយសម្បូរសប្បាយ។
ប្លុកទាំងពីរដែលបង្ហាញពីភាពផ្ទុយគ្នារវាងប្រទេសអ្នកមាន និងប្រទេសអ្នកក្រ
មិនមានលក្ខណៈឋិតថេរទេ។
ជាការពិត ប្រទេសខ្លះមានការរីកចម្រើនអវិជ្ជមាន ឧទាហរណ៍ ប្រទេសរុស្ស៊ី។ ផ្ទុយទៅវិញ
មានប្រទេសខ្លះបានឆ្លងផុតពីលោកខាងត្បូងចូលទៅក្នុងផ្ទៃនៃលោកខាងជើង ដូចជាករណី «ប្រទេសឧស្សាហកម្មថ្មី» ជាពិសេស «នាគទាំងបួន»
នៃអាស៊ី (កូរ៉េខាងត្បូង តៃវ៉ាន់ ហុងកុង និងសិង្ហបុរី) ។
ប្រទេសលោកខាងជើងកំពុងស្ថិតក្នុងការរៀបចំឡើងវិញយ៉ាងស៊ីជម្រៅព្រោះ ៖
- លោកខាងជើងពុំមែនជាលំហមួយទទួលបានការរីកចម្រើនស្មើសាច់នោះទេ។
- ការបែកបាក់នៃសហភាពសូវៀត និងការទទួលបានឯករាជ្យរបស់បណ្ដាប្រទេសអតីតសង្គមនិយមអឺរ៉ុបខាងកើត។
- ការវាយតម្លៃខ្ពស់ហួសកម្រិតនៃការអភិវឌ្ឍរបស់រដ្ឋអតីតសង្គមនិយមអឺរ៉ុបខាងកើត
នាំមកនូវឱនភាពសេដ្ឋកិច្ចយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ រដ្ឋខ្លះដូចជា ប៉ូឡូញ ឬរូម៉ានី
អាចរាប់បញ្ចូលទៅក្នុងក្រុមប្រទេលោកខាងត្បូង។
- រដ្ឋទាំងឡាយនៃអាស៊ីកណ្ដាល និងតំបន់កូកាសក្នុងអតីតសហភាពសូវៀតមានផលទុន
ឬ GNP តិចជាងប្រទេសប្រេស៊ីល
និងអាហ្វ្រិកខាងត្បូងច្រើនណាស់ក៏ត្រូវរាប់បញ្ចូលទៅក្នុងលោកខាងត្បូងដែរ។
ចំពោះប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍ សម្គាល់ទៅលើប្រទេសទាំងឡាយណាដែលមានខឿនសេដ្ឋកិច្ចទន់ខ្សោយនៅឡើយ និយាយរួមគឺគេចង់សំដៅទៅលើប្រទេសក្រីក្រទើបងើបពីសង្គ្រាមឬទើបរួចផុតពីនឹមអាណានិគមជាដើម។ ប្រទេសអភិវឌ្ឍ សម្គាល់ទៅលើប្រទេសទាំងឡាយណាដែលមានខឿនសេដ្ឋកិច្ចរឹងមាំ ទាំងផ្នែកយោធា កសិកម្ម ឧស្សាហកម្ម។ ប្រទេសសង្គមនិយម សម្គាល់ទៅលើប្រទេសទាំងឡាយណាដែលស្ថិតនៅក្នុងប្លុក (កុម្មុយនីស្ត) ដែលកម្រិតនៃការអភិវឌ្ឍមានកម្រិតទាប។
ទម្រង់សេដ្ឋកិច្ចប្រទេសលោកខាងត្បូងមានលក្ខណៈប្លែកៗគ្នាដូចជានៅប្រទេសលោកខាងជើងដែរ។ ប្រទេសប្រេងកាតខ្លះបានឆ្លៀតយកចំណេញពីការតម្លើងថ្លៃប្រេងជាបន្តបន្ទាប់សម្រាប់កសាងផ្លូវថ្នល់ កំពង់ផែ អគារសាធារណៈ សកលវិទ្យាល័យ សម្រាប់បណ្ដាក់ទុននៅប្រទេសលោកខាងលិចក្នុងវិស័យសណ្ឋាគារ អគាររថយន្ត ឬសម្រាប់អភិវឌ្ឍឧស្សាហកម្ម និងកសិកម្មរបស់ខ្លួន។ ទោះបីមានការធ្លាក់ចុះថ្មីៗនៃតម្លៃប្រេងដែលនាំមកនូវផលប៉ះពាល់យ៉ាងខ្លាំងក៏ដោយក៏ប្រទេសអាល់ហ្សេរី វ៉េណេស៊ុយអេឡា ជាឧទាហរណ៍ អាចសម្រេចបាន សព្វថ្ងៃនេះជាង 1/3 នៃផលិតផលក្នុងស្រុកសរុប។
