កាលពីអតីតកាល កុលបុត្រដែលទៅសាងផ្នួសត្រូវបានគេ ចាត់ទុកជាករណីកិច្ចមួយដ៏ឧត្តុង្គឧត្តម ដែលកូនប្រុសនៅក្នុង គ្រួសារនីមួយៗត្រូវបំពេញមុននឹងចូលខ្លួនទៅកសាងជីវភាពជាគ្រួសារថ្មីមួយនៅក្នុងសង្គម។ អ្នកបួសជាសាមណេរក្តី ជាភិក្ខុក្តីត្រូវមានការអនុញ្ញាតពី មាតាបិតា បងប្អូនឬប្រពន្ធ អាជ្ញាធរគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ ព្រមទាំង មានសុខភាពល្អទាំងផ្លូវកាយ ទាំងផ្លូវចិត្តនិងត្រូវសិក្សាចំណេះ វិជ្ជាផ្សេងៗដូចជា អក្សរសាស្រ្តជាតិ អក្សរបាលី ព្រមទាំងធម៌ វិន័យផ្សេងៗទៀត។
ពាក្យនាគមានន័យថា ប្រសើរចម្បងបរិសុទ្ធ។ នាគសំដៅ បុគ្គលបុថុជ្ជនណាម្នាក់ដែលកើតមានសេចក្តីអៀនខ្មាស ខ្លាចបាប ហើយមានចិត្តជ្រះថ្លា ទៅសូមផ្នួសក្នុង សំណាក់ព្រះពុទ្ធសាសនា ។ កុលបុត្រដែលបម្រុងខ្លួនចូលសាងផ្នួសជាសាមណេរ នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ត្រូវបានទទួលនាមថា ជា"នាគ" ។ អតីតកាលពិធីនេះគេធ្វើចំនួនពីរថ្ងៃឬ បីថ្ងៃ តែបច្ចុប្បន្ននេះ គេធ្វើត្រឹមតែមួយថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ។ ពិធីបុណ្យនេះគេឱ្យរៀបចំធ្វើ នៅក្នុងវត្តក៏បានឬនៅតាមគេហដ្ឋានរបស់អ្នកដែលត្រូវបួសក៏បាន ។គេរៀបចំក្បួនហែរនាគ ចេញទៅវត្តនៅពេលព្រឹកដោយ មានភ្លេងឆៃយ៉ាំ ឬភ្លេងពិណពាទ្យកំដរផង។ នាគអាចជិះសេះ ឬគោ និងមានអ្នកបាំងឆ័ត្រឱ្យ ព្រមទាំងហែរហមដោយ ម្ដាយ ទូលត្រៃចីវរ ឪពុកស្ពាយបាត្រនិងកាន់បរិក្ខារផ្សេងៗ ទៀត។
តាមប្រពៃណីខ្មែរ ការបួសជាសាមណេរមានន័យថា បួសសងគុណម្ដាយ។ កាលពីសម័យដើមការបួសជាសាមណេរចាប់ពីអាយុ៧ឆ្នាំ តែក្រោយមកអ្នកបួសអាយុ១២ឆ្នាំ ចំពោះវិន័យព្រះពុទ្ធសាសនានិងច្បាប់របស់ប្រទេស។ មុនបួស អ្នកបួសត្រូវមាន បាទ ស្បង់ ជីពរ ត្រៃចីវរ កោរសក់ កោរពុកមាត់ ពុកចង្កា កាត់ក្រចក ឱ្យស្អាត។ ជាទូទៅការបួស ជាសាមណេរត្រូវឆ្លងកាត់ការបួសនាគជាមុនសិន។ ក្នុងព្រះវិហារបព្វជ្ជាបេក្ខៈត្រូវអង្គុយទ្រស្បង់ជីពរបព្វជ្ជា។ បន្ទាប់មកព្រះថេរៈទទួលយក ត្រៃចីវរពីដៃបព្វជ្ជាបេក្ខៈ។ បព្វជ្ជាបេក្ខៈសូត្រធម៌សូមព្រះថេរៈប្រទានត្រៃចីវរនោះមក វិញ ហើយសូមអនុគ្រោះបំបួសដើម្បីប្រយោជន៍ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា។ លំដាប់តមក សាមណេរថ្មីនោះចូលមកថ្វាយបង្គំព្រះថេរៈ ដែលអង្គុយលើកដៃប្រណមអញ្ជលី នៅទីជិតចំពោះមុខលោក។ លំដាប់តមក សាមណេរថ្មីនោះចូលមកថ្វាយបង្គំព្រះថេរៈ ដែលអង្គុយលើកដៃប្រណមអញ្ជលី នៅទីជិតចំពោះមុខលោក។
