ដំណើរពុកផុយគឺជាការបាក់បែកឬប្រេះបែកជាបំណែកនៃសិលាដីនិងរ៉ែខនិជនៅ
ឬក្បែរផ្ទៃផែនដីនិងមានទំនាក់ទំនងដោយផ្ទាល់ជាមួយបរិយាកាសនៃភពផែនដី។
+ ដំណើរពុកផុយ មានពីរប្រភេទសំខាន់ៗគឺ ដំណើរពុកផុយមេកានិច (របេះរូប)
ដំណើរពុកផុយគីមី (របេះគីមី) ដំណើរពុកផុយមេកានិច (របេះរូប) សំដៅទៅលើការប្រេះបែកនៃសិលានិងដីតាមរយៈទំនាក់ទំនងដោយផ្ទាល់ជាមួយលក្ខខណ្ឌបរិយាកាសហើយមិនផ្លាស់ប្តូរសមាសធាតុគីមី។ដំណើរពុកផុយប្រភេទនេះមានចលនាយឺត
និងប្រើរយៈពេលយូរទើបឱ្យសិលាប្រេះបែកបាន។
+ ដំណើរពុកផុយមេកានិច កើតឡើងដោយសារកត្តាជាច្រើន
ដូចជា៖
- កំណកនិងការរលាយ៖ ធ្វើឱ្យសិលាទទួលរងការបាក់បែកបានតាមរយៈទឹកដែលជ្រាបចូលស្នាមប្រេះនៃសិលា
ហើយកកនៅពេលសីតុណ្ហភាពធ្លាក់ចុះ។ ដំណើរការកំណក និងការលាយបែបនេះដដែលៗ
ស្នាមប្រេះនឹងរីកធំយឺតៗ រហូតសិលាបែកបាក់ជាបំណែក។
- សីតុណ្ហភាព៖ សិលាអាចបាក់បែកបានដោយសារការប្រែប្រួលសីតុណ្ហភាព។ ដំណើរការរីកមាឌនិងរួមមាឌរៀងរាល់ថ្ងៃ
ធ្វើឱ្យផ្ទាំង ឬ ដុំសិលាប្រេះស្រាំរហូតដល់បាក់បែកជាបំណែកផ្សេងៗគ្នា។
- ការលូតលាស់នៃរុក្ខជាតិ៖ សិលាអាចបាក់បែកបានដោយសារការជ្រៀតចូលនៃឫសរុក្ខជាតិដែលលូតលាស់យឺតៗតាមស្នាមប្រេះរបស់សិលា
ហើយស្នាមប្រេះនោះកាន់តែរីកធំឡើងៗរហូតធ្វើឱ្យសិលាប្រេះស្រាំបន្តិចម្តងៗនឹងបាក់បែកជាបំណែក។
- សកម្មភាពសត្វ៖ សកម្មភាពសត្វដូចជា ជន្លេនស្រមោច
សត្វល្អិត និងសត្វផ្សេងៗទៀត ដែលធ្វើរូងដី និងជញ្ជូនដីម៉ដ្ឋៗនៅជុំវិញ ធ្វើឱ្យដីធូរ
និងសិលានៅក្នុងដីបាក់បែកជាបំណែកៗ។
- ការសឹក៖ ការសឹកជាផ្នែកមួយដែលជំរុញឱ្យសិលាមានការពុកផុយ។
មានសកម្មភាពជាច្រើនដែលនាំឱ្យមានសិលា និងដីប្រេះបែក ឬពុកផុយ ក្នុងនោះរួមមាន៖
◾ ខ្យល់
◾ លំហូរទឹក ឬរលកបក់បោក
◾ ការប៉ះទង្គិច និងទំនាញ។
+ ដំណើរពុកផុយគីមី ជាលំនាំពុកផុយ ឬការបែកបាក់នៃសិលា
ដោយដំណើរគីមី។ ដំណើរពុកផុយបែបនេះធ្វើឱ្យសមាសធាតុខនិជនៃសិលាត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរ។
+ ខនិជ សំដៅទៅលើសារធាតុរឹងដែលមាននៅក្នុងធម្មជាតិ។
នៅពេលដែលមានការផ្លាស់ប្តូរលក្ខណៈគីមី ខនិជអាចចាប់ ឬផ្តាច់ចេញពីសិលា។
+ នៅពេលសិលាដែលរងប្រតិកម្មគីមី វានឹងបែកបាក់
ឬប្រេះបែក។ ដំណើរនេះហៅថា ការបំបែកធាតុ។
+ ដំណើរពុកផុយគីមី កើតឡើងដោយសារកត្តាសំខាន់ៗ
ដូចជា៖
- ទឹក៖
គឺជាមូលហេតុសំខាន់ជាងគេនៃដំណើរពុកផុយគីមី ពីព្រោះ
- ទឹកអាចរំលាយខនិជនៅក្នុងរ៉ែ
- ទឹកអាចបង្កើតបានជាអាស៊ីត ពេលផ្សំជាមួយឧស្ម័នផ្សេងៗក្នុងបរិយាកាស
- ទឹកអាចផ្សំជាមួយខនិជ ហើយបង្កើតបានជា
