(ជ៣) មេរៀនទី២៖ (សង្ខេបមេរៀន) តារានឹង

       យើងអាចមើលឃើញតារាជាច្រើននៅលើមេឃ។ តារាភាគច្រើនបញ្ចេញពន្លឺដោយខ្លួនឯងនិង ស្ថិតនៅក្រៅប្រព័ន្ធ ព្រះអាទិត្យ។ តារាទាំងនោះគេឱ្យឈ្មោះថា តារានឹង (Fixed Stars) ។ ប៉ុន្ដែអង្គមានពន្លឺខ្លះនៅលើមេឃពេលយប់មិន បញ្ចេញដោយខ្លួនឯងទេ។ ភពឬផ្កាយដុះកន្ទុយភ្លឺដោយសារពន្លឺចាំង ផ្លាតពីព្រះអាទិត្យ៖

   +  តារានឹង (Fixed Stars) ជាតារាបញ្ចេញពន្លឺដោយខ្លួនឯងនិងមានគំរូច្បាស់លាស់។
   +  តារានិករ (Constellation) ជាគំរូប្រឌិតនៃតារានៅលើមេឃ។
   +  តារាណឺត្រុង (Neutron Star) ជាតារាមានម៉ាសតូចនិងហាប់ណែន កើតឡើងបន្ទាប់ ពីស៊ុបពែណូវ៉ា។

១. ចំណាត់ថ្នាក់តារានឹង

   +  តារានឹង (Fixed Stars) ជាតារាបញ្ចេញពន្លឺដោយខ្លួនឯងនិងមានគំរូច្បាស់លាស់។
       ឧ.   -  តារារីហ្គែល (Rigel)
              -  តារាបែតតែលយូស (Betelgeuse) ។

   +  តារានឹង វាមកពីពាក្យឡាតាំងគឺ ស្ដែឡា ហ្វិក្សា (Stellae Fixac) ដែលជាអង្គនៅ លើមេឃ ដែលហាក់ដូចជាមិនធ្វើចលនាពាក់ព័ន្ធនឹងផ្កាយដទៃមួយចំនួននៅពេលយប់។
   +  តារានិករអូរៀន (Orion) បង្ហាញថាតារារីហ្គែលស្ថិតនៅកែងជើងប្រមាញ់។

➤ ពណ៌និងសីតុណ្ហភាព៖
   +  តារាវិទូចាត់ថ្នាក់តារានឹងដោយផ្អែកលើលក្ខណៈរូបដូចជា ពណ៌   សីតុណ្ហភាព ទំហំ សមាសធាតុផ្សំ និងពន្លឺ។
   +  ទំហំតារាខុសៗគ្នាត្រូវគេចាត់តាមលំដាប់ចាប់ពីតារាណឺត្រុង តារាក្រិសពណ៌ស តារាមធ្យមតារាធំៗរហូតដល់ តារាស្ដេចយក្ស។
   +  ពណ៌របស់តារាបញ្ជាក់នូវសីតុណ្ហភាពតារា គឺតារាដែលមានសីតុណ្ហភាពទាប់ជាងគេតាមលំដាប់ គឺមានតារាពណ៌ ក្រហម លឿង និងក្ដៅជាងគេ គឺពណ៌ខៀវ។

➤ សមាសធាតុផ្សំ៖
       តាមរយៈការពិនិត្យស្ប៉ិចពណ៌ គេអាចដឹងថាតារាមានសមាសធាតុផ្សំខុសៗគ្នា។ គេអាចដឹងពីសមាស ធាតុផ្សំរបស់តារាតាមការប្រៀបធៀបស្ប៉ិចពណ៌នៃពន្លឺចេញពីតារា និងស្ប៉ិចពណ៌នៃ ធាតុដែលគេស្គាល់នៅលើ ផែនដី។ ស្ប៉ិចពណ៌ (Spectrum) ជាលំដាប់នៃប្រវែងរលក អេឡិចត្រូ ម៉ាញ៉េទិច។

២. ពន្លឺនៃតារានឹង

➤ ពន្លឺមើលឃើញ
       ពន្លឺមើលឃើញ​ ជាពន្លឺតារាដែលគេមើលឃើញពីផែនដី។ ពន្លឺរបស់តារាកាន់តែភ្លឺ កាលណា វាស្ថិត នៅកាន់តែជិត ផែនដី។ ឧ. ព្រះអាទិត្យមានពន្លឺភ្លឺខ្លាំង វាជាតារាដែលមានពន្លឺមធ្យម។

➤ ពន្លឺជាក់ស្ដែង
       ពន្លឺជាក់ស្ដែង ជាពន្លឺពិតប្រាកដ ពេលវាស្ថិតនៅឆ្ងាយពីផែនដី។ ភាពខុសគ្នាឬដូចគ្នានៃពន្លឺ មើលឃើញនិង ពន្លឺជាក់ស្ដែងរបស់វត្ថុមួយបង្ហាញឡើងអាស្រ័យលើទីតាំងរបស់វា។ បើវាស្ថិតនៅកាន់ឆ្ងាយ ម៉ាញីទិតពន្លឺមើលឃើញ ខ្សោយជាងពន្លឺជាក់ស្ដែងកាន់តែខ្លាំង។

