(ជ៤) មេរៀនទី១៖ (សង្ខេបមេរៀន) វដ្ដជីវភូគព្ភគីមី

    +  ធាតុគីមីដែលសារពាង្គកាយណាមួយត្រូវការចាំបាច់សម្រាប់រស់នៅលូតលាស់និងបន្ដពូជហៅថា សារធាតុចិញ្ចឹម។
    +  អុកស៊ីសែននិងទឹកជាសារធាតុដ៏សំខាន់ក្នុងដំណើរប្រតិកម្មគីមីជាច្រើន ដែលយើងត្រូវការដើម្បីទ្រទ្រង់ជីវិត។
    +  ធាតុគីមីសមាសធាតុរបស់វាដែលជាសារធាតុចិញ្ចឹមសម្រាប់ភាវៈរស់តែងធ្វើដំណើរវិលចុះវិលឡើងជាប្រចាំ នៅក្នុង មណ្ឌលជីវៈ។
    +  វដ្ដជីវភូគព្ភគីមី នឹងសិក្សាលើវដ្ដប្រាំ (វដ្ដទឹក វដ្ដអុកស៊ីសែន វដ្កកាបូន វដ្ដអាសូត និងវដ្ដផូស្វរ) ។
    +  វដ្ដជីវភូគព្ភគីមី ជាវដ្ដធាតុគីមីដែលមានទំនាក់ទំនងទៅនឹង ភាវៈមានជីវិតនិងគ្មានជីវិតនៃ បរិស្ថាន។
    +  ឧ. ខ្លះៗនៃធាតុគីមី ទឹក អុកស៊ីសែន កាបូន អាសូត និង កាបូន។ វដ្ដនៃធាតុទាំងនេះស្ថិតនៅ ក្នុងវដ្ដឧស្ម័ន​មួយឬ​ វដ្ដកម្ទេចកំណមួយវដ្ដខ្លះទៀតមានទាំងឧស្ម័ននិងកម្ទេចកំណ។

១. វដ្ដទឹក

•        លំនាំនៃវដ្ដទឹកសំខាន់ៗចែកចេញជាបី៖
•            ◆ រំហួត ៖ចំហាយទឹកទន្លេ បឹង មហាសមុទ្រ...។
•            ◆ កំណជាញើស ៖ចំហាយទឹកនៅក្នុងខ្យល់ចុះត្រជាក់ហើយក្លាយទៅជារាវបង្កើតបាន ជា ពពក។
•            ◆ កំណអាកាស៖ ពពកប្រមូលយកកំណញើសកាន់តែច្រើន ហើយធ្ងន់ ធ្លាក់ចុះមកលើ ផែន ដីក្នុងទម្រង់ជាភ្លៀង ព្រិល ទឹកកកសំឡី...។

➤ ឥទ្ធិពលវដ្ដទឹកលើអាកាសធាតុ
    +  រំហួតទឹកកាត់បន្ថយសីតុណ្ហភាព (រំហួតត្រជាក់)
    +  បើគ្មានភាពត្រជាក់រំហួតលើផលផ្ទះកញ្ចក់ អាចធ្វើឱ្យ សីតុណ្ហភាពផ្ទៃដីកើនខ្ពស់ 67% ក្លាយជាភពក្ដៅ។

➤ ឥទ្ធិពលវដ្ដទឹកលើវដ្ដជីវភូគព្ភគីមី
    +  ទឹកហូរបាននាំកម្ចេចកំណនិងផូស្វរច្រើនពីដីទៅក្នុងទឹក
    +  ជាតិប្រៃនៃមហាសមុទ្រនិងការលាយនៃអំបិលពីដី
    +  លំហូរទឹកលើដីនិងក្នុងដី ដឹកនាំអាសូតពីលើទៅក្នុងទឹក
    +  ទឹកហូរច្រោះសិលានិងដី។

