បរិយាកាសផែនដី ចែកចេញជាច្រើនស្រទាប់ ហើយស្រទាប់ដែលមានសារៈសំខាន់ជាងគេ គឺ មណ្ឌលអាកាសរចល់និងមណ្ឌលអាកាសស្ងប់។ នៅមណ្ឌលអាកាសរចល់ ក្រៅពីទឹកខ្យល់ (ខ្យល់ដែលយើងដកដង្ហើម) ផ្សំដោយឧស្ម័នអាសូត 78% អុកស៊ីសែន 21% អាកុង 0.9% និងឧស្ម័នកាបូនិច 0.03% ។ ជាទូទៅ ខ្យល់នៅ ក្នុងមណ្ឌល អាកាសរចល់មានចំហាយទឹកដែលប្រែប្រួលពី 1-3% អាស្រ័យទៅនឹងលក្ខខណ្ឌអាកាសធាតុ។
ឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ (Greenhouse gas) : ជាឧស្ម័នដែលមាននៅក្នុងបរិយាកាសដែលកើតឡើង ដោយធម្មជាតិ ឬដោយសកម្មភាពមនុស្សហើយដែលស្រូបយកនិងបញ្ចេញរស្មីតាមជំហានរលកជាក់ លាក់ក្នុងជំហាន រលកនៃរំភាយរស្មី កម្ដៅក្រហមអាំងប្រាដែលភាយចេញពីផ្ទៃផែនដីបរិយាកាសនិង ពពក។
កាំរស្មីក្រហមអាំងប្រា (Infrared ray) : ជាកាំរស្មីដែលផ្ទុកកម្ដៅ វាជាប្រភេទកាំរស្មីដែលភ្នែក របស់មនុស្សមិនអាច មើលឃើញបានទេ។
ផ្ទះកញ្ចក់៖ ជាផ្ទះធ្វើពីកញ្ចក់ដែលមានជញ្ជាំងនិងដំបូលកញ្ចក់ផលផ្ទះកញ្ចក់: ជាបាតុភូតធម្មជាតិ ដែលបរិយាកាស ចាប់យកថាមពលព្រះអាទិត្យមួយចំនួនដើម្បីកម្ដៅផែនដី ធ្វើឱ្យផែនដីមានកម្ដៅគ្រប់ គ្រាន់សម្រាប់ទ្រទ្រង់ជីវិត។
វត្តមានតាមធម្មជាតិនៃកំហាប់ឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ក្នុងមណ្ឌលអាកាសរចល់ ជួយរក្សាឱ្យមានលំនឹង សីតុណ្ហភាព មធ្យមនៃផ្ទៃផែនដីនៅត្រឹម 16°C ។ បរិយាកាសផែនដីដូចគ្នាទៅនឹងផ្ទះកញ្ចក់។ ឧស្ម័ននៅក្នុងបរិយាកាសដូចជា កាបូនឌីអុកស៊ីតមានតួនាទីដូចដំបូលផ្ទះ កញ្ចក់។ នៅពេលថ្ងៃថាមពលព្រះអាទិត្យ ឆ្លងកាត់បរិយា កាសធ្វើឱ្យផ្ទៃ ផែនដីមានកម្ដៅ។ ពេលយប់ ផ្ទៃផែនដីត្រជាក់ដោយសារកម្ដៅបានភាយ ចេញទៅក្នុងលំហវិញ។ ប៉ុន្ដែកម្ដៅមួយចំនួន ត្រូវបានចាប់យកដោយឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ ធ្វើឱ្យផែនដីរក្សា កម្ដៅបាននៅពេលយប់។
ឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ជាឧស្ម័ននៅក្នុងបរិយាកាសដែលស្រូបនិងបញ្ចេញកម្ដៅក្នុងទម្រង់ជាកាំរស្មី
ក្រហមអាំងប្រា។
+ ឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់សំខាន់ៗធម្មជាតិ
◆
ចំហាយទឹក (H2O)
◆ កាបូនឌីអុកស៊ីត (CO2)
◆ មេតាន (CH4)
◆ ឌីអាសូតម៉ូណូអុកស៊ីត (N2O)
◆ និងអូសូន (O3)
+ ស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់សំខាន់ៗសកម្មភាពមនុស្ស
◆ អ៊ីដ្រូភ្លុយអរ៉ូកាបូ (HFCs)
◆ អ៊ីដ្រូក្លរ៉ូភរ៉ូកាបួ (HCFCs)
◆ ពែភ្លុយអរ៉ូកាបូ (PFCs)
◆ ក្លរ៉ូភ្លុយអរ៉ូកាបូ (CFCs)
◆ និងអ៊ុលភូរអ៊ិចសាភ្លុយអរីត (SF6)