៣. វដ្ដជីវិតតារានឹង

➤ ដើមកំណើតជីវិតតារានឹង
       តារានឹងកើតពីណេប៊ុយឡា។ ណេប៊ុយឡាផ្ទុកដោយពពក ធូលី និងឧស្ម័នយ៉ាងធំសម្បើម។ ឧស្ម័នទាំង នោះបាន ផ្គុំគ្នាដោយសារទំនាញនិងធ្វើឱ្យផ្នែកកណ្ដាលណេប៊ុយឡាហាប់ណែន ជាកន្លែងដែល តារាថ្មីកើតឡើង។ តារាកកើតឡើង មានបញ្ចេញថាមពលកម្ដៅនិងពន្លឺដោយសារនៅស្នូលនៃតារាថ្មីនោះ មានការរលាយនុយក្លេអ៊ែរ។

➤ ជីវិតតារានឹង
       ម៉ាសតារាកំណត់ជីវិតតារានឹង។ តារាមានម៉ាសធំអាយុកាន់តែខ្លី តារាដែលមានម៉ាសតូចអាយុ កាន់វែង តារាដែលមានម៉ាសធំជាងព្រះអាទិត្យ 15ដង មានជីវិតខ្លីជាងព្រះអាទិត្យ 1000ដង។ តារាមាន ម៉ាសតូចជាងព្រះអាទិត្យអាចមានអាយុកាលរហូតដល់ 20ដង យូរជាងព្រះអាទិត្យ។

➤ ការបាត់បង់ជីវិតនៃតារានឹង (តារាក្រិសពណ៌ស)
       តារាក្រិសពណ៌សឬតារាតូចៗ (White dwarf Stars) ជាតារាតូច ក្ដៅ ជាបន្សល់ នៅក្នុងស្នូល តារា ម៉ាស មធ្យម នៅជិតដំណាក់កាលចុងក្រោយនៃជីវិតរបស់វា។ ទោះជាវាជាតារាដែលពុំមានឥន្ធនៈ ប៉ុន្តែ វានៅភ្លឺ ដោយសារថាមពល នៅសេសសល់។

➤ ការបាត់បង់ជីវិតនៃតារានឹង (ស៊ុបពែណូវា)
       តារាម៉ាសធំៗវិវត្តទៅជាតារាស្ដេចយក្សយ៉ាងលឿន ហើយផ្ទុះនៅពេលពួកវាអស់ឥន្ធនៈ។ តារាបញ្ចេញ ពន្លឺខ្លាំង ជាងសព្វដងរាប់លានដងក្នុងរយៈពេលខ្លី។ គេហៅបន្ទុះនេះថា ស៊ុបពែណូវ៉ា។ បន្ទាប់ពីបន្ទុះណូវ៉ាបញ្ចប់ រូបធាតុរបស់តារាអណ្ដែតទៅក្នុងលំហនិងអាចក្លាយជាផ្នែនៃណេប៊ុយឡា។ បន្ទាប់មកណេប៊ុយឡា នេះផ្គុំគ្នាបង្កើត បានជាតារាថ្មី។

➤ ការបាត់បង់ជីវិតនៃតារានឹង (តារាណឺត្រុង)
       រូបធាតុមួយចំនួននៅសេសសល់បន្ទាប់ពីតារាស្ដេចយក្សផ្ទុះ។ រូបធាតុទាំងនេះអាចកកើតជាតារា ណឺត្រុងហើយវា ជាសំណល់នៃតារាម៉ាសធំៗ។ ពួកវាមានម៉ាសតូចនិងហាប់ណែនជាង តារាក្រិសពណ៌ស។ តារាណឺត្រុងមានម៉ាសច្រើនជាងព្រះអាទិត្យ 3ដង ប៉ុន្តែវាមានអង្កត់ផ្ចិតត្រឹមតែ 25km ប៉ុណ្នោះ។

➤ ការបាត់បង់ជីវិតនៃតារានឹង (ប្រហោងខ្មៅ)
       ប្រហោងខ្មៅ (Black Holes) កើតឡើងដោយសារតែតារាមានម៉ាសធំស្លាប់។ ហើយប្រហោខ្មៅ នេះមានទំនាញ ខ្លាំង គ្មានអ្វីអាចចាកចេញពីវាបាន សូម្បីតែពន្លឺ។ គេអាចសិក្សាប្រហោងខ្មៅនេះដោយ ប្រយោល។

       តាមការស្រាវជ្រាវរបស់តារាវិទូ ព្រះអាទិត្យជាតារាម៉ាសមធ្យម មានអាយុកាលប្រមាណ 10¹⁰ ឆ្នាំ ។ ក្នុងរយៈពេល នោះ វាត្រូវប្រើឥន្ធនៈអស់ ហើយនឹងក្លាយជាតារាសតូចៗ។ វាមិនស្ថិតនៅជា តារាសតូចៗ នេះរហូតទេ។ រាប់រយកោដិ ឆ្នាំក្រោយ វានឹងក្លាយទៅជាតារាកិ្រសក្រមៅ (Black dwarf) ពេលនោះ វាឈប់បញ្ចេញពន្លឺទៀតហើយ។