(ជ៣) មេរៀនទី៣៖ (សង្ខេបមេរៀន) ប្រព័ន្ធតារា និងកាឡាក់ស៊ី

       ប្រសិនបើអ្នកសង្កេតមេឃនៅជនបទពេលមេឃស្រឡះអ្នកប្រាកដជាឃើញពន្លឺផ្កាយជាច្រើនដេរដាស ពេញផ្ទៃមេឃ។ គេឱ្យឈ្មោះក្រុមផ្កាយទាំងនេះថា មីលគីវ៉េ (Milky Way) ហើយផែនដីរបស់យើងក៏ ស្ថិតក្នុងកាឡាក់ស៊ីមីលគីវ៉េនេះ។​
     ◆ ប្រព័ន្ធតារា (Star Systems) ជាកាឡាក់ស៊ីទាំងឡាយណាដែលមានតារាចាប់ពីពីរនិងច្រើន ជាងនេះ។
     ◆ កម្រងតារា (Star Clusters) ជាក្រុមនៃតារាមានចំនួនចាប់ពីរាប់រយដល់រាប់លានស្ថិតនៅផ្គុំគ្នាដោយសារទំនាញ។
     ◆ តារាភ្លោះគ្រាស (Eclipsing Binaries) ជាប្រព័ន្ធតារាភ្លោះមានតារាមួយបាំងពន្លឺតារាមួយ។

១. ប្រព័ន្ធតារានិងកម្រងតារា (Star System and Clusters)

       ប្រព័ន្ធតារា (Star Systems) ជាប្រព័ន្ធដែលមានតារាចាប់ពីមួយឡើងទៅ។ ប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ មានតារាមួយ រួមនឹងអង្គទាំងឡាយធ្វើចលនាជុំវិញវា ហើយតារាតែមួយគត់នោះគឺព្រះអាទិត្យ។

➤ ប្រព័ន្ធតារាដែលមានតារាច្រើន
    +  តារាភ្លោះ (Binary Stars) គឺតារាពីរស្ថិតក្នុងប្រព័ន្ធតារា ព្រោះវាជាផ្នែកនៃប្រព័ន្ធតារា។
    +  ប្រព័ន្ធតារាដែលមានតារាបីហៅថា តារាត្រី (Triple Stars)។ ប្រព័ន្ធតារាដែលមានតារាចាប់ពី បីឡើងទៅ គឺប្រព័ន្ធ តារាដែលមានតារាច្រើន។​
    +  តារាមួយមានឈ្មោះប្រុកស៊ីម៉ា សេនតូរី (Proxima Centauri) ជាផ្នែកនៃតារាត្រី។ តារាពីរទៀតមានឈ្មោះ អាល់ហ្វា A (Alpha A) និងអាល់ហ្វា B (Alpha B) បង្កើតបានជាតារាភ្លោះ។

➤ តារាភ្លោះគ្រាស (Eclipsing Binaries)
    +  តារាភ្លោះគ្រាសកើតមានឡើងនៅពេលដែលតារាពីរវិលជុំវិញគ្នា ហើយតារាស្រអាប់បិទបាំងពន្លឺ របស់តារាភ្លឺ ជាងដូចនេះតារាភ្លឺក៏ប្រែជាស្រអាប់ជាងធម្មតា។

➤ ភពធ្វើដំណើរជុំវិញតារាផ្សេងទៀត
    +  នៅឆ្នាំ1995 ឱ្យអ្នកវិទ្យាសាស្ដ្ររកឃើញភពមួយធ្វើដំណើរជុំវិញតារាមួយទៀតដោយប្រើវិធីស្រ ដៀងគ្នានឹងការសិក្សាតារាភ្លោះដែរ។ ពួកគេសង្កេតឃើញថា តារាមួយធ្វើចលនាទៅមុខយឺតៗ ចេញឆ្ងាយពីយើង។ ពួកគេដឹងថា មានអង្គមើលពុំឃើញធ្វើឱ្យតារានោះធ្វើចលនា។ ពួកគេអះអាង ថាវាគឺជាភព។

➤ កម្រងតារានឹង (Star Clusters)
    +  កម្រងតារាមូលជាការរួមផ្សំនៃតារាជាច្រើនផ្គុំគ្នាជារាងស្វ៊ែរ ឬមូល។​ កម្រងតារាមូលនីមួយៗ មានគម្លាតពី គ្នាខ្លាំង ណាស់ចម្ងាយរវាងគ្នាយ៉ាងហោចណាស់ត្រឹម 8000ឆ្នាំពន្លឺ។
    +  តារាមួយចំនួននៅក្នុងកម្រងតារាមូលមានពន្លឺធំ និងភ្លឺខ្លាំង។ តារាដែលភ្លឺខ្លាំងជាងគេមានពណ៌ក្រហម។ កម្រងតារា មូលសម្បូរដោយតារាចាស់ៗ។