ឧស្ម័នកាបូនិច មានប្រភពមកពីដំណកដង្ហើមមនុស្ស សត្វ និងរុក្ខជាតិ ។ ចំហេះ ឥន្ធនៈ ផូស៊ីល (ធ្យូងថ្ម ប្រេង និង ឧស្ម័នធម្មជាតិ) និងការបំបែកធាតុនៃសំណល់ក្រោមអំពើនៃពួកបាក់តេរី និងបន្ទុះ ភ្នំភ្លើង។
មេតាន ជាឧស្ម័នផលផ្ទះកញ្ចក់សំខាន់ទីពីរ កើតឡើងដោយសកម្មភាពមនុស្សដូចជា ការចិញ្ចឹម សត្វ ការជីក យកឥន្ធនៈផូស៊ីល ការធ្វើស្រែ កាកសំណល់ និងទឹកសំអុយ។
ឧស្ម័នក្លរ៉ូភ្លុយអរ៉ូកាបូន៖ មានប្រភពមកពីផលិតផលមួយចំនួនដូចជា ទូទឹកកក ម៉ាស៊ីនត្រជាក់ បំពង់បាញ់ បំបាត់ក្លិនអាក្រក់នៃខ្លួនមនុស្សបំពង់បាញ់ថ្នំាកំចាត់សត្វល្អិតចង្រៃឬកំប៉ុងបាញ់ថ្នាំដែលមានប្រើប្រាស់សារធាតុក្លរ៉ូភ្លុយអរ៉ូកាបូន។
កណើនផលផ្ទះកញ្ចក់ ជាបាតុភូតនៃកំណើនសីតុណ្ហភាពនៅក្នុងមណ្ឌលអាកាសរចល់ដែល បណ្តាលមកពី កំណើន កំហាប់ឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ក្នុងមណ្ឌលអាកាសរចល់ដែលធ្វើឱ្យកាំរស្មី ក្រហមអាំង បា្រភាយចេញពីផែនដីត្រឡប់ ទៅកាន់លំហវិញកាន់តែតិច។
កត្តាដែលធ្វើឱ្យមានកំណើនផលផ្ទះកញ្ចក់រួមមាន៖
✦ កំណើនយ៉ាងឆាប់រហ័សនៃការអភិវឌ្ឍទីក្រុង
✦ ចរាចរលើផ្លូវកាន់តែមមាញឹក
✦ ការប្រើប្រាស់ប្រេងឥន្ធនៈដែលមានសារធាតុបំពុល
✦ កំណើននៃការប្រើប្រាស់ថាមពល
✦ ការប្រកួតប្រជែងខាងការប្រើប្រាស់សម្ភារៈឱ្យបានច្រើន
✦ និងអវត្តមានច្បាប់បរិស្ថាន។
+ ផលវិបាកនៃកំណើនផលផ្ទះកញ្ចក់លើអាកាសធាតុ ពិភពលោករួមមាន៖
◆ កំណើននីវ៉ូទឹកសមុទ្រ
◆ ផលប៉ះពាល់នៃកំណើនកម្ដៅលើរបបអាកាសធាតុ
◆ ផលប៉ះពាល់លើកសិកម្ម
◆ ឥទ្ធិពលលើសុខភាពមនុស្សនិងសង្គម
កំណើននីវ៉ូទឹកសមុទ្រ៖ បើសិនផែនដីកាន់តែក្ដៅឡើង មហាសមុទ្រនឹងស្រូបយកថាមពលកម្ដៅថែម ទៀត ដែលអាចធ្វើឱ្យមានព្យុះសង្ឃរាធំៗកើតឡើង ហើយមានលក្ខណៈទូទៅបំផុត។ កំណើនកម្ដៅផែនដី នឹងបង្កឱ្យមាន ការប្រែប្រួលមួយនៅក្នុងចរន្ដទឹកមហាសមុទ្រ (បាតុភូតអែលនីញ៉ូ) ។
ផលប៉ះពាល់នៃកំណើនកម្ដៅលើរបបអាកាសធាតុ៖ ភ្លៀងធ្លាក់ច្រើន ទឹកជំនន់ខ្លាំងក្លា ភាពរាំងស្ងួតតំបន់ ប៉ូលក្ដៅខ្លាំងផ្ទាំងទឹកកករលាយក្នុងសមុទ្រ នីវ៉ូទឹកសមុទ្រកើនឡើង។
ផលប៉ះពាល់លើកសិកម្ម៖ កំណើនសីតុណ្ហភាពនិងការប្រែប្រួលរបបទឹកភ្លៀង អាចនឹងធ្វើឱ្យ ផលិតកម្មស្រូវនៅ ទូទាំងតំបន់ត្រូវថយចុះ។
+ ឥទ្ធិពលលើសុខភាពមនុស្សនិងសង្គម រួមមាន៖
◆ កំណើនភាពតឹងតែងអារម្មណ៍
◆ កំណើនជំងឺប្រដាប់ដង្ហើម
◆ ប្រតិកម្មនឹងធាតុនានា
◆ និងជំងឺដែលឆ្លងតាមខ្យល់។
ដើម្បីកាត់បន្ថយល្បឿននៃការប្រែប្រួលសីតុណ្ហភាព៖
✦ ការដាំព្រៃឈើឡើងវិញ
✦ ការស្ដារដីវាលស្មៅ
✦ ការបង្កើនការអភិរក្សថាមពល
✦ ប្ដូរទៅប្រើប្រភពថាមពលព្រះអាទិត្យឱ្យបានច្រើន
✦ ជិះរថយន្ដរួមគ្នា
✦ ឬបន្ថយការប្រើយានយន្ដប្ដូរជិះកង់វិញ
✦ រក្សាធនធានព្រៃឈើឱ្យនៅជានិរន្ដរ...។