មេរៀនទី៣ (សង្ខេបមេរៀន) សំណេរ៖ តែងសេចក្តីពន្យល់

សំណេរ៖ តែងសេចក្ដីពន្យល់

     ដូចម្ដេចដែលហៅថា តែងសេចក្ដីពន្យល់?

     តែងសេចក្ដីពន្យល់ គឺជាប្រធានមួយប្រភេទដែលតម្រូវឱ្យអ្នកតែងបកស្រាយបំភ្លឺពន្យល់យ៉ាងល្អិតល្អន់ ក្បោះក្បាយ ច្បាស់លាស់អស់សេចក្ដី។ ប្រធានពន្យល់មិនត្រូវឱ្យអ្នកតែងវែកញែករកខុសត្រូវឡើយ ព្រោះវាមានលក្ខណៈត្រឹមត្រូវរួចទៅហើយ។ 

- ទស្សនៈ  មតិ...(ទូទៅ)

     តែងសេចក្ដីពន្យល់មានពន្យល់ទៅលើ៖

- សុភាសិត ឬពាក្យស្លោក
- អក្សរសិល្ប៍៖ អក្សរសិល្ប៍កំណត់ ឬមិនដែនកំណត់អក្សរសិល្ប៍

     គេអាចស្គាល់តែងសេចក្ដីបែបពន្យល់បានដោយសារ៖

១/ ប្រភពនៃប្រធាន ឬ គំហើញប្រធាន ឬការបញ្ចេញមតិ៖
- មានទស្សនៈមួយចែងថា៖​ .........................................................
- មានមតិមួយលើកឡើងថា៖ .......................................................
- មានទស្សនៈអប់រំមួយឃ្លាចែងថា៖ ...............................................
- មានសុភាសិតមួយបង្ហាញថា៖ ....................................................

២/ ពាក្យចោទសួរ៖
- តើ.... បែបណាខ្លះ?
- តើ.... យ៉ាងណាខ្លះ? 
- តើ.... មានអត្ថន័យដូចម្ដេចខ្លះ?
- តើ.... មានខ្លឹមសារដូចម្ដេចខ្លះ?

៣/ ពាក្យបង្គាប់បញ្ជា៖
- ចូរពន្យល់។
- ចូរបកស្រាយ។
- ចូរបង្ហាញ។
- ចូរស្រាយបំភ្លឺ។
- ចូរគូសបញ្ជាក់។
- ចូរលាតត្រដាង។
- ចូរអធិប្បាយ។
- ចូររៀបរាប់។
- ចូរនិទស្សន៍។

គម្រោងតែងសេចក្ដីពន្យល់៖

I. ផ្ដើមសេចក្ដី ​ (បង្ហើប)

១. លំនាំបញ្ហា៖ រៀបលំដាប់គំនិតទូទៅដែលមានទំនាក់ទំនងបញ្ហារបស់ប្រធាន។

+ ចំណាំការផ្ដើម៖ គេអាចមានពីររបៀប៖

- ផ្ដើមលំនាំ៖ ខ្លឹមសារហេតុ (គំនិតដែលប្រធានប្រាប់ដំបូង) ផល (គំនិតដែលប្រធានប្រាប់បន្ដ)
- ផ្ដើមលំនាំ៖ ខ្លឹមសារផល (គំនិតដែលប្រធានប្រាប់នៅខាងចុង) ហេតុ (គំនិតដែលប្រធានប្រាប់ដំបូង) ឬក៏អាចមានវិធីសាស្រ្ដផ្សេងៗ៖

ក/ ប្រធាននោះជាតែងសេចក្ដីពន្យល់ទៅលើ (ទស្សនៈ មតិ) ត្រូវផ្ដើមជាគំនិតទូទៅ៖

- លំនាំបញ្ហា៖ ជាទូទៅយើងតែងពិនិត្យឃើញថា........។ (រួចទាញចូលខ្លឹមសារប្រធាន)

ខ/ ចំពោះប្រធានទាក់ទងសុភាសិតឬពាក្យស្លោក គេសរសេរ៖

- លំនាំបញ្ហា៖ បុព្វបុរសខ្មែរតែងតែបន្សល់ទុកនូវកេរមរតក........។ ក្នុងនោះដែរ........ ក៏បាន...។ (រួចទាញចូលខ្លឹមសារប្រធាន)

