(ជ២) មេរៀនទី១៖ (សង្ខេបមេរៀន) ភពផែនដី

១. ផែនដីក្នុងលំហ

   +  ភពផែនដីជាភពពិសេសតែមួយគត់ក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ ដែលមានទឹក និងបរិយាកាសសម្បូរ ដោយអុកស៊ីសែនមានសារៈសំខាន់ សម្រាប់​ទ្រទ្រង់ជីវិត។
   +  ភពផែនដី មានអាយុកាលប្រមាណជា ៤,៦ ពាន់លានឆ្នាំហើយ។
   +  ផែនដីមានចលនាថេរ។ យើងកំពុងធ្វើដំណើរជាមួយព្រះអាទិត្យក្នុងល្បឿនជាមធ្យម ១០៦ ០០០គ.ម/ម ។
   +  ជាទូទៅ ផែនដីធ្វើចលនា ២បែបគឺ៖
       -  ចលនារង្វិលខ្វាល់
       -   ចលនារង្វិលជុំ។

   +  ផែនដីធ្វើដំណើរពីលិចទៅកើត ធ្វើឱ្យយើងមើលឃើញព្រះអាទិត្យរះនៅទិសខាងកើត។
   +  ចលនារង្វិលខ្ញាល់ ជាចលនាផែនដីធ្វើដំណើរវិលជុំវិញអ័ក្សរបស់វា ឬវិលជុំវិញខ្លួនឯង។ រង្វិលខ្ញាល់បាន១ជុំ មានរយៈពេលស្មើនឹង ២៤ម៉ោង ឬ ១ថ្ងៃ។
   +  ផែនដីធ្វើដំណើរពីលិចទៅកើត ដែលធ្វើឱ្យយើងមើលឃើញព្រះអាទិត្យរះនៅទិសខាងកើត និងលិចនៅទិសខាងលិច។
   +  ចលនារង្វិលជុំ ជាចលនាផែនដីធ្វើដំណើរវិលជុំវិញព្រះអាទិត្យ។ ផែនដីធ្វើដំណើរ ១ជុំព្រះអាទិត្យ មានរយៈពេល ៣៥៦ថ្ងៃ និង៦ម៉ោង ឬស្មើនឹង ១ឆ្នាំ។

   +  ចលនារង្វិលខ្ញាល់របស់ផែនដី បង្កើតឱ្យមាន
       -  ថ្ងៃ និងយប់៖ ផ្នែកដែលឈមនឹងព្រះអាទិត្យជាពេលថ្ងៃ។ ផ្នែកដែលផ្ទុយជាពេលយប់។
       -  កម្លាំងកូរីយ៉ូលីស (Coriolis)
  

   +  ឥទ្ធិពលកូរីយ៉ូលីស ត្រូវបានពណ៍នាដោយលោក ចាសប៉ាត កូរីយ៉ូលីស (Gaspard Coriolis)។ វាធ្វើឱ្យខ្យល់ និងទឹកសមុទ្រវេទិស ឬមិនធ្វើចលនាទៅត្រង់។
       -  នៅអឌ្ឍគោលខាងជើងវេទៅស្តាំ ឬស្របនឹងទ្រនិចនាឡិកា។
       -  នៅអឌ្ឍគោលខាងត្បូងវេទៅឆ្វេង ឬផ្ទុយនឹងទ្រនិចនាឡិកា។

   +  ដោយសារគន្លងផែនដីមានរាងស្ទើរមូល ឬពងក្រពើ។ ដូច្នេះ ចម្ងាយពីផែនដី ទៅព្រះអាទិត្យមិន ស្មើគ្នាគ្រប់ចំណុចនោះទេ។
       -  នៅចំណុចដែលជិតជាងគេ ហៅថា Perihelion
       -  នៅចំណុចដែលឆ្ងាយជាងគេ ហៅថា Aphelion ។

