(ជ៣) មេរៀនទី៣៖ (សង្ខេបមេរៀន) សិទ្ធិ និងការទទួលខុសត្រូវ

១. សិទ្ធិនិងការទទួលខុសត្រូវ
១.១. សិទ្ធិ

        សិទ្ធិ គឺអ្វីៗដែលមនុស្សត្រូវតែមានជាចាំបាច់សម្រាប់រស់នៅឱ្យបានសមរម្យ និងមានសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរ ជាមនុស្ស​។ សិទ្ធិ ជាអំណាចពិសេសរបស់មនុស្សតាំងពីកំណើតសម្រាប់ឱ្យមនុស្សការពារខ្លួនពីការរំលោភបំពានរបស់អ្នកដទៃ និងអាចឱ្យមនុស្សធ្វើអ្វីៗបានក្នុងករណីណាដែលច្បាប់មិនហាមប្រាម ហើយសិទ្ធិជាអំណាចដែលមនុស្សទទួលបានពីធម្មជាតិ ធ្វើឱ្យមនុស្សមានលក្ខណៈខ្ពស់ដាច់ពីសត្វ។

១.២. ការទទួលខុសត្រូវ

        ការទទួលខុសត្រូវ ជាកាតព្វកិច្ចរបស់បុគ្គលម្នាក់ៗ ដែលត្រូវធានារ៉ាប់រងអំពើរបស់ខ្លួន ដោយមានមូលដ្ឋាននៅលើសីលធម៌ និងច្បាប់ ហើយហ៊ានទទួលសារភាពថា ខ្លួនជាអ្នកប្រព្រឹត្ត និងទទួលវិបាកនៃអំពើទាំងនោះ។ ការទាមទារឱ្យមានការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស ជាបញ្ហាមួយដែលកំពុងមានការទទួលស្គាល់ និងត្រូវបានយកចិត្តទុកដាក់យ៉ាងពេញទំហឹង ជាពិសេសក្នុងសម័យសកលភាវូបនីយកម្មដែលសង្គមមនុស្សពោរពេញទៅដោយការប្រកួតប្រជែងស្ទើរគ្រប់វិស័យ។ ការប្រើសិទ្ធិរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ មិនអាចប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិអ្នកដទៃបានឡើយ គឺត្រូវតែមានការទទួលខុសត្រូវ។ មនុស្សគ្រប់រូបសុទ្ធតែមានសិទ្ធិស្មើៗគ្នា ដោយគ្មានការរើសអើងអ្វីទាំងអស់ដូចជា សិទ្ធិបញ្ចេញមតិ សិទ្ធិមានទ្រព្យសម្បត្តិកម្មសិទ្ធិ សិទ្ធិមានការងារធ្វើសិទ្ធិមានជំនឿសាសនា សិទ្ធិទទួលការអប់រំ សិទ្ធិធ្វើដំណើរដោយសេរី សិទ្ធិទទួលព័ត៌មានសិទ្ធិចូលរួមសមាគម សិទ្ធិចូលរួមក្នុងសកម្មភាពនយោបាយ ។ល។ សិទ្ធិទាំងអស់ជាសិទ្ធិមូលដ្ឋានសម្រាប់ទ្រទ្រង់សង្គមមនុស្ស និងធ្វើឱ្យប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅប្រកបដោយភាពថ្លៃថ្នូរ ការទទួលខុសត្រូវ ភាពយុត្តិធម៌ ដែលអាចឈានទៅរកភាពសុខដុមរមនា។ ការធ្វើអ្វីៗដោយគ្មានការទទួលខុសត្រូវ នឹងធ្វើឱ្យជីវិតមនុស្សអស់តម្លៃ និងជួបភាពឯកោ​ ព្រោះមនុស្សទាំងឡាយអស់ជំនឿនិងសេចក្ដីទុកចិត្តលើមនុស្ស ដែលគ្មានការទទួលខុសត្រូវ។

២. ការទទួលខុសត្រូវលើខ្លួនឯង

        ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូប ត្រូវមានការទទួលខុសត្រូវលើជីវិត និងជោគវាសនាខ្លួនដោយខ្លួនឯង។ មនុស្សម្នាក់ៗ បើធ្វើអ្វីមួយ ត្រូវមានការទទួលខុសត្រូវ និងធ្វើឱ្យជីវិតរបស់ខ្លួនមានការរីកចម្រើនមានកិត្តិយស និងមានអ្វីៗជាទីពេញចិត្ត។

