(ជ២) មេរៀនទី៦៖ (សង្ខេបមេរៀន) ភពក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ

១. ការវាស់ចម្ងាយរវាងភព

   +  ដើម្បីវាស់ចម្ងាយនៅក្នុងលំហ​ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តប្រើវិធី ២យ៉ាង គឺ៖
        -  ការប្រើខ្នាតតារាសាស្រ្ត
        -  ល្បឿននៃពន្លឺ។
   +  ខ្នាតតារាសាស្ត្រ (Astronomical Unit =AU) គឺសំដៅទៅលើចម្ងាយជាមធ្យមនៅចន្លោះ ភពផែនដី និងព្រះអាទិត្យ។
   +  ល្បឿននៃពន្លឺ (Light Speed) គឺជាកម្រិតនៃចម្ងាយ ដែលពន្លឺអាចរត់បាន។
   +  ល្បឿននៃពន្លឺអាចរត់បានចម្ងាយ 299 792 km/s ពោលគឺ ប្រមាណជិត 300 000 km/s ដែលយើងហៅថា Light Second ។
   +  ឆ្នាំពន្លឺ (Light Year) គឺជាកម្រិតនៃចម្ងាយ ដែលពន្លឺអាចរត់បានក្នុងរយៈមួយឆ្នាំ។ អាចថានៅក្បែរ ១០ពាន់លានគីឡូម៉ែត្រ។

២. ភពក្នុង

   +  ភពក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យចែកជា ២ ក្រុមគឺ៖
        -  ភពក្នុង (ភពពុធ ភពសុក្រ ភពផែនដី និងភពអង្គារ)
        -  ភពក្រៅ (ភពព្រហស្បតិ៍ ភពសៅរ៍ ភពអ៊ុយរ៉ានុស និងភពណិបទូន) ។

➤ លក្ខណៈខុសគា្នរវាងភពក្នុងនិងភពក្រៅមានដូចជា៖
   +  លក្ខណៈរបស់ភពក្នុង
        -  មានផ្ទៃផ្សំឡើងភាគច្រើនជាសិលា​ ឬ ភពសិលា
        -  ទីតាំងនៅជិតព្រះអាទិត្យ
        -  មានទំហំតូច ស្ថិតនៅគៀកៗគ្នា
        -  មានសីតុណ្ហភាពខ្ពស់ដោយសារនៅជិតព្រះអាទិត្យ
        -  មានដង់ស៊ីតេខ្ពស់
        -  មានរយៈពេលរង្វិលជុំខ្លីជាងភពក្រៅ
        -  មានទំនាញខ្សោយ។
➤ លក្ខណៈខុសគា្នរវាងភពក្នុងនិងភពក្រៅមានដូចជា៖
   +  លក្ខណៈរបស់ភពក្រៅ
        -  មានផ្ទៃផ្សំឡើងភាគច្រើនជាឧស្ម័ន ឬ ភពឧស្ម័ន
        -  ស្ថិតនៅចម្ងាយឆ្ងាយពីព្រះអាទិត្យ
        -  មានទំហំធំជាងភពក្នុង ហើយស្ថិតនៅឆ្ងាយៗពីគ្នា
        -  មានដង់សីតុណ្ហាភាពផ្ទៃលើទាប
        -  មានដង់ស៊ីតេទាប
        -  មានទំនាញខ្លាំង អាចចាប់យកឧស្ម័នបាន។