គម្លាតផលទុនរវាងបណ្ដាប្រទេស «លោកខាងត្បូង» មានធំធេងនៅឡើយ។ ភាពខុសប្លែកគ្នាក្នុងក្រុមប្រទេសលោកខាងត្បូងលើ៖
- ផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចមាន : គម្លាតផលទុនមានពី 1 ទៅ15 ឬ 30 រវាងប្រទេសដូចជា ម៉ិកស៊ិក
(3010ដុល្លារ/ម្នាក់) និងប្រទេសមួយចំនួន 15 នៃក្រុមប្រទេសដែលមានការអភិវឌ្ឍតិច
ដោយទទួលបានតិចជាង 200ដុល្លារក្នុង ឆ្នាំ1991 (ប្រទេសអេត្យូពី តង់សានី 120ដុល្លារ ម៉ូសំប៊ិច 85ដុល្លារ) ។ ក្រុមប្រទេសនាំចេញប្រេងកាត
(OPEC) សម្បូរដុល្លារប្រេងកាត (ឧទាហរណ៍
អាល់ហ្សេរី វេណេស៊ុយអេឡាមានកម្រិតខ្ពស់ជាងគេលើផលិតផលក្នុងស្រុកសរុបផ្នែកឧស្សាហកម្ម)
។ ក្រុមប្រទេសពាក់កណ្ដាលឧស្សាហកម្ម (ប្រេស៊ីល ម៉ិចស៊ិក ឥណ្ឌា អាហ្សង់ទីន) ។
- ផ្នែកទំហំទឹកដី : មានប្រទេសធំ (ចិន ប្រេស៊ីល ឥណ្ឌា និងម៉ិកស៊ិក) និងប្រទេសតូចដូចជាណូរូ (121
Km2 ) ជាដើម។
- ផ្នែកនយោបាយមាន
: តាមបែបលោកខាងលិច
(ឥណ្ឌា ប្រេស៊ីល ម៉ិកស៊ិក) ។ តាមបែបកុម្មុយនីស្ត (ចិន គុយបា វៀតណាម ឡាវ) ។ តាមបែបរាជាណាចក្រ (ម៉ារ៉ុក អារ៉ាប៊ីសាអូឌីត) ។ អាហ្សង់ទីន ហ្វីលីពីន
ប៉ារ៉ាហ្គាយ ទើបចេញផុតពីរបបផ្ដាច់ការ។
- ផ្នែកសាសនា : មានអាមេរិកឡាទីន (កាតូលិក) ពីអាហ្វ្រិកស្បែកខ្មៅ
ដល់ឥណ្ឌូណេស៊ី(អ៊ីស្លាមសាសនា) អាស៊ីបូព៌ាមួយភាគធំកាន់ពុទ្ធសាសនា ឧបទ្វីបឥណ្ឌា (ហិណ្ឌូសាសនា
និងអ៊ីស្លាមសាសនា) ។
វិសមភាពនៃអភិវឌ្ឍន៍ បង្ហាញឱ្យឃើញតាមរយៈបញ្ញត្តិ «លោកខាងជើង» និង «លោកខាងត្បូង» ៖
- ប្រទេសដែលមានជាងគេចំនួន 29 នៃលោកខាងជើង
មានធនធានដល់ទៅ 80% នៃតម្លៃផលិតកម្មក្នុងពិភពលោក និងមានប្រជាជនតែ 16% ប៉ុណ្ណោះ។
- ប្រទេសក្រីក្របំផុតចំនួន 40 នៃលោកខាងត្បូង ផលិតបានតិចជាង
2%នៃតម្លៃ ប៉ុន្តែមានប្រជាជនដល់ទៅ 20% នៃប្រជាជនពិភពលោក។
