(ជ៤) មេរៀនទី៤៖ (មេរៀនសង្ខេប) សំរាម

១. លក្ខណៈទូទៅ  

       ពិភពលោកកំពុងតែបារម្ភពីបញ្ហាសំរាម បណ្ដាលមកពីកំណើនប្រជាជន កំណើនកម្រិតជីវភាព កំណើននគរូបនីយកម្ម ដែលបាននាំមកនូវបរិមាណសំណល់កាន់តែច្រើននៅប្រទេសឧស្សាហកម្ម (សហរដ្ឋអាមេរិក ជប៉ុន បារាំង សិង្ហបុរី ប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍ ដូចជាកម្ពុជា ឥណ្ឌា...) ។ បច្ចុប្បន្ន គេកំពុងយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងខ្លាំងទៅលើបរិមាណដ៏ច្រើននៃសំរាម ទាំងការទុកដាក់សំរាម ពិសេសនៅប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍ។ កំណើនសំរាមដ៏ច្រើនលើសលប់ និងការទុកដាក់មិនបានត្រឹមត្រូវតាមលក្ខណៈបច្ចេកទេសនឹងការបង្កឱ្យមានគ្រោះថ្នាក់ដល់សុខភាពមនុស្ស សត្វក៏ដូចជាធ្វើឱ្យប៉ះពាល់បរិស្ថានដែរ។

       សំរាម គឺជាកាកសំណល់គ្រប់ប្រភេទដែលសល់ពីបម្រើបម្រាស់ប្រចាំថ្ងៃ ហើយត្រូវបញ្ចេញចោលតាមសកម្មភាពសព្វបែបយ៉ាងពីប្រភពផ្សេងៗ ។ គេអាចចែកសំរាមជា ៤ប្រភេទគឺ សំណល់លំនៅឋាន សំណល់ទីផ្សារ សំណល់ឧស្សាហកម្ម និងសំណល់មន្ទីរពេទ្យ។ ប្រសិនបើការទុកដាក់ និងប្រមូលសំរាមមិនបានត្រឹមត្រូវទេ នោះវានឹងមានឥទ្ធិពលធ្ងន់ធ្ងរទៅលើសុខភាពសាធារណៈ និងបរិស្ថាន។

       មនុស្សត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះសំរាមរាល់ថ្ងៃ ព្រោះស្បោងប្លាស្ទិច សំបកឡាំង ក្រដាស បន្ទះស្នោ ស្លឹកឈើ សំបកផ្លែឈើ សំបកកង់ឡានចាស់ៗ ស្បែកជើងចាស់ៗ និងកាកសំណល់ផ្សេងៗ សុទ្ធតែជាសំរាមដែលត្រូវគេដឹកជញ្ជូនតាមមធ្យោបាយផ្សេងៗយកទៅចាក់ចោល។ តាមការប៉ាន់ស្មាន យើងម្នាក់ៗបានបង្កើសំរាមប្រមាណមួយគីឡូក្រាមក្នុងមួយថ្ងៃ។ រីឯនៅប្រទេសលូតលាស់ និងតាមទីក្រុងធំៗ ដូចជាទីក្រុងញូយ៉ក និងប៉ារីស មនុស្សម្នាក់បង្កើតសំរាមពី 2 ទៅ 3 គីឡូក្រាមក្នុងមួយថ្ងៃ។

២. ប្រភពសំរាម

       ប្រភពសំរាមសំខាន់ៗមាន ភោជនីយដ្ឋាន ទីផ្សារលក់ដូរ សណ្ឋាគារ​ ហាងលក់ទំនិញ អ្នកលក់តាមផ្លូវ សួនច្បារសាធារណៈ មណ្ឌលទេសចរណ៍ រោងចក្រ​ រោងសិប្បកម្ម...។ លំនៅឋាន​ ជាតិប្លាស្ទិច ជ័រ កៅស៊ូ អំបែងកញ្ចក់ ដែក កំណាត់សំពត់ ក្រដាស អាហារ ប្រអប់កាតុង និងសំរាមដែលមានជាតិសែលុយឡូសដូចជា សំណល់ផ្លែឈើ បន្លែ​ ស្លឹក និងដើមរុក្ខជាតិគ្រប់ប្រភេទ។ សំណល់ចេញពីរោងចក្រឧស្សាហកម្ម សិប្បកម្ម កសិដ្ឋាន មាន សំបកកង់ឡានចាស់ៗ ដបថ្នាំសម្លាប់សត្វល្អិត សំបកអាគុយ ចាស់ៗ និងសំណល់ផ្សេងៗទៀតជាច្រើនដែលមានជាតិពុល។ សំណល់ចេញពីមន្ទីរពេទ្យ និងទីសត្តឃាត រួមមានសឺរ៉ាំងចាក់ថ្នាំ សំឡី ស្បៃរុំរបួស ទឹកលាងសម្ភារៈ ដែលផ្ទុកដោយមេរោគជាច្រើនប្រភេទនឹងអាចចម្លងទៅមនុស្ស និងសត្វបានយ៉ាងងាយទៀតផង។ សំរាមបានបង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់ជីវិតមនុស្ស សត្វ​ និងរុក្ខជាតិ តាមរយៈសត្វរុយដែលជាភ្នាក់ងារចម្លងមេរោគយ៉ាងសំខាន់។

