(ជ៤) មេរៀនទី៦៖ (សង្ខេបមេរៀន) កំណើនប្រជាជន

        ប្រជាជននៅលើពិភពលោកតែងតែមានការវិវត្តជានិច្ចតាំងពីបុរេសម័យរហូតដល់សម័យបច្ចុប្បន្ន។ ការវិវត្តប្រព្រឹត្តទៅតាមដំណើរពីរ៖
             ✦ បាតុភូតប្រជាគណវិទ្យាចែកជាតិកំណើតនិងមរណភាព
             ✦ កំណើនប្រជាជនដែលមិនស្មើគ្នាទៅតាមប្រទេសនិងការផ្លាស់កន្លែងនៃប្រជាជន។

        ដូច្នេះ យើងឃើញថាវិវត្តនៃប្រជាជនទាក់ទងទៅនឹងកំណើនប្រជាជននិងការផ្លាស់កន្លែងផង។
             ✦ អត្រាកំណើត ជារង្វាស់ប្រជាសាស្ត្រនៃអត្រាដែលកុមារត្រូវបានកើត។
             ✦ អត្រាមរណៈ  ជារង្វាស់ប្រជាសាស្ដ្រនៃអត្រាដែលមនុស្សត្រូវបានស្លាប់។
             ✦ អត្រាកំណើន ជារង្វាស់នៃចំនួនប្រជាជនកើនក្នុង រយៈពេលគិតជាឆ្នាំ និងទៅតាមវ័យរបស់​មនុស្ស។

១. អត្រាកំណើត អត្រាមរណៈ និងអត្រាកំណើន

➤ អត្រាកំណើតឬជាតិប្រមាណ
        អត្រាកំណើត គឺជាចំនួនមនុស្សកើតប្រចាំឆ្នាំក្នុងចំនួនប្រជាជន 1000នាក់។ កាលកំណត់ 35% ជាអត្រាកំណើត ដែលមានកម្រិតខ្ពស់។ អត្រាកំណើតប្រែប្រួលទៅតាមប្រទេសនិងអរិយធម៌។ ប្រទេស មិនសូវជឿនលឿន ឬប្រទេសកំពុង អភិវឌ្ឍកាន់ប្រពៃណីគ្រួសារ និងសាសនារឹងមាំ មានអត្រាកំណើត ខ្ពស់ជាងប្រទេសអភិវឌ្ឍ។ ប្រទេសចិន ឥណ្ឌា ជាពិសេសក្រុម ប្រទេសនៅចុងបូព៌ា ទូទៅច្រើនមាន អត្រាកំណើតខ្ពស់លើសពី 30%។ ប្រទេសអភិវឌ្ឍដូចជា ស៊ុយអែត អត្រាកំណើតមាន 13.6% អង់គ្លេស 16.2% សហរដ្ឋអាមេរិក  18.2% ។

➤ អត្រាមរណៈ
          អត្រាមរណៈកើនឡើងខ្ពស់មកដល់សតវត្សទី18 រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន ដោយសារកត្តាមួយ ចំនួនដូចជា៖
             ✦ គ្រោះថ្នាក់ចរាចរណ៍
             ✦ ជំងឺថ្មីៗ (ជំងឺកូវិដ) វិជ្ជាពេទ្យរកវិធីទប់ទល់ពុំទាន់
             ✦ ការប្រើប្រាស់ថ្នាំគីមីថែទាំសុខភាព សម្រស់។ល។  ដោយមិនបានប្រឹក្សាជាមួយគ្រូពេទ្យត្រឹមត្រូវ
             ✦ ចំណីអាហារសម្បូរដោយជាតិគីមីហួសកម្រិត
             ✦ នៅតាមជនបទ មួយចំនួនខ្វះចំណេះដឹងថែទាំសុខភាព។

២. ទម្រង់ប្រជាន

➤ អត្រាកំណើន
          ប្រជានពិភពលោកចេះតែកើនចំនួនជាលំដាប់ប្រទេសទាំងអស់ក៏ចូលរួមក្នុងកំណើនទូទៅនេះដែរប៉ុន្តែមានល្បឿនខុសៗគ្នា។

➤ សមាសភាពតាមភេទ
    + សមាសភាពតាមភេទ ប្រែប្រួលទៅតាម៖
        ◆ តាមប្រទេស
        ◆ តាមអាយុមនុស្ស
        ◆ ស្ថានភាពសុខភាព
        ◆ ចំណាកស្រុក
        ◆ ជំងឺសង្គមខ្លះៗ ។

➤ សមាសភាពតាមអាយុ
        ដើម្បីធ្វើវិភាគទម្រង់តាមអាយុនៃប្រជាជនគេប្រើមធ្យោបាយគំនូសតាងមួយយ៉ាងងាយគឺពីរ៉ាមីតអាយុ។

៣. បញ្ហាចំពោះបរិស្ថាន

          បរិញ្ហាបរិស្ថានទាំងអស់តែមានដើមកំណើតពីមូលហេតុធំៗពីរគឺ៖
    + វិបត្តិនៃកំណើនប្រជាជន
        ◆ ធនធានធម្មជាតិផ្គត់ផ្គង់ពុំគ្រប់គ្រាន់
        ◆ ព្រៃឈើត្រូវបានកាប់បំផ្លាញ
        ◆ ដីស្រទាប់លើបាត់បង់ជីជាតិ
        ◆ សត្វរងការវិនាស
        ◆ កង្វះខាតជីវជាតិអាហារ
        ◆ គ្រោះទុរភិក្ស...។

    + វិបត្តិនៃការប្រើប្រាស់
        ◆ ធនធានយ៉ាងច្រើនត្រូវប្រើប្រាស់លើសលប់
        ◆ ប្រើប្រាស់អស់ប្រមាណ 75% នៃធនធានទាំងអស់
        ◆ ប្រើប្រាស់មានលក្ខណៈតឹងតែងជាខ្លាំង។

៤. ដំណើរទៅកាន់និរន្ដរភាពបរិស្ថាន

    + ពិភពលោកមាននិរន្ដរភាពគឺ៖
        ◆ ជម្រកសត្វត្រូវបានការពារ
        ◆ សំរាមឬសំណល់ត្រូវបានកែច្នៃ
        ◆ ធនធានកើតឡើងវិញត្រូវប្រើប្រាស់សន្សំសំចៃ
        ◆ ធនធានមិនកើតឡើងវិញប្រើប្រាស់ត្រូវមានកម្រិត
        ◆ គិតគូរពី ប្រសិទ្ធភាព សេដ្ឋកិច្ចជាតិ
        ◆ ការពារបូរភាពអេកូឡូស៊ី
        ◆ និងសមភាពសង្គម។