សាមណេរណាដែលមានអាយុយ៉ាងតិច ២១ឆ្នាំ អាចបួស ជាភិក្ខុបាន ហើយតាមប្រពៃណីខ្មែរការបួសជាភិក្ខុ មានន័យថា បួសសងគុណឪពុក ។ ក្រោយពេលសាមណេរបានសូមនិស្ស័យពីឧបជ្ឈាយ៍ ឬ ព្រះថេរៈដែលជាអ្នកបំបួសហើយលោកគ្រូឧបជ្ឈាយ៍បង្ហាញ ឱ្យសាមណេរសំគាល់ថា បាតសង្ឃាដីជារបស់ខ្លួន ហើយផ្ដល់ ឱវាទប្រៀនប្រដៅឧបសម្បទាបេក្ខៈ។ ឧបសម្បទាបេក្ខៈត្រូវចេះឆ្លើយសំណួរផ្សេងៗ ដូចជាសំណួរ អំពី "អន្តររ៉ាយិកធម៌" គឺបានដល់អាពាធ ៥ យ៉ាងបុគ្គលមាន ពុទ្ធប្បញ្ញត្តិហាមមិនឱ្យបួសជាដើម ។ ម្យ៉ាងទៀត តាមប្រពៃណីខ្មែរការបួសមានពីរប្រភេទទៀតគឺ ការបួសមុខភ្លើង (ពេលមានជីដូនជីតាឬម្តាយឪពុកស្លាប់) និង បួសលាបំណន់ (បួសជាថ្នូរនឹងការបន់ស្រន់សុំអ្វីមួយ) ការបួសប្រភេទនេះមានរយៈពេលខ្លីទេ ។ មនុស្សដែលបានសាងផ្នួសក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ជាមនុស្ស មានតម្លៃល្អប្រសើរ ជាងអ្នកមិនបានបួស ។ អ្នកកាន់ពុទ្ធសាសនានិយមឱ្យតម្លៃអ្នកបួសថា ជាមនុស្សល្អ ដឹងខុសដឹងត្រូវ ដឹងគុណដឹងទោស ដឹងបុណ្យបាប ឬកែរគំនិត មាយាទនិងមានស្មារតីជាមនុស្សលះបង់ការប្រព្រឹត្តអំពើអាក្រក់ មកជាមនុស្សថ្លៃថ្នូរខ្ពង់ខ្ពស់។
+ សង្ឃមានតួនាទីសំខាន់ដូចជា៖
- ហាមប្រាមពុទ្ធបរិស័ទមិនឱ្យធ្វើអំពើអាក្រក់
- ផ្តល់ឱវាទលើកទឹកចិត្តដល់បរិស័ទឱ្យធ្វើល្អ
- សិក្សារៀនសូត្រវិន័យ និងធម៌អាថ៌ឱ្យបានជ្រៅជ្រះ លើសនេះទៀតត្រូវប្រតិបត្តិអប់រំ ផ្លូវកាយនិងផ្លូវចិត្តឱ្យស្អាតស្អំ ជ្រះថ្លា
ហើយណែនាំពុទ្ធបរិស័ទ ឱ្យគោរពធម៌ព្រះ ដែលជាមូលដ្ឋានសីលធម៌ជាតិ។
ការបួសជាសង្ឃគឺមានអត្ថន័យធំធេងណាស់ ក្នុងការស្វែង រកសេចក្តីសុខស្ងប់ខាងផ្លូវចិត្ត តាមរយៈការសង្រួមកាយ វាចា ចិត្តប្រព្រឹត្តតាមកន្លងពុទ្ធោវាទ របស់ព្រះពុទ្ធដែលបាន សំដែងទុកមក។ បព្វជិត មានលក្ខណៈវិសេសវិសាលណាស់ពិសេសដោយ បោះបង់ចោលនូវអ្វីៗទាំងពួងដែលមនុស្សបុថុជ្ជនកម្រធ្វើបាន។ តាមរយៈការសាងភ្នួសនិងការប្រតិបត្តិធម៌វិន័យយ៉ាង ខ្ជាប់ខ្ជួននេះ ផល្លានិសង្ឃបានកើតមានឡើងមិន ត្រឹមតែចំពោះ បព្វជិតផ្ទាល់ប៉ុណ្ណោះទេ តែថែមទាំងកើតមានដល់ ញាតិមិត្ត បងប្អូន ក្រុមគ្រួសារអ្នកបួសនិងសហគមន៍ទាំងមូលទៀតផង។ ប្រជាជនខ្មែរចង់ឱ្យកូនប្រុសសាងផ្នួសព្រោះយល់ថា ការបួសនេះជាការតបគុណឪពុកម្តាយ។ ម៉្យាងទៀតកូនប្រុសដែលបានរៀន គឺជាកុលបុត្រខ្មែរពេញលក្ខណៈនិងជាអ្នកចេះដឹង មានសីលធម៌ល្អ ដឹងខុសត្រូវ បាបបុណ្យ គុណទោស និងបំពេញករណីកិច្ចដ៏ឧត្តុង្គឧត្តម ដែលកូនប្រុសត្រូវបំពេញមុននឹងចូលខ្លួនកសាងជីវភាពគ្រួសារថ្មីក្នុងសង្គម។ នៅពេកសឹកពីបួសគេតែងហៅថា បណ្ឌិត ដែលក្លាយមកពាក្យ អន្ទិត គេសំគាល់ជននោះជាអ្នកចេះដឹង។