៣. ផលអាក្រក់នៃសំរាម

       សំរាមនាំមកនូវផលប៉ះពាល់ដូចជា ការបំពុលទឹក ដី ខ្យល់ និងការចម្លងជំងឺរាតត្បាត។ ពិសេសធ្វើឱ្យទីក្រុងបាត់បង់សោភ័ណភាព សំរាមនាំឱ្យប៉ះពាល់ដល់សុខភាពផ្លូវកាយ និងផ្លូវចិត្តមនុស្ស ធ្វើឱ្យមានគ្រោះថ្នាក់ដល់សត្វ និងរុក្ខជាតិ ហើយមានឥទ្ធិពលអាក្រក់ដល់សេដ្ឋកិច្ច និងមោទនភាពជាតិ។

• ការបំពុលទឹកក្នុងដី៖

       ការបំពុលទឹកក្នុងដី គឺជាមូលហេតុនៃការខូចខាតបរិស្ថាន សំខាន់បំផុតដែលបណ្ដាលមកពីការចាក់សំរាមមិនបាននៅកន្លែងត្រឹមត្រូវ ។ នៅពេលដែលមានភ្លៀង សំណល់ទាំងនោះនឹងជ្រាបទឹកចេញហូរចូលទៅក្នុងដីដោយនាំសារធាតុគីមីទៅជាមួយផង ដែលជាទូទៅមានជាតិពុលទៅជាមួយផងដែរ ។  

• ការបំពុលទឹកលើដី៖

       ការបំពុលទឹកដីលើដី មាន បឹង ទន្លេ ស្ទឹង ព្រែក ត្រពាំង ស្រះក៏អាចរងការបំពុលពីកន្លែងចាក់សំរាមដែរ ព្រោះនៅពេលដែលទឹកភ្លៀងហូរកាត់កន្លែងចាក់សំរាម វានឹងហូរចូលទៅក្នុងប្រភពទឹកដែលនៅជុំវិញទីនោះ ។

• ការបំពុលខ្យល់៖

       កន្លែងដែលមានចាក់បង្គរសំរាម បង្កើតបានជាឧស្ម័នមួយចំនួនដូចជា មេតាន ឧស្ម័នកាបូនិច ដែលអាចគ្រោះថ្នាក់ដល់បរិស្ថាន និងសុខភាពសាធារណៈ ។ មូលហេតុដែលបណ្ដាលឱ្យមានការបំពុលខ្យល់ គឺការដុតសំរាម និងបំបែកធាតុនៃសំណល់ ។

• សុខភាពសាធារណៈ និងសុវត្ថិភាព៖

       ទីកន្លែងចាក់សំរាមនានាអាចបង្កបញ្ហាដូចជា៖ ការចាក់សំរាមនៅកន្លែងទីវាលដែលទាក់ទាញ កណ្ដុរ កន្លាត រុយ បក្សី...ដែលអាចចម្លងជំងឺមីក្រុបបង្ករោគដែលប៉ើងតាមខ្យល់ ពីកន្លែងចាក់សំរាមចូលទៅក្នុងផ្លូវដង្ហើមដោយផ្ទាល់មនុស្សដែលទៅរើសសំណល់នៅកន្លែងចាក់សំរាម អាចរងគ្រោះថ្នាក់ដោយសារជំងឺ និងសារធាតុគីមីពុល អាចរបួសដោយរបស់មុតស្រួច (ដែកស្រួច អំបែងកែវ ដប...) ។​

៤. វិធានការគ្រប់គ្រងសំរាម

       វិធីសាស្ត្រកាត់បន្ថយសំរាមទីក្រុង និងវិធីសាស្ត្រទុកដាក់សំរាមក្នុងលក្ខខណ្ឌការពារបរិស្ថានដូចជា៖
-   ការបំពុលទឹកក្នុងដី : គឺពុំត្រូវចាក់សំណល់ប្រកបដោយគ្រោះថ្នាក់នៅកន្លែងចាក់សំណល់ គឺចាក់ឱ្យឆ្ងាយពីកន្លែងដែលទឹកងាយរងការបំពុល
-   ការបំពុលទឹកលើដី : គឺជ្រើសរើសទីតាំងកន្លែងចាក់កាកសំណល់ឱ្យបានត្រឹមត្រូវ
-   ការបំពុលខ្យល់ : ដោយហាមឃាត់មិនឱ្យដុតនៅទីវាល និងការលុបសំណល់ដោយដីជារៀងរាល់ថ្ងៃ
-   សុខភាពសាធារណៈ និងសុវត្ថិភាព : គឺការបង្ហាប់សំណល់ ការចាក់ស្រទាប់ដីពីខាងលើ និងធ្វើរបង ដើម្បីបន្ថយការចូលទៅកន្លែងចាក់សំរាម
-   កំណែច្នៃថ្មី : រួមមាន ការញែករូបធាតុដែលអាចប្រើប្រាស់ជាថ្មី ត្រូវបានគេយកទៅកែច្នៃ ហើយត្រលប់ចូលទៅក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ចវិញក្នុងរូបភាពជាផលិតផលប្រើប្រាស់ ។

សំរាមទាំងនោះគេអាចយកទៅកែច្នៃបានដូចជា ៖
-   យកទៅប្រើប្រាស់ឡើងវិញក្នុងគោលដៅផ្សេង មានដប ក្រដាសកាតុង...យកទៅកែច្នៃជាថ្មី មានរូបធាតុសរីរាង្គ (ជីកំប៉ុស) កែវ លោហៈ និងប្លាស្ទិច (រូបធាតុថ្មីនៃផលិតផលប្រើប្រាស់)
-   យកទៅដុតក្នុងឡ ដើម្បីផលិតថាមពល
-   យកទៅចាក់ចោលនៅកន្លែងចាក់សំរាមបែបទំនើប ដែលអាចទាញយកឧស្ម័នមេតាន ប្រើប្រាស់ក្នុងការចម្អិនអាហារ ឬក្នុងការផលិតថាមពលអគ្គិសនី។