   +   មនុស្សគ្រប់រូបត្រូវមានការទទួលខុសត្រូវលើខ្លួនឯងដូចជា៖
        -   ការទទួលខុសត្រូវរបស់មាតាបិតា គឺការចិញ្ចឹមបីបាច់ និងអប់រំកូនក្លាយទៅជាមនុស្សល្អ ហើយធ្វើឱ្យគ្រួសារមានសុភមង្គល។
        -   ការទទួលខុសត្រូវជាស្វាមី ភរិយា ជាកូន ឬបងប្អូន និងញាតិសន្ដាន គឺម្នាក់ៗត្រូវស្គាល់តួនាទីរបស់ខ្លួន។
        -   ប្រសិនបើសមាជិកនៃក្រុមគ្រួសារម្នាក់ៗ គ្មានការទទួលខុសត្រូវទេ វានឹងធ្វើឱ្យគ្រួសារនោះជួប
        -   ការលំបាកក្នុងការរស់នៅជាមួយគ្នា។
        -   ការទទួលខុសត្រូវលើសកម្មភាពរបស់ខ្លួន គឺការគោរពគោលការណ៍សីលធម៌ គោរពសិទ្ធិនិងផលប្រយោជន៍អ្នកដទៃ។
        -   ការហ៊ានទទួលខុសត្រូវលើអំពើដែលខ្លួនបានប្រព្រឹត្ត ដោយចេតនាក្ដី អចេតនាក្ដី គឺត្រូវមាន
        -   សេចក្តីក្លាហានក្នុងការទទួលកំហុសនិងកែប្រែមករកផ្លូវត្រូវ ឬផ្លូវល្អវិញ។
        -   ការហ៊ានទទួលស្គាល់កំហុសរបស់ខ្លួន ដែលបានប្រព្រឹត្តចំពោះមិត្តរួមថ្នាក់ អ្នកជិតខាង ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ និងចំពោះលោកគ្រូ-អ្នកគ្រូ។
        -   ការគោរពពាក្យសម្ដី និងកិច្ចសន្យារបស់ខ្លួននឹងការប្រកាន់ខ្ជាប់មនសិការការងារ។
        -   ការទទួលខុសត្រូវរបស់មាតាបិតា គឺជាការចិញ្ចឹមបីបាច់និងអប់រំកូនឱ្យក្លាយទៅជាមនុស្សល្អ ហើយធ្វើឱ្យគ្រួសារមានសុភមង្គល។
        -   ប្រសិនបើឪពុកម្ដាយគ្មានការទទួលខុសត្រូវលើកូនកើតមក គ្មានការថែទាំ ឬទុកចោល នោះមិនមែនជាមនុស្សទេ។
        -   ការទទួលខុសត្រូវក្នុងភាពជាឪពុកម្ដាយ គឺត្រូវធ្វើឱ្យសមាជិកម្នាក់ៗ គោរពស្រឡាញ់គ្នាទៅវិញទៅមក ហើយធ្វើឱ្យគ្រួសារមានភាពរឹងមាំនិងរីកចម្រើន។
        -   ការទទួលខុសត្រូវជាស្វាមី ភរិយា ជាកូន ឬបងប្អូន និងញាតិសន្ដាន គឺម្នាក់ៗត្រូវស្គាល់តួនាទីរបស់ខ្លួន។
        -   ប្រសិនបើសមាជិកនៃក្រុមគ្រួសារម្នាក់ៗ គ្មានការទទួលខុសត្រូវទេ វានឹងធ្វើឱ្យគ្រួសារនោះជួបការលំបាកក្នុងការរស់នៅជាមួយគ្នា។
        -   ការទទួលខុសត្រូវលើសកម្មភាពរបស់ខ្លួន គឺការគោរពគោលការណ៍សីលធម៌ គោរពសិទ្ធិ និងផលប្រយោជន៍អ្នកដទៃ។
        -   ការទទួលខុសត្រូវលើខ្លួនឯង គឺការទទួលខុសត្រូវចំពោះវិចារណញ្ញាណរបស់ខ្លួនផ្ទាល់។
        -   យើងមានវិប្បដិសារីនៅពេលយើងប្រព្រឹត្តខុសអ្វីមួយដែលអ្នកដទៃមិនដឹង តែវិចារណញ្ញាណរបស់យើងជាអ្នកស្ដីបន្ទោសខ្លួនឯង។
        -   យើងអាចទទួលខុសត្រូវលើខ្លួនឯងបាន លុះត្រាតែ​យើងមានសមត្ថភាព ស្គាល់កុសល ពោលគឺ ស្គាល់ច្បាស់តម្លៃទាំងឡាយ ហើយមានសេរីភាពពេញលេញ។
        -   ប្រសិនបើគេបង្ខំឱ្យយើងធ្វើអ្វីមួយ ហើយទង្វើនោះ ជាកំហុសឆ្គង យើងប្រាកដជាមិនទទួលខុសត្រូវដោយឆន្ទៈរបស់យើងឡើយ។

