(ជ៦) មេរៀនទី១៖ (សង្ខេបមេរៀន) ដើមកំណើតព្រះពុទ្ធសាសនា

ជំពូកទី ៦              ជំនឿសាសនា

មេរៀនទី ១            ដើមកំណើតព្រះពុទ្ធសាសនា

សេចក្ដីផ្ដើម

- សាសនា គឺជាគន្លងផ្លូវ និងពិធីសក្ការៈផ្សេងៗ ដែលផ្អែកលើជំនឿណាមួយក្នុងការអប់រំផ្លូវចិត្តរបស់មនុស្ស ។ មនុស្សម្នាក់ៗមានសិទ្ធិពេញលេញខាងជំនឿសាសនាណាមួយដោយសេរី ហើយក៏គ្មានសាសនាណាមួយដាក់កំហិតលើមនុស្សគ្រប់រូបឱ្យដើរតាមនោះដែរ ។ ប្រទេសកម្ពុជាបានទទួលឥទ្ធិពលសាសនាមកពីប្រទេសឥណ្ឌា គឺព្រះពុទ្ធសាសនា និងព្រហ្មញ្ញសាសនា ដែលបានវិវត្តមកជាហិណ្ឌូសាសនា ។ សព្វថ្ងៃនេះ ប្រជាជនកម្ពុជាភាគច្រើនគោរព និងមានជំនឿលើព្រះពុទ្ធសាសនា ។ ព្រះពុទ្ធសាសនាជាសាសនាដែលរកឃើញដោយព្រះពុទ្ធសមណគោតម ដែលព្រះអង្គបានជួយណែនាំ ពន្យល់អប់រំ រំលឹកដាស់តឿនមនុស្សឱ្យស្គាល់បុណ្យបាប ល្អអាក្រក់ ។

ពាក្យគន្លឹះ

• • • សក្ការៈ : ការគោរពបូជា ឬកិច្ចបូជា ។

    • ឥទ្ធិពល: អានុភាពដែលជះផលទៅលើអ្វីមួយ ឬអ្នកណាម្នាក់ ។

    • ឧទ្យាន: សួនច្បារ ឬទីកន្លែងដែលមានដើមឈើនិងផ្កា ។

    • លុម្ពិនី: ឧទ្យានដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់ប្រសូត។ បច្ចុប្បន្នស្ថិតនៅប្រទេសនេប៉ាល់។

    • កបិលពស្តុ: ឈ្មោះនគររបស់ព្រះបិតាព្រះពុទ្ធ ។

    • ព្រាហ្មណ៍ : បព្វជិតសាសនាព្រាហ្មណ៍ ឬវណ្ណៈខ្ពស់បំផុតក្នុងសង្គមឥណ្ឌាបុរាណ ។

    • ចក្រពត្តិ : ស្តេចដ៏មានអំណាចគ្រប់គ្រងផែនដី ។

    • សាងផ្នួស : ការបួស ។

    • ត្រាស់ដឹង : ការយល់ដឹងច្បាស់លាស់នូវសច្ចធម៌ ។

    • សិរិមហាមាយា: ព្រះនាមព្រះមាតាព្រះពុទ្ធ ។

១. ដើមកំណើតរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា

- ព្រះពុទ្ធសាសនាគឺជាលទ្ធិដ៏ធំមួយដែលមានដើមកំណើតនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌាក្នុងសតវត្សទី ៦ មុនគ្រិស្តសករាជ ។ បើគិតពីព្រះពុទ្ធបានត្រាស់ដឹងមក គឺមុនគ.ស. ៥៨៨ ឆ្នាំ ហើយបើគិតពីព្រះអង្គចូលបរិនិព្វានគឺ មុនគ.ស. ៥៤៣ ឆ្នាំ ។ ព្រះពុទ្ធសាសនាបានចូលមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជានៅពុទ្ធសតវត្សទី ៣ (ព.ស. ២៤៣) តាមរយៈព្រះសង្ឃឥណ្ឌាពីរអង្គ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះមហាក្សត្រឥណ្ឌាព្រះនាមធម្មាសោក ។ ព្រះពុទ្ធសាសនាបានរុងរឿងចាប់តាំងពីដើមគ.ស. មក (សម័យនគរភ្នំ) ហើយបានឋិតថេរគង់វង្សជាដរាបមកដល់បច្ចុប្បន្ន។ ព្រះពុទ្ធសាសនាមិនត្រឹមតែជាសាសនារបស់រដ្ឋប៉ុណ្ណោះទេ តែសាសនានេះបានក្លាយទៅជាវប្បធម៌ជាតិរបស់ខ្មែរផងដែរ។