២.១. ភពពុធ

   +  ភពពុធ គឺជាភពដែលតូចជាងគេនៅក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ​គឺតូចជាងផែនដីខ្លាំងណាស់។
   +  វាជាភពមួយ ក្នុងចំណោមភពទាំង៥ ដែលយើងអាចមើលឃើញដោយភ្នែកទទេរ។ យើងអាចមើលឃើញវានៅលើ​​មេឃពេលថ្ងៃជិតរះ និងជិតលិច។
   +  ភពពុធមានលក្ខណៈស្រដៀងនឹងព្រះចន្ទរបស់យើងណាស់ ដោយសារតែ៖
        -  ខាងលើគ្របដណ្តប់ដោយថ្ម
        -  សម្បូរដោយរណៅ្តអាចម៍ផ្កាយជាច្រើន
        -  ភពពុធ គ្មានព្រះចន្ទទេ (គ្មានភពរណប) និងគ្មានខ្យល់ដកដង្ហើមឡើយ
        -  សីតុណ្ហភាពផ្ទៃលើ -១៧៣^oC ទៅ ៤២៧^oC
        -  មូលហេតុដែលធ្វើឱ្យគេគិតថាភពពុធជាភពចម្លែកមួយ ពីព្រោះ
        -  ទំនាញផ្ទៃលើ ៣៨% នៃទំនាញផែនដី
        -  ចលនារង្វិលខ្ញាល់ ៥៨ថ្ងៃ និង១៦ម៉ោង
        -  ចលនារង្វិលជុំ ៨៨ថ្ងៃ
        -  ពោលគឺ ១ថ្ងៃ នៅលើភពពុធ ស្មើនឹង ៥៩ថ្ងៃ នៅលើភពផែនដី ហើយ ១ឆ្នាំនៅលើភពនេះ ស្មើនឹង ៨៨ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះនៅលើភពផែនដី។

២.២. ភពសុក្រ-ភពភ្លោះរបស់ភពផែនដី

   +  អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រខ្លះបានចាត់ទុកថា ភពសុក្រ គឺជាភពភ្លោះជាមួយនឹងភពផែនដី ដោយសារ វាមាន ទំហំ ម៉ាស ដង់ស៊ីតេ និងកម្លាំងទំនាញប្រហាក់ប្រហែលគ្នា។
   +  ប៉ុន្តែវាក៏មានចំណុចខុសគ្នាខ្លះដែរ ដូចជា៖
        -  ភពនេះមានរង្វិលខ្ញាល់ស្របនឹងទ្រនិចនាឡិកា
        -  សណ្ឋានដីខុសគ្នាដាច់។ ភពសុក្រ គឺជាភពកៅ្តបំផុតនៅក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ។
   +  បរិយាកាសភពសុក្រ មានដង់ស៊ីតេខ្ពស់ជាងភពផែនដី តែសម្ពាធបរិយាកាសខ្ពស់ជាង  ផែនដី ៩០ដង។
   +  បរិយាកាសក្រាស់ពោរពេញទៅដោយ ឧស្ម័នកាបូនិច (CO₂) និងពពកនៃ អាស៊ីតស៊ុលផួរិច (H₂SO₄) ដែលធ្វើឱ្យកមៅ្តងំខ្លាំង និងពិបាកដកដង្ហើមបានឡើយ។
   +  សីតុណ្ហភាពផ្ទៃលើជាមធ្យម ៤៦៤^oC ។
   +  ភពសុក្រ ជាភពកៅ្តជាងគេបំផុតនៅក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ។
   +  វាមិនមែនកៅ្តដោយសារតែនៅជិតព្រះអាទិត្យ ដូចភពពុធនោះទេ ប៉ុន្តែដោយសារបរិយាកាសភាគ ច្រើនផ្សំពី CO₂ ហើយឧស្ម័ននេះចាប់យកថាម​ពលកមៅ្តពីព្រះអាទិត្យក្នុងលំហ ដែលនៅក្នុងលំនាំ មួយហៅថា ផលផ្ទះកញ្ចក់។

២.៣. ភពផែនដី

   +  ភពសុក្រ ជាភពកៅ្តជាងគេបំផុតនៅក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ។
   +  វាមិនមែនកៅ្តដោយសារតែនៅជិតព្រះអាទិត្យ ដូចភពពុធនោះទេ ប៉ុន្តែដោយសារបរិយាកាសភាគ ច្រើនផ្សំពី CO₂ ហើយឧស្ម័ននេះចាប់យកថាម​ពលកមៅ្តពីព្រះអាទិត្យក្នុងលំហ ដែលនៅក្នុង លំនាំមួយហៅថា ផលផ្ទះកញ្ចក់ ។
   +  ដូចដែលយើងបានដឹងហើយថា ភពផែនដី គឺជាភពទី៣​ ក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ។
   +  វាជាភពតែមួយគត់ ដែលអាចមនុស្សរស់នៅបានពីព្រោះវាដែលស្ថិតនៅទីតាំងសមស្របជាមួយ នឹងព្រះអាទិត្យដែលអំណោយផលល្អ មានទឹក មានបរិយាកាសសម្បូរដោយអុកស៊ីសែនដែលមាន សារៈសំខាន់សម្រាប់ទ្រទ្រង់ជីវិតនានា។

