ឥន្ធនៈផូស៊ីលជាធនធានថាមពលមិនកើតឡើងវិញ មាននៅក្នុងសំបកផែនដីតាំងពីរាប់លានឆ្នាំ មុនហើយដែលបានមកពីសាកសពសារពាង្គកាយមានជីវិតពុកផុយឬរលួយកប់នៅក្នុងដី។ ថាមពលបានភាយចេញពីឥន្ធនៈផូស៊ីលនៅពេល ដែលវាឆេះ។
+ ឥន្ធនៈផូស៊ីល (Fossil Fuel) : សមាសធាតុកាបូនឬអ៊ីដ្រូកាបួធម្មជាតិដែលកកើតឡើងពីការ
បំបែកធាតុនៃរូបធាតុសរីរាង្គនៅក្នុងសំបកផែនដីក្នុងធរណីកាលដោយពុំមានការចូលរួមពី
ខ្យល់។
+ ឥន្ធនៈ (Fuel) : របស់សម្រាប់ដុត; គ្រឿងដុត។
+ ឥន្ធនៈផូស៊ីល ជាធនធានថាមពលមិនកើតឡើងវិញមាន នៅក្នុងសំបកផែនដីតាំងពីរាប់
លានឆ្នាំមុនដែលបានមកពីសាកសពសារពាង្គកាយមានជីវិតពុកផុយឬរលួយកប់ក្នុងដី។
ថាមពលបានភាយចេញពីឥន្ធនៈផូស៊ីល
នៅពេលដែលវាឆេះ។
ឥន្ធនៈផូស៊ីលមានច្រើនប្រភេទដូចជា៖
✦ ឥន្ធនៈផូស៊ីលរាវ
✦ ឧស្ម័ន
✦ និងរឹង។
+ ឥន្ធនៈផូស៊ីលទាំងអស់កើតឡើងពីសាកសព
សារពាង្គកាយដែលកប់ក្នុងដី។ឥន្ធនៈផូស៊ីលមានប្រភេទផ្សេងៗគ្នាកើត
ឡើងតាមមធ្យោបាយផ្សេងៗនិងប្រភេទសារពាង្គកាយផ្សេងៗគ្នាដែរ។
+ ប្រេងឆៅនិងឧស្ម័នធម្មជាតិកកើតឡើងពីសាកសពនៃ មីក្រូសារពាង្គកាយរស់នៅបាតសមុទ្រ។
+ ឥន្ធនៈផូស៊ីលរឹង ដូចជាធ្យូងថ្មកើតពីការពុកផុយនៃ រុក្ខជាតិសរសៃកប់ជ្រៅក្នុងសំបក ផែនដី រាប់លានឆ្នាំ។
+ ឥន្ធនៈផូស៊ីលរឹង គឺធ្យូងថ្មដែលចែកចេញជាបួនប្រភេទតាមដំណាក់កាលនៃការកកើតរបស់វា។
◆ ធ្យូងតួប៖ កើតឡើងពីការពុកផុយនៃរុក្ខជាតិ
◆ លីញីត៖ កើតឡើងពីសម្ពាធកម្ចេចកំណចាក់លើធ្យូងតួប
◆ ប៊ីទួម៖ សម្ពាធចេះតែបន្ដទៅលើលីញីតក្លាយជាប៊ីទួម
◆ អង់ត្រាស៊ីត៖ សម្ពាធចេះតែបន្ដលើប៊ីទួមក្លាយអង់ត្រាស៊ីត។
+ ឥន្ធនៈផូស៊ីលរាវ មានប្រេងឆៅដែលអាចផលិតចេញជាសាំង ម៉ាស៊ូត ប្រេងកាត
...។ កាកសំណល់នៃប្រេងឆៅអាចផលិតចេញជាជ័រកៅស៊ូសម្រាប់យកទៅក្រាលថ្នល់ជាដើម។
+ ឧស្ម័នឥន្ធនៈផូស៊ីល ជាឧស្ម័នធម្មជាតិមានដូចជាមេតាន
(CH4)។ វាផ្ដល់ប្រភពថាមពល ប្រមាណ20%នៃថាមពលប្រើប្រាស់លើពិភពលោក។ វាមានភាពងាយស្រួលសម្រាប់ការប្រើ
ប្រាស់ជាថាមពល សម្រាប់មធ្យោបាយដឹក ជញ្ជូន និងការប្រើប្រាស់កម្ដៅតាមគេហដ្ឋាន។
វាផ្ដល់នូវបរិមាណបំពុលតិចជាងឥន្ធនៈផូស៊ីលផ្សេងៗ។
+ រូបធាតុសរីរាង្គបង្កើតឡើងធ្យូងថ្ម
◆ ធ្យូងថ្មកើតឡើងពីការពុកផុយនៃរុក្ខជាតិក្នុងតំបន់វាលភក់ ល្បាប់ដែលគ្មានអុកស៊ីសែន។