២. ពុទ្ធប្រវត្តិ

២.១. កំណើតរបស់ព្រះពុទ្ធ

- ព្រះពុទ្ធទ្រង់ប្រសូតនៅថ្ងៃសុក្រ ១៥ កើត ពេញបូណ៌មី ខែពិសាខ ឆ្នាំច មុនគ្រិស្តសករាជ ៦២៤ ឆ្នាំ ក្នុងឧទ្យានលុម្ពិនី វេលាថ្ងៃត្រង់ ក្រោមម្លប់ដើមសាលព្រឹក្ស ដែលស្ថិតនៅចំព្រំប្រទល់នៃនគរកបិលពស្តុ និងនគរទេវទហៈ (ប្រទេសនេប៉ាល់សព្វថ្ងៃ) ។ ប្រសូតបានប្រាំថ្ងៃ ព្រាហ្មណ៍ប្រាំបីនាក់បានថ្វាយព្រះនាមព្រះឱរសថា “សិទ្ធត្ត” ។ ព្រះមាតានាម “សិរិមហាមាយា” ឬមហាមាយាទេវី ត្រូវជាបុត្រីមហាក្សត្រនៃបក្សសម្ព័ន្ធ “កោ” នៅនគរទេវទហៈ រីឯព្រះបិតានាម “សុទ្ធោទន៍” សោយរាជ្យនៅនគរកបិលពស្តុ ។ ប្រាំពីរថ្ងៃក្រោយប្រសូតិ ព្រះមាតាទ្រង់សោយទិវង្គត ហើយព្រះរាជកុមារក៏ត្រូវបានព្រះមាតុច្ឆា (ម្ដាយមីង) នាម “មហាបជាបតិគោតមី” ចិញ្ចឹមបីបាច់ថែរក្សារហូតធំពេញវ័យ ។ ក្នុងបឋមវ័យ ព្រះសិទ្ធត្តបានសិក្សារៀនសូត្រមុខវិជ្ជាផ្សេងៗ និងចេះចប់គម្ពីរវេទតាមលទ្ធិព្រាហ្មណ៍ ក្នុងសំណាក់ព្រះគ្រូ “ពិស្វាមិត្រ” ។

២.២. រាជាភិសេក

- លុះព្រះសិទ្ធត្តមានព្រះជន្ម ១៦ ឆ្នាំ ទ្រង់ក៏បានរៀបអភិសេកជាមួយព្រះនាង “ពិម្ពាយសោធរា” ដែលជាបុត្រីរបស់ស្តេច “សុប្បពុទ្ធ” ។ ព្រះសុទ្ធោទន៍ជាព្រះបិតាបានឱ្យគេសង់ប្រាសាទបីថ្វាយព្រះសិទ្ធត្ត ដោយតម្រូវតាមរដូវទាំងបី ។ ព្រះសិទ្ធត្ត និងព្រះនាងពិម្ពា ទ្រង់មានបុត្រមួយព្រះអង្គព្រះនាមថា “រាហុលកុមារ” ។