២.៤. ភពអង្គារ (Mars)-ភពក្រហម

   +  រ៉ុកកែត និងយានអវកាសត្រូវបានបញ្ជូនរួចទៅហើយ មកកាន់ទីនេះដើម្បីសិក្សាស្វែងយល់ ទៅ លើភពនេះ។
   +  ព័ត៌មានជាច្រើនពីភពអង្គារត្រូវបានប្រមូលដោយយាន Viking-1 និង Viking-2 (1976) និងយាន ផាសហ្វាញឌឺរ (1997) ។
   +  ភពអង្គារ ជាភពដែលមានលក្ខណៈត្រជាក់ ហើយស្ងួត (-១២៣^oC ទៅ ៣៧^oC) មាន​បរិយាកាសស្តើងដែលគ្របដណ្តប់ដោយ CO₂ និង O₂ ហើយក៏មាន ទឹកកក នៅលើផ្ទៃ ភពអង្គារ នេះដែរ។
   +  អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រមានការចាប់អារម្មណ៍ទៅលើភពនេះខ្លាំង ដោយសារតែគេគិតថា មនុស្សអាចរស់ នៅទីនេះបាន។
   +  បច្ចុប្បន្ន ភពអង្គារគ្មានទឹកទេ ក៏ប៉ុន្តែមានភស្តុតាងច្បាស់លាស់ដែលថា វាធ្លាប់មានទឹកកាលពី អតីតកាល។
   +  ភពនេះ មានកន្តិបទឹកកកចំនួន ២ ដែលផ្ទុកទឹកកក និងឧស្ម័នកាបូនិចកក។
   +  ភពអង្គារមានប្រព័ន្ធភ្នំភ្លើង ២ ធំៗគឺ៖
        -  តំបន់ថាស៊ីស ជាប្រព័ន្ធភ្នំភ្លើងធំជាងគេមានទំហំ ៨ ០០០ គ.ម
        -  ភ្នំអូឡាំពូស ម៉ុនស៍ គឺជាភ្នំភ្លើងខែលដែលធំជាងគេបំផុតនៅក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យមានលក្ខណៈ ស្រដៀងនឹង ភ្នំភ្លើងម៉ូណាកា នៅលើកោះហាវៃ។

៣. ភពក្រៅ

   +  ភពក្រៅមានសមាសភាព និងទំហំខុសពីភពក្នុង។​​ ភពក្រៅទាំងអស់ ជាភពឧស្ម័ន។
   +  ភពឧស័្មនយក្ស (Gas Giants) គឺជាភពធំៗដែលពុំមានផ្ទៃលើរឹង ដោយសារបរិយាកាសវាច្របល់គ្នាស្មើសាច់ទៅជាស្រទាប់ដ៏ហាប់ណែនហ៊ុំព័ទ្ធជុំវិញស្នូល។

៣.១. ភពព្រហស្បតិ៍-ភពយក្ស

   +  ភពព្រហស្បតិ៍ ជាភពទី៥នៅក្នុងព្រះអាទិត្យ។ វាជាភពធំជាងគេបង្អស់ ឬហៅថា ភពឧស្ម័នយក្ស។
   +  អង្គត់ផ្ចិតរបស់វា អាចតម្រៀបភពផែនដីជាជួរបានរហូតទៅដល់១១ ពីដើមដល់ចុង។
   +  ជាភពដែលភ្លឺជាងគេលំដាប់ទី៣ បន្ទាប់ពីភពសុក្រ និងព្រះចន្ទរបស់យើង
   +  ភពព្រហស្បតិ៍មានព្រះចន្ទជាង ៦៧ ដែលគោចរជុំវិញវា។ ប៉ុន្តែ ៥៥ គ្រាន់តែជាដុំថ្មតូចៗប៉ុណ្ណោះ។
   +  ភពព្រហស្បតិ៍ផ្សំឡើងពីឧស្ម័នជាច្រើន។ ភាគច្រើនជាអ៊ីដ្រូសែន និងអេល្យូម ដូចជាព្រះអាទិត្យដែរ។ ផ្នែកខាក្រៅនៃបរិយាកាសរបស់វាផ្សំឡើងពីស្រទាប់ពពកទឹក មេតាន និងអាម៉ូញ៉ាក់។
   +  យើងមិនអាចចុះចតលើភពព្រហស្បតិ៍ឡើយ ពីព្រោះ វាគ្រប់ដណ្តប់ដោយឧស្ម័ន គ្មានដីឱ្យជាន់នោះឡើយ និងសម្បូរដោយព្យុះកំណាច ខ្លាំងជាងព្យុះនៅលើផែនដីឆ្ងាយណាស់។