៣. ការទទួលខុសត្រូវចំពោះសង្គម

   +   ការទទួលខុសត្រូវចំពោះសង្គមគឺមនុស្សគ្រប់រូបត្រូវមាន៖
        -   ការគោរពនិងអនុវត្តតាមច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់ផ្សេងៗទៀត។
        -   ការចូលរួមថែរក្សាការពារផលប្រយោជន៍សាធារណៈ។
        -   ការចុះឈ្មោះបោះឆ្នោតនិងទៅបោះឆ្នោតជ្រើសរើសអ្នកដឹកនាំតាមឆន្ទៈរបស់ខ្លួន។
        -   ការចូលរួមថែរក្សាទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីនិងថែរក្សាការពារសម្បត្តិវប្បធម៌ជាតិ។
        -   ការបង់ពន្ធដារសម្រាប់រួមចំណែក ក្នុងដំណើរការកសាងនិងអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិ។
        -   ការប្រើប្រាស់សិទ្ធិរបស់ខ្លួនឱ្យសមស្របតាមសីលធម៌ ច្បាប់សង្គមដោយមិនឱ្យប៉ះពាល់សិទ្ធិ
        -   អ្នកដទៃនិងត្រូវគោរពសិទ្ធិអ្នកដទៃ។
        -   ការគោរពសិទ្ធិនិងការរស់នៅរបស់ជនជាតិផ្សេងៗ ដោយរួមមាន ជំនឿ ទំនៀមទម្លាប់ ប្រពៃណីសាសនា របស់ជនជាតិទាំងនោះ ។ល។
        -   ការទទួលខុសត្រូវ ជួយតម្រង់មនុស្សឱ្យធ្វើអ្វីមួយដោយភាពហ្មត់ចត់ និងមានវិន័យក្នុងការរស់នៅ​ហើយមិនហ៊ានប្រព្រឹត្តអាក្រក់។
        -   មនុស្សដែលគ្មានការទទួលខុសត្រូវ ច្រើនតែហ៊ានប្រព្រឹត្តអំពើអាក្រក់ ព្រោះគេធ្វើហើយមិនទទួលខុសត្រូវចំពោះអំពើរបស់ខ្លួនឡើយ។

៤. ទំនាក់ទំនងរវាងសិទ្ធនិងការទទួលខុសត្រូវ

         សិទ្ធិ និងការទទួលខុសត្រូវ តែងតែមានទំនាក់ទំនងគ្នាទៅវិញទៅមកដូចជា មនុស្សគ្រប់រូបសុទ្ធតែមានសិទ្ធិអាចធ្វើអ្វីៗបានដោយសេរី ប៉ុន្តែគេត្រូវមានការទទួលខុសត្រូវចំពោះសកម្មភាពរបស់ខ្លួនជាដាច់ខាត។ មនុស្សម្នាក់ៗមានសិទ្ធិនិយាយស្ដី តែត្រូវដឹងថា ការនិយាយស្ដីនោះ មិនត្រូវធ្វើឱ្យខូចដល់កិត្តិយសកេរ្តិ៍ឈ្មោះ ឬធ្វើឱ្យខូចប្រយោជន៍របស់អ្នកដទៃ ដោយសារការនិយាយរបស់ខ្លួននោះទេ។

        មនុស្សម្នាក់ៗអាចមានសិទ្ធិនិយាយអ្វីក៏បាន តែត្រូវមានការទទួលខុសត្រូវក្នុងការនិយាយស្ដីក្នុងក្របខ័ណ្ឌសីលធម៌និងសច្ចធម៌ ។ប្រសិនបើមនុស្សណាម្នាក់ត្រូវគេបំបិទសិទ្ធិ មនុស្សនោះនឹងអស់ភាពថ្លៃថ្នូរក្នុងភាពជាមនុស្ស ឬហាក់ដូចជាឋិតនៅក្នុងការឃុំឃាំង ហើយមនុស្សនោះនឹងក្លាយទៅជាឧបករណ៍សម្រាប់តែបញ្ជា និងក៏គ្មានការទទួលខុសត្រូវចំពោះអំពើរបស់ខ្លួនផងដែរ។

         ការប្រើសិទ្ធិទូលំទូលាយពេក ដោយគ្មានការទទួលខុសត្រូវចំពោះអំពើដែលខ្លួនបានធ្វើ នឹងនាំឱ្យមានកំហុសឆ្គងដ៏ធ្ងន់ធ្ងរទៅវិញទេ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ការប្រើសិទ្ធិដោយហួសព្រំដែន ដោយខុសច្បាប់សង្គម នឹងនាំក្ដីអន្តរាយដល់ខ្លួនឯងផង និងដល់សង្គមទៀតផង។ យើងមានសិទ្ធិជ្រើសរើសសអ្វីៗទាំងអស់សម្រាប់ការរស់នៅរបស់យើងឱ្យមានភាពប្រសើរ ហើយយើងក៏ត្រូវតែមានការទទួលខុសត្រូវចំពោះមុខ នូវអ្វីៗដែលជាការរស់នៅរបស់យើងដែរ។