២. វដ្តអុកស៊ីសែន

        អុកស៊ីសែន ជាធាតុមួយដែលមានសារៈសំខាន់ណាស់សម្រាប់ទ្រទ្រង់ជីវិតនៅលើផែនដី។​ គុណ ប្រយោជន៍នៃ អុកស៊ីសែនផ្ដល់ឱ្យយើង បង្កើនបញ្ញាសា្មរតី ភាពវាងវៃ ការប្រុងប្រយ័ត្ន ធ្វើឱ្យរាង កាយ ឆាប់ជាសះស្បើយ កាត់បន្ថយជំងឺបេះដូង ធ្វើឱ្យបេះដូងរឹងមាំ បង្កើនថាមពល...។  អុកស៊ីសែនជួយ ផលិតទឹក។ ឧ. ទឹកមាននិមិត្តសញ្ញាH₂O ។

    +  ឧស្ម័នអុកស៊ីសែន (O₂)  មាន 21% នៃបរិយាកាសផែនដីនិងសម្បូរជាងគេនៅលើផែនដី៖
         ➭ 85%មហាសមុទ្រគឺបានពីអុកស៊ីសែន សិលានិងខនិជ
         ➭ 46% នៃសំបកផែនដីកើតពីអុកស៊ីសែន
         ➭ 60%នៃរាងកាយមនុស្សត្រូវគ្រប់ដណ្ដប់ដោយអុកស៊ីសែន។

    +  វដ្ដអុកស៊ីសែនជាវដ្ដជីវភូគព្ភគីមីមួយដែលពិពណ៌នាពីចលនាឬដំណើរការនៃអុកស៊ីសែននៅក្នុងអាងស្ដុកសំខាន់ៗបីគឺ៖
         - បរិយាកាស (ខ្យល់)
         - មណ្ឌលជីវៈ (រួមទាំងស្ថានប្រព័ន្ធលើពិភពលោកទាំងអស់)
         - មណ្ឌលសិលា (សំបកផែនដី)
         - កត្ដាសំខាន់នៃវដ្ដអុកស៊ីសែនគឺរស្មីសំយោគដែលធានារ៉ាប់រងដល់បរិយាកាសនិងជីវិតនៅលើផែនដី។

➤ រុក្ខជាតិ
        ◆  រុក្ខជាតិសម្គាល់ពីការចាប់ផ្ដើមនៃវដ្ដអុកស៊ីសែន។រុក្ខជាតិប្រើប្រាស់បំលែងកាបូនឌីអុកស៊ីសែននិងទឹកឱ្យទៅជាគ្លុយស៊ីតនិងអុកស៊ីសែនក្នុងលំនាំមួយហៅថា រស្មីសំយោគ។
        ◆  O₂  + គ្លុយស៊ីត → CO₂ + H₂O + ថាមពល  មានន័យថារុក្ខជាតិស្រូបយកកាបូនឌីអុកស៊ីត និងបញ្ចេញ​អុកស៊ីសែនមនុស្ស និងសត្វបង្កើតបានវដ្ដអុកស៊ីសែនមិនពេញលេញផ្សេងទៀត។ មនុស្សស្រូបអុកស៊ីសែនដើម្បីប្រើប្រាស់សម្រាប់បំបែក គ្លុយស៊ីតឱ្យទៅជាថាមពលហៅថា ដំណកដង្ហើម។
        ◆  កាបូនឌីអុកស៊ីតដែលផលិតបានក្នុងពេលដកដង្ហើម ត្រូវបានបញ្ចេញតាមរយៈមនុស្ស សត្វទៅក្នុងខ្យល់។

➤ ទឹក
        ◆  អុកស៊ីសែនរលាយក្នុងទឹក។ នៅក្នុងធម្មជាតិអុកស៊ីសែនចូលទៅក្នុងដូចជា៖
        ◆  ទឹកនៅពេលទឹកហូរលើសិលា ហើយបង្កើតបានចំនួនផ្ទៃក្រឡាយ៉ាងធំធេង។
        ◆  មីក្រូសារពាង្គកាយនៅក្នុងត្រពាំងចាប់ផ្ដើមបំបែក (មេតាប៉ូលីស)
        ◆  ភាវៈរស់នៅក្នុងទឹកបានប្រើប្រាស់អុកស៊ីសែន។

