(ជ១) មេរៀនទី៣៖ (សង្ខេបមេរៀន) ធម៌អហិង្សា

 ១. និយមន័យធម៌អហិង្សា

​​       ជាទូទៅ ក្នុងការអប់រំអំពីការដោះស្រាយទំនាស់ ឬសន្តិភាព គេនិយមប្រើពាក្យ អហិង្សា ឬ ធម៌អហិង្សា។ ធម៌អហិង្សា មកពីពាក្យ ធម៌និងអហិង្សា។

       ធម៌ មានន័យថា ជាសភាវទ្រទ្រង់មនុស្ស សត្វលោក គឺបុណ្យ បាប ការចម្រើន ការរិះគិតអ្វីៗដែលទ្រទ្រង់ធ្វើឱ្យមានភាពឋិតថេរ។ល។  អហិង្សា គឺការមិនបៀតបៀនអ្នកដទៃ ឬធ្វើទុក្ខបុកម្នេញអ្នកដទៃឱ្យមានការឈឺចាប់និងរងទុក្ខលំបាក។

       ធម៌អហិង្សា គឺធម៌ទាំងឡាយណាដែលទ្រទ្រង់មនុស្សមិនឱ្យប្រព្រឹត្តអំពើហិង្សា មិនឱ្យបៀតបៀន ឬធ្វើទុក្ខបុកម្នេញអ្នកដទៃនិងមិនធ្វើឱ្យអ្នកដទៃមានការឈឺចាប់ទាំងផ្លូវចិត្ត ទាំងផ្លូវកាយ។

       អ្នកអប់រំសន្តិភាព បានកំណត់អត្ថន័យធម៌អហិង្សាថា ជាគោលការណ៍ ជាមាគ៌ានៃជីវិតសម្រាប់ផ្លាស់ប្ដូរ ហើយបានចាត់ទុកថា មនុស្សជាអ្នកមានតម្លៃខ្ពស់បំផុត ដែលមិនត្រូវរំលោភបំពាន ឬបំផ្លិចបំផ្លាញចំពោះរាងកាយនិងជីវិតអ្នកដទៃបានឡើយ។ គោលដៅនៃធម៌អហិង្សា គឺស្វែងរកសច្ចភាព បង្កើតយុត្តិធម៌លទ្ធភាពដើម្បីសាមគ្គីភាពនិងការបង្រួបបង្រួម។

២. ទស្សនៈមួយចំនួនស្ដីពីធម៌អហិង្សា

         ព្រះពុទ្ធសមណគោតម ខុងជឺ មហាត្មៈគន្ធី ជាបុគ្គលដែលប្រកបដោយគុណធម៌ពីព្រោះព្រះអង្គនិងលោកទាំងពីរបានប្រកាន់យកធម៌អហិង្សាមកដាក់ក្នុងចិត្ត សម្រាប់តបតនិងអំពើហិង្សា និងអំពើអយុត្តិធម៌។

២.១. ព្រះពុទ្ធសមណគោតម

        ព្រះពុទ្ធ ជាបុគ្គលពោរពេញទៅដោយព្រហ្មវិហារធម៌ បួន យ៉ាង គឺ មេត្តា ករុណា មុទិតា និងឧបេក្ខា។
ប្រសិនបើបុគ្គលគ្រប់រូបប្រកាន់ខ្ជាប់ធម៌ទាំងបួននេះ ពិភពលោកទាំងមូលប្រាកដជាមានសេចក្ដីសុខ។
ព្រះពុទ្ធទ្រង់សម្ដែងថា « មេត្តាជាបន្សារសម្រាប់ផ្សារភ្ជាប់ពិភពលោក » មានន័យថា គ្រួសារ ប្រទេសជាតិ និងពិភពលោកទាំងមូលផ្សារភ្ជាប់គ្នាជាសាច់ឈាមតែមួយដោយគ្មានប្រកាន់វណ្ណៈ ពូជសាសន៍ នោះពិតជាគ្មានសង្គ្រាម និងមានតែការស្រឡាញ់គ្នា។ ក្រោយពីបានត្រាស់ដឹង ព្រះពុទ្ធបានធ្វើធម្មទេសនាបង្ហាញពី « ហេតុ » ដែលនាំឱ្យមាន « ទុក្ខ » និងវិធីសម្រាប់រំដោះទុក្ខ។ តណ្ហារបស់បុគ្គល ជាឫសគល់និងជាហេតុដែលនាំឱ្យមានទុក្ខ។ ព្រះអង្គអប់រំមហាជន បុថុជ្ជនទាំងឡាយឱ្យដឹងច្បាស់ថា អំពើណាគួរប្រព្រឹត្ត អំពើណាគួរជៀសវាង ទាំងកាយ វាចា ទាំងចិត្ត តាមរយៈបញ្ចសីល ពៀររំងាប់ដោយការមិនចងពៀរ។ល។