២. កាឡាក់ស៊ីតារានឹង

        កាឡាក់ស៊ី ជាក្រុមតារានឹង ប្រព័ន្ធតារាកម្រងតារា ធូលី និងឧស្ម័នយ៉ាងធំផ្ដុំគ្នាដោយសារទំនាញ។ តារាវិទូចែកកាឡាក់ស៊ីជាបីប្រភេទធំៗគឺ៖
   ◆ កាឡាក់ស៊ីរាងគូថខ្យង (Spiral Galaxies)
   ◆  កាឡាក់ស៊ីរាងមិនទៀងទាត់ (Irregular Galaxies)
   ◆  កាឡាក់ស៊ីរាងពងក្រពើ (Elliptical Galaxies)

    +  កាឡាក់ស៊ីរាងគូថខ្យង: មានរាងប៉ោងនៅចំកណ្ដាល និងមានដៃរាងដូចស្លាបកង្ហារ ដៃរបស់ វាមានតារាក្មេងៗ ឧស្ម័ន និងធូលីជាច្រើន។
    +  កាឡាក់ស៊ីរាងមិនទៀងទាត់៖ មានរាងមិនច្បាស់ លាស់ដូចប្រភេទកាឡាក់ស៊ីពីរផ្សេងទៀតទេ។ វាមានទំហំតូចជាងគេនិងមានឧស្ម័ន ធូលីជាច្រើនងាយកើតតារាថ្មី។
    +  កាឡាក់ស៊ីរាងពងក្រពើ វាផ្ទុកតារាជាច្រើន ប៉ុន្តែមានឧស្ម័ននិងធូលីតិចតួច។ ដូច្នេះវាមិនសូវមាន តារាកើតថ្មីឬតារាក្មេងៗឡើយ។
    +  ខ្វេហ្សា (Quasars) ជាសកម្មភាពកាឡាក់ស៊ីថ្មីៗដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយពីយើងមានពន្លឺភ្លឺខ្លាំង។ ខ្វេហ្សាមួយចំនួនជាប្រភពនៃកម្លាំងរលកវិទ្យុ ដូចជាកាឡាក់ស៊ីរលកវិទ្យុ។ គេហៅខ្វេហ្សាដោយ សារវាមានពន្លឺដូចតារានិងជាប្រភពនៃរលកវិទ្យុ។ វាមានប្រហោងខ្មៅនៅចំកណ្ដាល និងមាន ពន្លឺភ្លឺចិញ្ចែងនៅជុំវិញប្រហោងខ្មៅនោះ។

៣. កាឡាក់ស៊ីមីលគីវ៉េ

    +   កាឡាក់ស៊ីមីលគីវ៉េ ជាកាឡាក់ស៊ីនៃយើងនិងជាប្រភេទកាឡាក់ស៊ីមានរាងគូថខ្យង។  អង្កត់ផ្ចិត របស់មីលគីវ៉េមានប្រវែងប្រមាណ ​​100000ឆ្នាំពន្លឺ វាមានកម្រាស់ក្រាស់មានជម្រៅប្រមាណ 20000ឆ្នាំពន្លឺ។ វាផ្ទុកតារាប្រមាណ 100⁶ និងមានធូលី និងឧស្ម័ននៅក្នុងនោះដែរប្រមាណ 10% នៃម៉ាសកាឡាក់ស៊ី។ ធូលីនិងឧស្ម័នទាំងនោះភាគច្រើនស្ថិតនៅនឹងដៃនៃកាឡាក់ស៊ី។

៤. មាត្រដ្ឋានសកល

    +  តារាវិទូប្រើការកំណត់តាមបែបវិទ្យាសាស្ដ្រនូវការសរសេរតួលេខច្រើនបំផុតនិងតិចបំផុតដោយការលុបលេខសូន្យ (0) ចោលនិងជំនួសដោយលេខថ្មី។ វិធីនេះមានប្រយោជន៍ ព្រោះតួលេខវែង ត្រូវគេបង្រួមខ្លីងាយចាំនិងមិនងាយច្រឡំ។
    +  ឧ. ក្នុងសកលមានតារាទាំងអស់ប្រមាណ 1 000 000 000 000 000 000 000 000។ ស្នើនឹង10²⁴ ។