ខនិជផ្សេងទៀត។
+ អុកស៊ីសែន៖
អុកស៊ីសែននៅក្នុងបរិយាកាសក៏ជាមូលហេតុសំខាន់ជាងគេនៃដំណើរពុកផុយគីមីផងដែរ។ សិលាដែលមានផ្ទុកដែក
អាចធ្វើអុកស៊ីតកម្មបាន។ លទ្ធផលនៃអុកស៊ីតកម្មនេះគឺជា ច្រែះ។
+ កាបូនឌីអុកស៊ីត៖ អុកស៊ីសែននៅក្នុងបរិយាកាសក៏ជាមូលហេតុសំខាន់ជាងគេនៃដំណើរពុកផុយគីមីផងដែរមានផ្ទុក
ដែក អាចធ្វើអុកស៊ីតកម្មបាន។ លទ្ធផលនៃអុកស៊ីតកម្មនេះគឺជា ច្រែះ។
+ សារពាង្គកាយមានជីវិត៖ រុក្ខជាតិខ្លះដែលដុះលើសិលាឬចាក់ឫសតាមស្នាមប្រេះនៃសិលាវាក៏អាចបង្កើតបានជា
អាស៊ីតខ្សោយហើយអាចដុះកាន់តែច្រើននៅលើសិលា។ កាកសំណល់ពួកសត្វ (ឧ.អាចម៍ប្រចៀវនិងទឹកភ្លៀង ដែលមានអំបិលស្ពាន់ធ័រ និងផូស្វរ) ។
ភ្លៀងអាស៊ីតជាដើម៖
សមាសធាតុដែលកើតចេញពីឥន្ធនៈផូស៊ីដែលរលាយជាមួយនឹងទឹកនៅក្នុងបរិយាកាសអាចបង្កើតបានជាភ្លៀងអាស៊ីតធ្លាក់មកលើផ្ទៃផែនដីហើយបំផ្លាញជីវិតភាវរស់និងធ្វើឱ្យសិលាងាយរងសំណឹក
និងរបេះ។
ដីគឺជាល្បាយនៃខ្យល់ទឹកអំបិលខនិជសារធាតុខនិជបានមកពីសំណឹកនិងការពុកផុយនៃរូបធាតុសរីរាង្គ
និងសារពាង្គកាយមានជីវិត។
+ ដីត្រូវបានកើតឡើងដោយសារមានអន្តរកម្មនៃ៖
- សមាសធាតុមេ ឬសិលាមេ
- អាកាសធាតុ
- ភាវៈមានជីវិត
- សណ្ឋានដី
- ពេលវេលា។
+ វាយភាពដី គឺសំដៅទៅលើទំហំភាគល្អិតដែលផ្សំបានជាដី។
+ វាយភាពដី មានឥទ្ធិពលទៅលើអត្រាស្រូបទឹក
ការស្តុកទឹក ការចេញចូលខ្យល់ និងជីជាតិដី ជាដើម។
+ ចុណ្ណភាពភាគ ឬទំហំភាគល្អិត រួមមាន៖
- ដីខ្សាច់ ទំហំភាគល្អិតធំ ហើយគ្រើម
និងមានអង្កត់ផ្ចិតចន្លោះពី ០.០៥ ទៅ ២.០ ម.ម
- ដីល្បាប់ ទំហំភាគល្អិតមធ្យម ហើយរលោង
ម៉ដ្ឋដូចម្សៅ (០.០០២ ទៅ ០.០៥ ម.ម)
- ដីឥដ្ឋ ទំហំភាគល្អិតតូច ហើយស្អិតជាប់គ្នា
(តូចជាង ០.០០២ ម.ម)
+ ទម្រង់ដី ជាសណ្ឋានរបស់ដី រូបរាង
មាឌនិងរបៀបលំដាប់តម្រៀបនៃគុណភាពដី។
+ ជាទូទៅការប្រើប្រាស់ដី មានឥទ្ធិពលទៅលើទម្រង់ដី។
ការដាំដំណាំអតិផលតែមួយមុខ ក៏អាចធ្វើឱ្យ បាត់បង់សារធាតុសីរាង្គក្នុងដី។
+ គម្របដំណាំ អាចជួយការពារទម្រង់ដី
និងកាត់បន្ថយសំណឹក តាមរយៈលំហូរទឹក ឬការហូរច្រោះ ជា ដើម។
+ គេអាចចែកដីនៅប្រទេសកម្ពុជា ជា ៥ប្រភេទ ដូចជា៖
- ដីសិលាក្រែលាយខ្សាច់
- ដីក្រហម ឬដីសិលាបាសាល់
- ដីខ្សាច់
- ដីល្បាយដីឥដ្ឋ
- ដីល្បាប់
+ ដី ដែលបម្រើឱ្យវិស័យកសិកម្មបានល្អ
នៅប្រទេសកម្ពុជា មានដូចជា៖
- ដីក្រហម ឬដីសិលាបាសាល់
មានជីជាតិល្អសម្រាប់ដំណាំស្ទើរគ្រប់
- ដីល្បាប់ កើតនៅតាមមាត់ទន្លេ តំបន់ទំនាប
មានជីជាតិល្អសម្រាប់ដាំស្រូវ ដាំបន្លែ និងដំណាំហូបផ្លែ ផងដែរ។