២.២. ខុងជឺ

        ខុងជឺ ជាទស្សនវិទូមួយរូបនៃប្រទេសចិន ដែលសម្បូរទៅដោយគុណធម៌ប្រចាំខ្លួន។ គុណសម្បត្តិនៃទស្សនៈរបស់លោក គឺ ឱ្យតម្លៃទៅលើសប្បុរសធម៌ មនុស្សធម៌ និងយុត្តិធម៌។ ខុងជឺ បានហាមមនុស្សមិនឱ្យធ្វើសង្គ្រាមជាដាច់ខាត។ លោកមើលសង្គ្រាម ជាប្រភពនៃអមនុស្សធម៌ ព្រោះវាកើតមានអំពើឃោរឃៅដូចជា ការកាប់ចាក់ ការធ្វើទារុណកម្ម ការបាញ់សម្លាប់គ្នាទៅវិញទៅមក។ គុណធម៌របស់ខុងជឺ សំដៅលើកទឹកចិត្ត មេត្តា ករុណា និងភាពត្រឹមត្រូវ។ លោកខុងជឺ ថា មនុស្សម្នាក់ៗនៅក្នុងសង្គមសុទ្ធតែមានភារកិច្ចដែលគួរធ្វើ ដើម្បីផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ពួកគេប្រកបដោយសីលធម៌ និងភាពត្រឹមត្រូវ។ លោកខុងជឺ បានផ្ដល់ទស្សនៈថា « កុំធ្វើទៅលើអ្នកដទៃនូវអំពើអ្វី ដែលអ្នកមិនចង់ឱ្យអ្នកដទៃធ្វើមកលើខ្លួនវិញ » ។
​        មនុស្សដែលមានគុណធម៌ពិត មានបំណងបង្កើតខ្លួនឯង ដោយស្វែងរកក្នុងបំណងធ្វើឱ្យខ្លួនឯងបានជោគជ័យ និងជួយជំរុញឱ្យអ្នកដទៃបានជោគជ័យដូចខ្លួនឯងដែរ។

២.៣. មហាត្មៈគន្ធី

        មហាត្មៈគន្ធី ជាវីរជនប្រវត្តិសាស្ត្រឥណ្ឌាដ៏ឆ្នើមនិងល្បីល្បាញពេញសកលលោកក្នុងការតស៊ូប្រឆាំងអាណានិគមនិយមអង់គ្លេសដោយមធ្យោបាយអហិង្សា ដើម្បីឯករាជ្យប្រទេសឥណ្ឌា។ សកម្មភាពប្រឆាំងរបស់ មហាត្មៈគន្ធី ចំពោះអំពើអយុត្តិធម៌ ដោយប្រើកម្លាំងសីលធម៌ និងអំពើអហិង្សា។ សកម្មភាពអហិង្សារបស់លោក ទទួលបានជោគជ័យក្នុងការរំលាយចោលនៃការប្រកាន់វណ្ណៈទាំង ៤ នៅឥណ្ឌា និងការរំដោះអាហ្វ្រិកខាងត្បូង។ លោកបានណែនាំគេឱ្យប្រើមធ្យោបាយត្រជាក់ ដើម្បីដោះស្រាយវិបត្តិផ្សេងៗ ទោះបីមានការចាប់ចង ឬការវាយសំពងក៏ដោយ។