គ/ ចំពោះប្រធានទាក់ទងទ្រឹស្ដីអក្សរសិល្ប៍គេអាចសរសេរ៖

- លំនាំបញ្ហា៖ រាល់កម្រងអក្សរសិល្ប៍តែងតែកើតចេញពីស្នាដៃអ្នកនិពន្ធប្រកប ដោយសិល្ប៍វិធីទាក់ទាញអ្នក ....... ឱ្យជក់ចិត្ដដិតអារម្មណ៍យល់ពី..... តថភាពសង្គម.......។ ក្នុងនោះដែរដោយមើលឃើញពីគុណតម្លៃនៃអក្សសិល្ប៍នេះអ្នកនិពន្ធក៏តាក់តែងអក្សរសិល្ប៍ឡើង........។ (រួចទាញចូលខ្លឹមសារប្រធាន)
- លំនាំបញ្ហា៖ រាល់អក្សរសិល្ប៍ព្រាហ្មណ៍និយមជាអក្សរសិល្ប៍មួយប្រភេទ......... ក្នុងនោះរឿង.......... ក៏បាន..........។
ក្នុងនោះរឿង.......... ក៏បាន..........។
- លំនាំបញ្ហា៖ រាល់អក្សរសិល្ប៍ពុទ្ធនិយមជាអក្សរសិល្ប៍មួយប្រភេទ............ ដោយមើលឃើញពីគុណតម្លៃនេះហើយទើប......... ក៏បាន..........។ (រួចទាញចូលខ្លឹមសារប្រធាន)
- លំនាំបញ្ហា៖ រាល់អក្សរសិល្ប៍ខេមរនិយមជាអក្សរសិល្ប៍មួយប្រភេទ........ ក្នុងនោះរឿង......... ក៏បាន....។ (រួចទាញចូលខ្លឹមសារប្រធាន)

+ រាល់ពាក្យប្រើក្នុងការទាញចូលខ្លឹមសារប្រធានគឺប្រើន័យដូចនឹងពាក្យគន្លឹះរបស់ប្រធាន

២. ចំណូលបញ្ហា៖ លើកយកបញ្ហារបស់ប្រធានមកបញ្ចូលជាការស្រេច ។ (ដាក់ប្រភព+បញ្ហាប្រធាន) ប្រើសំនួនភ្ជាប់៖
- អាស្រ័យហេតុនេះហើយទើបមាន...៖ «.........................»។
- ជុំវិញបញ្ហានេះហើយទើបមាន...៖ «.........................»។
- ដោយការយល់ឃើញបែបនេះហើយទើបមាន...៖ «.........................»។

៣. ចំណោទបញ្ហា៖ យកបញ្ហារបស់ប្រធានមកចោទជាសំណួរ (បែបពន្យល់) ?
+ អាចចោទសួរ៖
-តើ.......មានអត្ថន័យដូចម្ដេចខ្លះ?
-តើ.......មានខ្លឹមសារដូចម្ដេចខ្លះ?

II. តួសេចក្ដី (បង្ហាញ)

៤. ឃ្លាឬល្បះភ្ជាប់សេចក្ដី
ដើម្បីជាជំនួយជួយជាគំនិតត្បិតជាចម្លើយឆ្លើយនូវទស្សនៈប្រធានខាងលើពិស្ដារជាបឋមយើងចាំបាច់យល់នូវពាក្យគន្លឹះជាមុនសិន។

៥. ពន្យល់ពាក្យ ឬឃ្លា៖ ពាក្យគន្លឹះ ពាក្យសំខាន់ៗ (មិនប្រើថ្នាក់ពាក្យទេ)
+ សំនួនភ្ជាប់សម្រាប់ពន្យល់ពាក្យ៖

៦. ពន្យល់ន័យប្រធាន៖ គឺគ្រាន់តែយកន័យរបស់ពន្យល់ពាក្យខាងលើមកបញ្ចូលក្នុងមតិរបស់ប្រធានបទតាមលំដាប់ជាការស្រេច
+ គេអាចប្រើសំនួនភ្ជាប់៖
- តាមរយៈន័យរបស់ប្រធាន...។
- ដូចនេះគំនិតប្រធានខាងលើមានន័យថា...។