វត្តមានន័យថាជាទីកន្លែងសម្រាប់គោរពបូជាជាកន្លែង សំរាប់ព្រះសង្ឃគង់នៅ។ វត្តអារាមជាទីកន្លែងស្ងប់ស្ងាត់ ត្រជាក់ត្រជុំ ស្អាតបរិសុទ្ធ ជាសួនឧទ្យានប្រកបដែលព្រឹក្សា និងជាទីស្នាក់អាស្រ័យរបស់ អ្នកបួសអប់រំចិត្ត ជម្រះកិលេសតណ្ហាដើម្បីកាត់ផ្ដាច់ការ ជាប់ ជំពាក់នឹងជីវភាពរស់នៅរបស់មនុស្ស និងជាកន្លែងគោរពបូជា ធ្វើបុណ្យទានផង។
+ ក្រៅពីនេះវត្តអារាមមានតួនាទីជាច្រើនទៀតដូចជា៖
- កន្លែងស្ងប់រំងាប់ចិត្តឲ្យផុតកង្វល់ក្នុងជីវិត
។
- កន្លែងពឹងពាក់
នៃអ្នកភ័យខ្លាចនឹងសេចក្តីស្លាប់ស្អប់ខ្ពើមអំពើបាបនិងអ្នកចង់កសាងអំពើល្អ។
- ជាមន្ទីរពេទ្យព្យាបាលខាងផ្លូវចិត្តរបស់បរិស័ទនៅជើងវត្ត។
- កន្លែងជ្រកកោនរបស់អ្នកកម្សត់
ទុរគត សិស្ស និស្សិត ដែលត្រូវបន្តការសិក្សា។
- ជាកន្លែងរណ្ដៅកប់ចោល ទំនាស់ ជម្លោះនិងជាកន្លែងដែលមនុស្សទាំងអស់មានភាពស្មើគ្នា។
- កន្លែងធ្វើបុណ្យទានផ្សេងៗដូចជាបុណ្យកឋិន បុណ្យភ្ជុំបិណ្ឌ បុណ្យមាឃបូជា បុណ្យចូលឆ្នាំ។
- កន្លែងបណ្ដុះសីលធម៌ គុណធម៌ និងបណ្ដុះពូជនៃបុណ្យកុសល។
- ឃ្លាំងចំណេះដឹង ជាបណ្ណាល័យ ជាសារមន្ទីរវប្បធម៌ អក្សរសាស្ត្រ។
- កន្លែងអប់រំវិជ្ជាជីវៈផ្សេងៗ ។
- វត្តអារាម ជាឫសគល់ នៃព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសកម្ពុជា ហើយពិធីបុណ្យទានផ្សេងៗ ដែលជាប្រពៃណីទំនៀម ទម្លាប់វប្បធម៌ខ្មែរ សុទ្ធស៊ឹងផ្តើមចេញពីវត្ត។
+ សារៈសំខាន់ដែលនាំវត្តអារាមមានការរីកចម្រើនដោយសារ៖
- ប្រជាជនខ្មែរជាពិសេសពុទ្ធសាសនិកមិនអាចរស់នៅដោយ
គ្មានពុទ្ធសាសនាបានទេ។
- ប្រជាជនខ្មែរយល់ថាការកសាងវត្តអារាមនឹងទទួលបាន
កុសលទៅជាតិខាងទៀត។
- វត្តអារាមជាទីតាំងនៃព្រះពុទ្ធសាសនា
ដែលជាទីពឹងពំនាក់ របស់ប្រជាជនគ្រប់រូប។
- បព្វជិត
ពុទ្ធសាសនានៅតាមវត្តអារាម នីមួយៗបានព្យាយាម
យកចិត្តទុកដាក់សិក្សាតាមពុទ្ធនិយមនិងអាណាចក្រនិយម។
- ដើម្បីឱ្យព្រះពុទ្ធសាសនាឋិតនៅគង់វង្សតទៅបានវត្តនីមួយៗ
ត្រូវមានព្រះសង្ឃគ្រប់ព្រះអង្គប្រកាន់ខ្ជាប់សីលវិន័យ
មានសាមគ្គីភាពគោរពតាមឋានានុក្រម នៃការគ្រប់គ្រងព្រះសង្ឃ ថែរក្សាបរិស្ថានទ្រព្យសម្បត្តិ
និងសំណង់ផ្សេងនៅវត្ត។