៣. រូបភាពនៃការប្រតិបត្តិធម៌អហិង្សា

ធម៌អហិង្សា ឬការមិនបៀតបៀន ជាអំពើផ្ដល់សេចក្ដីសុខដ៏ឧត្ដម។ គោលការណ៍នៃធម៌អហិង្សា មានដូចខាងក្រោម ៖
   +   ប្រកាន់ខ្ជាប់សេចក្ដីស្ងប់ខាងផ្លូវកាយនិងខាងផ្លូវចិត្ត គឺការរួមរស់ជាមួយគ្នាដោយសុខដុមរមនា មិនបៀតបៀនគ្នា មិនព្យាបាទ ឈ្នានីសគ្នា ពោលគឺការរស់នៅដោយគន្លងធម៌ប្រកបដោយចិត្តមេត្តា ករុណា មុទិតា ឧបេក្ខា និងគ្មានការលោភលន់កេងប្រវ័ញ្ច។
    +   ខន្តី ឬសេចក្ដីអត់ធន់ ជាឱសថទប់ទល់នឹងពាក្យទិតៀន និងការឈ្លោះប្រកែកគ្នា។ បុគ្គលដែលប្រកបដោយសេចក្ដីអត់ធន់នឹងទទួលបានមិត្តល្អ បានកិត្តិយស និងសុភមង្គល។ ជនដែលចេះអត់ឱន តែងតែមានការស្រឡាញ់រាប់អានពីអ្នកដទៃជានិច្ច។
   +   ប្រព្រឹត្តតែអំពើល្អ លះបង់គំនុំគុំកួនដែលមាននៅក្នុងចិត្ត ពោលគឺ ពៀររំងាប់ដោយការមិនចងពៀរ ហើយមានតែសេចក្ដីស្រឡាញ់ទេ ដែលជួយមនុស្សឱ្យរួចផុត ពីការស្អប់និងកំហឹងបាន។ ការរស់នៅប្រកបដោយចិត្តមេត្តា ករុណា នឹងនាំមកសុភមង្គលជានិច្ចនិរន្តរ៍។

៤. ផលប្រយោជន៍នៃការប្រតិបត្តិធម៌អហិង្សា

        ដើម្បីអាចឈ្នះចិត្តខ្លួនឯងបាន មនុស្សម្នាក់ៗត្រូវជ្រើសរើសយកធម៌អហិង្សាមកដាក់ក្នុងខ្លួន។ ការជ្រើសរើសយក ឬការប្រកាន់ខ្ជាប់ធម៌អហិង្សា ធ្វើឱ្យគ្រួសារ សហគមន៍ ប្រទេសជាតិនិងពិភពលោកទាំងមូលមានស្ថិរភាព មិនមានជម្លោះវាយប្រហារគ្នា មានសន្តិភាព ការគោរពគ្នាទៅវិញទៅមក ទទួលបានផលប្រយោជន៍គ្រប់យ៉ាង ដូចជាការគោរពជីវិតមនុស្ស តម្លៃមនុស្ស សហប្រតិបត្តិការ មានការយោគយល់គ្នារវាងជនជាតិនិងជនជាតិ រវាងជាតិនិងជាតិ និងការយល់គ្នាជាអន្តរជាតិ។ ជារួម បុគ្គលគ្រប់រូបដែលប្រកាន់ខ្ជាប់ធម៌អហិង្សា នឹងមានសន្តិភាពផ្លូវចិត្ត ផ្លូវកាយ សុភមង្គលដល់ជីវិតមនុស្សគ្រប់រូបនិងចូលរួមចំណែកធ្វើឱ្យសង្គមគ្រួសារ ប្រទេសជាតិ មានការអភិវឌ្ឍគ្រប់ផ្នែក។