៧. បំណកស្រាយប្រធាន៖ (បរិយាយលំអិតពិស្ដារ គ្រប់ជ្រុងជ្រោយ ទូលំទូលាយស្របតាម ប្រធានដោយ)៖

៧.ក. ​​ គំនិតសំខាន់
ក.១. បង្ហាញពីនៃខ្លឹមសារគោលគំនិតសំខាន់
+ សំនួនភ្ជាប់ពីគំនិតសំខាន់ដំបូង៖
- ការពិតណាស់......។
- ពិតមែនហើយ....។
- ជាសត្យានុម័ត........។
- ពិតជាត្រឹមត្រូវណាស់......។ (យកប្រធានមកដាក់រួចទាញដល់ការបកស្រាយគំនិតប្រធាន)

ក.២. បង្ហាញពីសកម្មភាពខ្លឹមសារប្រធាន
+ សំនួនភ្ជាប់ពីគំនិតសំខាន់មួយទៅគំនិតសំខាន់មួយផ្នែកសកម្មភាពខ្លឹមសារប្រធាន៖
បន្ទាប់មក បន្ទាប់មកទៀត លើសពីនេះទៅទៀត ក្រៅពីនេះ ជាងនេះទៅទៀត បន្ថែមលើនេះទៅទៀត ម្យ៉ាងទៀត ម្យ៉ាងវិញទៀត ពិសេសជាងនេះ ជាក់ស្ដែង ដរាបណា ល្គឹកណា ករណីនេះ ប្រការនេះ ជាពិសេស ស្របតាម យ៉ាងណាមិញ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ទៀតសោត  ទន្ទឹមនឹងនេះដែរ.....។

ក.៣. បង្ហាញលទ្ធផលខ្លឹមសារប្រធាន បានផ្ដល់បីកត្ដាគឺ៖
-បុគ្គលខ្លួន ឬឯងផ្ទាល់
-គ្រួសារ
-សង្គមជាតិ

៧.ខ. អំណះអំណាង
១. ប្រវត្តិសាស្រ្ត៖ (ទាញមកមើលទំព័រប្រវតិ្ដសាស្រ្ដនាសម័យ...)
២. សង្គម៖ (ជាក់ស្ដែងក្រឡេកមើលទិដ្ឋភាពសង្គមបច្ចុប្បន្នឃើញថា...)

៣. អក្សរសិល្ប៍៖
     ក. អាចផ្អែកតាមប្រភេទ អ/សិ៖
- បុរាណ
- ទំនើប
- ប្រជាប្រិយ

     ឬ ខ. ផ្អែកតាមចលនាអក្សរសិល្ប៍៖
១. ព្រាហ្មណ៍និយម
២. ពុទ្ធនិយម
៣. ខេមរនិយម
៤. បរទេសនិយម

     ឬ គ. ដាក់បីរឿងយ៉ាងតិចឱ្យតែទាក់ទងខ្លឹមសារប្រធាន៖
+ វិធីសាស្រ្ដពេលលើកអក្សរសិល្ប៍៖
១. ដាក់ចំណងរឿង
២. បង្ហាញឈ្មោះអ្នកនិពន្ធ
៣. កាលកំណត់តែង
៤. ប្រភេទអក្សរសិល្ប៍
៥. ចលនាអក្សរសិល្ប៍
៦. សង្គមបរិយាកាសនៃរឿង
៧. ទាញចូលខ្លឹមសារសាច់រឿងទាក់ទងនឹងប្រធានបទ

+ សំនួនភ្ជាប់បញ្ជាក់ពីអំណះអំណាងអក្សរសិល្ប៍៖

- ជាទឡ្ហីករណ៍នៅក្នុងអក្សរសិល្ប៍ «.......» ជាស្នាដៃ.......១.៦ រឿងនេះបានពន្លិចពីតម្លៃ ខ្លឹមសារប្រធានដូចបានលើកតាមរយៈតួអង្គ....................។