៣.២. ភពព្រហស្បតិ៍-ភពយក្ស

   +  ភពសៅរ៍ គឺជាភពដែលមើលទៅស្រស់ស្អាតខ្លាំង ដោយសារខ្សែក្រវាត់របស់វា។
   +  ខ្សែក្រវាត់នេះ ផ្សំឡើងពីដុំទឹកកក ដុំថ្ម និងធូលីរាប់កោដបំណែក។
   +  ភពសៅរ៍ មានព្រះចន្ទជាង ៦០ ដែលធ្វើដំណើរព័ទ្ធជុំវិញវា ហើយព្រះចន្ទខ្លះ ធំជាងភពពុធទៅទៀត។
   +  ភពសៅរ៍ជាឆ្ងាយបំផុត ក៏ប៉ុន្តែអាចមើលពីផែនដី ដោយមិនចាំបាច់ប្រើតេឡេទស្សន៍។
   +  ភពសៅរ៍ ជាភពធំលំដាប់ទី២ ក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ
   +  វាផ្សំឡើងដោយសមាសធាតុផ្សំទូទៅដូចជាភពព្រហស្បតិ៍ដែរ គឺអ៊ីដ្រូសែន អេល្យូម មេតាន អាម៉ូញ៉ាក់ និងអេតាន នៅក្នុងបរិយាកាសខាងលើ។
   +  ទោះបីជាភពនេះធំ ប៉ុន្តែវាគ្មានសម្ពាធទេ មានន័យថាបើយើងអាចមានមហាសមុទ្រ ធំសម្រាប់ដាក់វា នោះវានឹងអណ្តែត មិនលិចនោះទេ។

៣.៣. ភពអ៊ុយរ៉ានុស (Uranus)

   +  ភពអ៊ុយរ៉ានុស គឺជាភពទី៧ក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ ដែលរង្វិលខ្ញាល់ស្របនឹងទ្រនិចនាឡិកា។
   +  ភពនេះមានទំហំធំជាងភពផែនដី ៦៣ដង និងមានម៉ាសធំជាងម៉ាសផែនដី ១៥ដង។
   +  អ៊ុយរ៉ានុស ក៏មានខ្សែក្រវាត់ជុំវិញផងដែរ ប៉ុន្តែពួកវាតូចជាងភពសៅរ៍ និងមានព្រះចន្ទចំនួន ២៧។
   +  ភពអ៊ុយរ៉ានុសផ្សំឡើងពីឧស័្មនអ៊ីដ្រូសែន និងមេតាន ដែលស្រូបយកផ្នែកក្រហមនៃពន្លឺព្រះអាទិត្យ។
   +  ភពនេះគ្របដណ្តប់ដោយពពកពណ៍ខៀវ ដែលផ្សំឡើងពីឧស្ម័នមេតាន។
   +  ភពអ៊ុយរ៉ានុស ជាភពចម្លែកមួយក្នុងប្រព័ន្ធព្រះអាទិត្យ។ វាហាក់មិនដូចជាភពដទៃទៀតទេ ដោយសារតែភពនេះវិលក្រឡាប់ផ្កាប់ផ្ងា គ្មានលំនឹង។
   +  អ្នកវិទ្យាសាស្ត្រគិតថា កាលពីមុនភពនេះបានបុកទង្វិចជាមួយអង្គដ៏ធំមួយ ជាហេតុធ្វើឱ្យវាមានអ័ក្សដូចបច្ចុប្បន្ន។