២. ចលនាស្វ៊ែមេឃ

   +  ​​ស្វ៊ែមេឃ គឺជាស្វ៊ែគំរូមួយដែលប្រឌិតឡើងជុំវិញផែនដី ដើម្បីងាយស្រួលពណ៌នាពីទីតាំង និង ចលនានៃអង្គនានានៅលើមេឃ។
   +  ស្វ៊ែមេឃដែលយើងមើលឃើញរាល់ថ្ងៃមានរាងជាដូម (Dome) មានសណ្ឋានជា ក្រឡូបមួយដូចផ្នែកពាក់កណ្តាលនៃបាល់ ឬរង្វង់។

   +  តារានិករ គឺជាការប្រមូលផ្តុំគ្នានៃតារាជាច្រើនដែលបង្កើតឱ្យមានរាងផ្សេងៗ ខ្លះដូចសត្វ ខ្លះដូចជាវត្ថុប្រើប្រាស់។
   +  ចលនាប្រចាំថ្ងៃ បច្ចុប្បន្នយើងដឹងថា រង្វិលខ្ញាល់របស់ផែនដីគឺ​ ជាមូលហេតុដែលធ្វើឱ្យយើងមើលឃើញព្រះអាទិត្យ ព្រះចន្ទ និងតារាទាំងឡាយរះនៅទិសខាងកើត និងធ្វើដំណើរកាត់មេឃ ឆ្ពោះ ទៅទិសខាងលិច។
   +  ប្រសិនបើយើងមើលទៅស្វ៊ែមេឃដែលនៅជុំវិញយើង គឺមានចំណុចពីរដែលមិនមានចលនា។ ចំណុចទាំងពីរនោះត្រូវបានគេកំណត់ជា ប៉ូលមេឃ (Celestial Poles) ។

   +   នៅពេលផែនដីធ្វើដំណើរជុំវិញព្រះអាទិត្យពន្លឺព្រះអាទិត្យបាំងស្វ៊ែមេឃដែលនៅពីក្រោយព្រះអាទិត្យមិនឱ្យមើលឃើញតារា។
   +   គន្លងព្រះអាទិត្យ គឺជាខ្សែបន្ទាត់ ឬផ្លូវព្រះអាទិត្យដែលដើរកាត់មុខតារា។

   +  ប្រវែង និងទីតាំងគន្លងព្រះអាទិត្យប្រែប្រួលទៅ តាមរដូវ និងរយៈទទឹង។
   +  រយៈពេលនៃពន្លឺថ្ងៃ មានទំនាក់ទងជាមួយនឹងប្រវែងគន្លងនៃព្រះអាទិត្យ។ មានន័យ គន្លងកាន់ តែវែង រយៈពេលពន្លឺថ្ងៃកាន់តែយូរ។
   +  ទីតាំងនៃគន្លងរបស់ព្រះអាទិត្យ កំណត់បាននូវមុំចាំងប៉ះ។
   +  ថ្ងៃខុសៗនៃឆ្នាំ ធ្វើឱ្យយើងមើលឃើញព្រះអាទិត្យដើរតាមគន្លងផ្សេងៗគ្នា។
   +  មូលហេតុនៃការមើលឃើញនេះ ដោយសារតែ៖
       -  ការប្រែប្រួលនៃទីតាំងរបស់ព្រះអាទិត្យ
       -  ការប្រែប្រួលនៃទីតាំងរបស់អ្នកសង្កេតនៅពេលផែនដីធ្វើដំណើរជុំវិញព្រះអាទិត្យ។

   +  វាក៏បានធ្វើឱ្យយើងមើលឃើញចំណុចនៃព្រះអាទិត្យរះ និងលិច មានការប្រែប្រួលដែរ ហើយរយៈកម្ពស់ព្រះអាទិត្យនៅពេលថ្ងៃត្រង់ ក៏ប្រែប្រួលដូចគ្នាដែរ។
   +  ដោយសារអ័ក្សផែនដីទ្រេត រយៈពេលនៃពន្លឺថ្ងៃ និងមុំចាំងប៉ះក៏ខុសគ្នាតាមថ្ងៃនៃឆ្នាំដែរ។