- ជាតឹកតាង នៅក្នុងអក្សរសិល្ប៍ «.......» ជាស្នាដៃ.....១.៦ រឿងនេះបានលាតត្រដាងពីតម្លៃខ្លឹមសារប្រធានដូចបានលើកតាមរយៈតួអង្គ....................។
- ជាភស្ដុតាងនៅក្នុងអក្សរសិល្ប៍ «.......» ជាស្នាដៃ.......១.៦ រឿងនេះបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីតម្លៃ ខ្លឹមសារប្រធានដូចបានលើកតាមរយៈតួអង្គ....................។
- តួយ៉ាង នៅក្នុងអក្សរសិល្ប៍ «.......» ជាស្នាដៃ.......១.៦ រឿងនេះបានសបញ្ជាក់ពីខ្លឹមសារប្រធានដូចបានលើកតាមរយៈតួអង្គ....................។

- ជាក់ស្ដែងនៅក្នុងអក្សរសិល្ប៍ «.......» ជាស្នាដៃ..........១.៦ រឿងនេះបានបង្ហាញពីគុណតម្លៃខ្លឹមសារប្រធានដូចបានលើកតាមរយៈតួអង្គ....................។

៨. សរុបសេចក្ដី៖ (បូកសរុប ជារួមនូវគោលគំនិតបរិយាយខាងលើ ដោយដកស្រង់យកតែគំនិតសំខាន់ៗតាមលំដាប់ហើយវាយតម្លៃ តាមមតិរបស់អ្នកតែង)។ គេអាចប្រើវិធីសាស្រ្ដបីរបៀប៖

+ សំនួនភ្ជាប់ប្រើក្នុងសរុបសេចក្ដីៈ
ក/ ជារួមមក.............(ដាក់បញ្ហាប្រធាន)...ពិតប្រាកដមែន។
ខ/សរុបសេចក្ដីមក..............(អាចយកខ្លឹមសារពន្យល់ន័យប្រធានមកដាក់)..ពិតប្រាកដមែន។
គ/ រួមមក.............(ដាក់គោលគំនិតសំខាន់របស់ប្រធានមកដាក់)...ពិតប្រាកដមែន។

III. បញ្ចប់សេចក្ដី (បង្ហើយ)

៩. វាយតម្លៃប្រធាន៖
- ប្រើសំនួនភ្ជាប់គាំទ្រ
- ទាញបង្ហាញគុណតម្លៃប្រធាន

+ ចំណាំ៖ ប្រធានពន្យល់គឺវាយតម្លៃគាំទ្រប្រធានជានិច្ចគេតែងប្រើសំនួនដូចជា៖

- យោងតាមការបកស្រាយ ប្រធានខាងលើពិតជា...
- ដោយឈរលើមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃ....... ប្រធានពិតជា...
- ផ្អែកលើអំណះអំណាងនៃ...... ប្រធានពិតជា.... 
- ត្រឹមត្រូវ                 
- មានគុណប្រយោជន៍...... ព្រោះ...
- មានន័យយ៉ាងធំធេង។

១០. ចំណាប់អាម្មណ៍៖
- ការប្ដេជ្ញា៖ បង្ហាញជំហទស្សនៈរបស់អ្នកតែងទាក់ទងនឹងប្រធានបទ។

+ លទ្ធផលនៃការប្ដេជ្ញា៖ បានផលល្អអ្វីដល់មនុស្សជាតិ និងសង្គមនុស្ស?

- សំនួនភ្ជាប់៖ ដូចនេះក្នុងនាមយើងជា (កូនខ្មែរ កុលបុត្រកុលធីតា ទំពាំងស្នងឫស្សី យុវជនជំនាន់ក្រោយ កូនចៅ ខេមរជន...) គប្បីត្រូវ.... (សរសេរទាក់ទងនឹងប្រធានបទ ការប្ដេជ្ញា)។ទង្វើទាំងនេះនឹងជួយឱ្យសង្គម....។

+ បើប្រធាននិយាយពីសុភាសិត ឬអក្សរសិល្ប៍ ឬវប្បធម៌អ្នកតែងត្រូវតែ៖ ប្រើពាក្យប្ដេជ្ញាថា សិក្សា..ចូលរួមអភិរក្ស... ផ្សព្វផ្សាយ... យកតម្លៃល្អៗពី... មកប្រើ... ដើម្បីជាទុននៃជីវិត...។