២.៣. ការចេញសាងផ្នួស

- ក្នុងព្រះជន្ម ២៩ ឆ្នាំ ក្រោយពីព្រះអង្គបានទតឃើញមនុស្សបួនប្រភេទដោយទេពនិម្មិតគឺ មនុស្សជរា មនុស្សព្យាធិ មនុស្សស្លាប់ និងភេទអ្នកបួសកំពុងគង់ភាវនា ស្វែងរកមាគ៌ាដើម្បីរំដោះខ្លួនឱ្យផុតពីវដ្តសង្សារ ។ ដោយឃើញទេពនិម្មិតទាំងបួនប្រភេទមានលក្ខណៈខុសគ្នាបែបនេះ ព្រះសិទ្ធត្តមានភាពតក់ស្លុតយ៉ាងខ្លាំងចំពោះជីវិតរស់នៅប្រកបដោយជរា ព្យាធិ មរណៈ ។ ដើម្បីរំដោះខ្លួនឱ្យរួចផុតពីជរា ព្យាធិ មរណៈ ព្រះសិទ្ធត្តបានយល់យ៉ាងច្បាស់ថាមានតែភេទអ្នកបួសទេដែលអាចធ្វើខ្លួនឱ្យផុតពីធម៌ទាំងបីនេះ ។ ព្រះសិទ្ធត្តយាងចេញទៅបួសចោលព្រះនាងពិម្ពា រាហុលជាបុត្រ រាជសម្បត្តិ ព្រះវររាជបិតា ទាំងអធ្រាត្រនៃយប់ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ពេញបូណ៌មីខែអាសាធ ឆ្នាំថោះ ក្នុងព្រះជន្ម ២៩ វស្សា ។ ក្នុងជីវិតជាបព្វជិត ព្រះអង្គខិតខំស្វែងរកសច្ចធម៌ដែលជាមាគ៌ារំលត់ទុក្ខ ដោយព្យាយាមតស៊ូអត់ធន់គ្រប់បែបយ៉ាង ។ ក្រោយពីធ្វើទុក្ករកិច្ចអស់ប្រាំមួយវស្សាមក ទើបព្រះអង្គបានសម្រេច “សម្មាសម្ពោធិញ្ញាណ” ចេះដឹង យល់ និងស្គាល់សព្វគ្រប់ទាំងអស់ដែលហៅថា “ត្រាស់ដឹង” មាននាមថាជា “ព្រះពុទ្ធ” រហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។ ទ្រង់បានត្រាស់ដឹងជាព្រះពុទ្ធនៅថ្ងៃពុធ ១៥ កើត ពេញបូណ៌មី ខែពិសាខ ឆ្នាំរកា ក្នុងព្រះជន្មាយុ ៣៥ វស្សា (៥៨៨ ឆ្នាំមុនគ.ស.) នៅក្រោមដើមពោធិព្រឹក្ស ក្នុងរដ្ឋពិហារប្រទេសឥណ្ឌាសព្វថ្ងៃ ។ ព្រះអង្គបានទេសនាទូន្មានប្រដៅមនុស្សលោកអស់រយៈពេល ៤៥ ឆ្នាំ មានពុទ្ធវចនៈទាំងអស់ចំនួន ៨៤,០០០ ធម្មក្ខន្ធ ដែលមាននៅក្នុងគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក ១១០ ក្បាល ។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់យាងចូលបរិនិព្វានក្នុងព្រះជន្មាយុ ៨០ វស្សា នៅថ្ងៃអង្គារ ១៥ កើត ពេញបូណ៌មី ខែពិសាខ ឆ្នាំម្សាញ់ (មុនគ.ស. ៥៤៣ ឆ្នាំ) ក្រោមដើមសាលព្រឹក្សទាំងគូ វេលាទៀបភ្លឺនាក្រុងកុសិនារា នៅរដ្ឋឧត្តរប្រទេស នាប្រទេសឥណ្ឌាសម័យបច្ចុប្បន្ន ។ ព្រះពុទ្ធជាមនុស្សដែលមានម្តាយឪពុក ប្រពន្ធកូនដូចមនុស្សទូទៅដែរ តែលក្ខណៈពិសេសរបស់ព្រះអង្គគឺអាចលះបង់រាជបល្ល័ង្ក ប្រពន្ធកូនជាទីស្រឡាញ់ ដើម្បីសម្រេចបានការត្រាស់ដឹងសម្រាប់ទូន្មានដល់សត្វលោកឱ្យចេះពិចារណា និងចេះលះបង់ប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ដើម្បីប្រយោជន៍រួម និងរំដោះខ្លួនឱ្យរួចចាកទុក្ខទោស ។

៣. ជំនឿលើព្រះពុទ្ធសាសនា

- ព្រះពុទ្ធសាសនាជាសាសនាដែលមានហេតុផល ប្រដៅមនុស្សឱ្យជឿលើកម្ម និងផលនៃកម្ម ។ សាសនានេះឱ្យមនុស្សជឿថា ហេតុ (ឬកម្ម) ល្អនឹងឱ្យផលល្អ ហេតុអាក្រក់នឹងឱ្យផលអាក្រក់ ។ សេចក្តីអាក្រក់ សុខទុក្ខ ចម្រើនវិនាស មានក្រជាដើម អាស្រ័យលើអំពើ (កម្ម) របស់ខ្លួនដែលបានធ្វើទុកក្នុងអតីតជាតិ ឬក្នុងបច្ចុប្បន្នជាតិ ឥតមានអ្វីជួយឱ្យកន្លងផុតចាកកម្ម និងផលនៃកម្មបានឡើយ ។ ជាទូទៅ ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរភាគច្រើនមានជំនឿលើព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយយកព្រះធម៌ជាមាគ៌ាដឹកនាំការរស់នៅ ។ ពុទ្ធបរិស័ទទូទាំងប្រទេស ទោះបីមានជីវភាពខ្វះខាតយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏បានលះបង់ទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ខ្លួនចំពោះបុណ្យទាក់ទងនឹងព្រះពុទ្ធសាសនាដូចជា បុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ បុណ្យកឋិនទាន បុណ្យមាឃបូជា និងពិសាខបូជាជាដើម ។