+ រូបធាតុសរីរាង្គបង្កើតប្រេងឆៅនិងឧស្ម័នធម្មជាតិ
◆ កើតពីសារពាង្គកាយល្អិតៗស្លាប់ហើយធ្លាក់ទៅបាតសមុទ្ររាក់ៗត្រូវបានគ្របដណ្ដប់ដោយកម្ទេចកំណ។
+ ឧស្ម័នធម្មជាតិច្រើនស្ថិតនៅជាមួយឬនៅក្បែរអាងប្រេង។ ឧស្ម័នធម្មជាតិស្រាលជាងប្រេងដូចនេះវាច្រើននៅលើ
អាងប្រេង។
+ គេប្រើប្រាស់ឥន្ធនៈផូស៊ីលដូចជា៖
◆ ធ្យូងថ្មបង្កើតថាមពលគីមី
◆ ធ្យូងថ្មបង្កើតបានជាឧស្ម័នធ្យូងថ្ម (ប្រើជាឥន្ធនៈ)
◆ អាម៉ូញាក់ (ប្រើសម្រាប់ផលិតជីនិងរំសេវផ្ទុះ)
◆ ប្រេងធ្យូងថ្ម (ប្រើសម្រាប់ផលិតថ្នាំពេទ្យ
ថ្នាំជ្រលក់ពណ៌ និងប្លាស្ទិច)
◆ កាបូន (ប្រើនូវការផលិតដែកថែប)
+ គេអាចប្រើឥន្ធនៈជីវៈជំនួសឥន្ធនៈផូស៊ីល។
+ ឥន្ធនៈជីវៈ គឺជាសារធាតុសរីរាង្គមានប្រភពពីរុក្ខជាតិឬលាមកសត្វដែលអាចប្រើប្រាស់ជាឥន្ធនៈ។
+ ឧ. អង្កាម លាមកសត្វ ដូងប្រេង ល្ហុងខ្វង ដំឡូងមី ...។
+ ធ្យូងថ្ម ប្រេង និងឧស្ម័នធម្មជាតិជាប្រភពថាមពលដ៏សំខាន់សម្រាប់ឧស្សាហកម្ម
គមនាគមន៍ និងគេហដ្ឋាន។ ប្រេងឆៅនិងឧស្ម័នធម្មជាតិងាយស្រួលដឹកជញ្ជូននិងផលិតកម្ដៅបានច្រើន។
+ ប្រភពដើមនៃភ្លៀងអាស៊ីតចេញមកពីចំហេះឥន្ធនៈផូស៊ីលដែលបញ្ចេញទៅក្នុងបរិយាកាសផ្សំជា
មួយចំហាយទឹកបង្កើតបានជាអាស៊ីតខ្សោយហើយធ្លាក់ចុះមកផែនដីវិញក្នុងរូបភាពជាភ្លៀងអាស៊ីត។
+ ចំហេះឥន្ធនៈផូស៊ីលបញ្ចេញសារធាតុបំពុលច្រើនទៅក្នុងបរិយាកាស សារធាតុពុលនោះគឺ
ស្ពាន់ធ័រអុកស៊ីត អាសូតអុកស៊ីត អាម៉ូនីញាក់
និងកាបូនឌីអុកស៊ីត។ ភ្លៀងអាស៊ីតអាចធ្វើឱ្យខូចអគារធំៗបំផ្លាញជីវិតសត្វនិងរុក្ខជាតិលើដីនិងក្នុងទឹក។
+ ឥទ្ធិពលផ្សេងទៀតនោះ
គឺបង្កើននូវឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ និងធ្វើឱ្យខូចសុខភាពមនុស្សផងដែរ។ បញ្ហា ដែលកើតមានដល់សុខភាពមនុស្ស
គឺដោយសារដំណកដង្ហើមស្រួបយកសារធាតុពុល ធ្វើឱ្យ មនុស្សកើតជំងឺផ្សេងៗដូចជា ជំងឺសួត និងធ្វើឱ្យពិបាកដកដង្ហើមជាដើម។
+ ដើម្បីចូលរួមកាត់បន្ថយការប្រើប្រាស់ឥន្ធនៈផូស៊ីល៖
◆ ប្រើប្រាស់ឡានក្នុងករណីចាំបាច់ ជិះឡានរួមគ្នា
◆ ប្ដូរពីប្រើប្រាស់ឡានចាក់សាំងមកប្រើប្រាស់ឡានអគ្គិសនី
◆ ប្រើថាមពលវារីអគ្គិសនីដោយកម្លាំងទឹក
◆ ប្រើបរិក្ខារអគ្គិសនីមានគុណភាពខ្ពស់ (ស៊ីភ្លើងតិច)
◆ ប្រើថាមពលអគ្គិសនីដោយសន្សំសចៃ
◆ ឧបករណ៍អគ្គិសនីផ្សេងៗបើពុំចាំបាច់ត្រូវផ្ដាច់ចរន្ដ។