➤ សារពាង្គកាយ
        ◆  សារពាង្គកាយប្រើប្រាស់អុកស៊ីសែនក្នុងទម្រង់ច្រើនយ៉ាង។
        ◆  រុក្ខជាតិចាប់យកកាបូនឌីអុកស៊ីតហើយផ្សំជាមួយទឹកដើម្បីបង្កើតស្ករនិងម៉ូលេគុលអុកស៊ីតសែន។
        ◆  សត្វស្រូបយកអុកស៊ីតសែន ហើយរុក្ខជាតិនិងសត្វប្រើប្រាស់ស្ករសម្រាប់ថាមពល។
        ◆  តាមរយៈដំណើរមេតាប៉ូលីសស្ករបានបំបែងទៅជាទឹកនិងកាបូនឌីអុកស៊ីតបន្ទាប់មកវដ្ដក៏បាន ចាប់ផ្ដើមម្ដងទៀត។

➤ អាងអុកស៊ីសែន
        ◆  អាងអុកស៊ីសែនផែនដីធំបំផុតគឺនៅក្នុងស៊ីលីកាតនិងខនិជ អុកស៊ីតនៃសំបកផែនដី និងម៉ូតូផែនដី (99.5%) ។ មួយភាគតូចនៃអុកស៊ីសែនសេរី មាននៅក្នុងមណ្ឌលជីវៈ (0.01%)  និងបរិយាកាស (0.49%) ប៉ុណ្ណោះ។

៥. វដ្ដផូស្វរ

    +  វដ្ដផូស្វរ ជាវដ្ដជីវភូគព្ភគីមីមួយដែលពណ៌នាពីចលនានៃផូស្វរដែលឆ្លងកាត់តាមមណ្ឌលសិលា មណ្ឌលទឹក និង​មណ្ឌលជីវៈ។ ខុសពីវដ្ដជីវភូគព្ភគីមីផ្សេងៗទៀតមណ្ឌលបរិយាកាស មិនមាន តួនាទី​សំខាន់នៅដំណើរ ​ការផូស្វរ​នោះទេ ពីព្រោះសារធាតុផូស្វរ  និងបាសផូស្វរជា សារធាតុរឹង កើតឡើងក្នុងទឹក ដីនិងកម្ទេចកំណ។ ផូស្វរ​ធ្វើចលនា​យ៉ាងលឿនតាមរយៈរុក្ខជាតិនិងសត្វ ហើយ ធ្វើចលនា​យឺតៗ ​តាមរយៈ​ដីនិង​មហាសមុទ្របង្កើត​បានវដ្ដផូស្វរ ​ មួយដែល​យឺតជាងគេនៅក្នុងវដ្ដជីវភូគព្ភគីមី។ វដ្ដផូស្វរតែងតែកើតនៅក្នុងទឹកនិង កម្ចេចកំណ ហើយជា​សារធាតុ​ចិញ្ចឹម​​ដែលមាន នៅក្នុងជ្រោះ បឹង និងទឹកសាប។ នៅពេលដែលសិលានិង​ កម្ទេច​សំណឹក​នៃសិលា ការបាត់បង់ នៅក្នុងប្រព័ន្ធដីបណ្ដាលមកពីការជ្រាបឬលេចតាមរយៈសកម្មភាពភ្លៀង។ នៅក្នុងដីផូស្វាត​ត្រូវ បានស្រូបដោយដីឥដ្ឋនិងភាគល្អិតនៃរូបធាតុសរីរាង្គ ហើយភ្ជាប់ចូលគ្នា។

    +  រុក្ខជាតិរលាយ បង្កើតបានអ៊ីយ៉ូតផូស្វាត។ តិណាសី (សត្វស៊ីរុក្ខជាតិអាចអាហារ) ទទួលបាន ផូស្វរពីការស៊ីរុក្ខជាតិ តិណាសី និងមំសាសី (សត្វឬរុក្ខជាតិស៊ីសាច់ជាអាហារ) បញ្ចេញ ផូស្វរ តាមសំណល់ដូចជា ទឹកមូត្រនិងលាមក។ ផូស្វរបានត្រឡប់ទៅក្នុងដីវិញនៅពេលដែលរូបធាតុសត្វនិងរុក្ខជាតិបំបែកធាតុ ហើយវដ្ដផូស្វរ​កើតឡើងម្ដងទៀត។