◾ សិលា គឺជាល្បាយនៃរ៉ែមួយ ឬច្រើនប្រភេទ
ដែលបានកករឹង។ ប៉ុន្តែសិលាប្រភេទខ្លះ ដូចជា ធ្យូងថ្ម កើតឡើងពីសារធាតុសរីរាង្គ។
◾ សិលាមានច្រើនជាង ៥០០ប្រភេទ ត្រូវបានចែកចេញជា
៣ក្រុមធំៗគឺ៖
ក - សិលាម៉ាក់ម៉ា (Igneous rocks)
ខ - សិលាកម្ទេចកំណ (
Sedimentary rocks)
គ - សិលាប្រែកំណើត (Metamorphic rock)
+ គេអាចធ្វើការចែកថ្នាក់សិលាដោយផ្អែកទៅលើ
-
សមាសធាតុផ្សំ (Composition)
- ឧទាហរណ៍៖ សមាសធាតុផ្សំរ៉ែ សិលាក្រានីត
+
គេអាចធ្វើការចែកថ្នាក់សិលាដោយផ្អែកទៅលើ៖ ទំហំភាគល្អិត
ឬវាយភាព (Texture):
ទំហំ
ទ្រង់ទ្រាយ និងទីតាំងគ្រាប់។
សិលាម៉ាក់ម៉ាជាសិលាកើតឡើងពីការចុះត្រជាក់នៃម៉ាក់ម៉ាហើយកករឹងនៅក្នុងសម្បកផែនដីឬនៅឯផ្ទៃផែនដី។ប្រភេទ
ផ្សេងៗគ្នា នៃសិលានេះអាស្រ័យទៅលើ៖
+
សមាសធាតុផ្សំ
+ រយៈពេលនៃការចុះត្រជាក់
+ ការកករឹង
ម៉ាក់ម៉ាអាចកើតឡើងមានតាមវិធី ៣យ៉ាងគឺ សីតុណ្ហភាព សម្ពាធ សមាសធាតុរ៉ែរលាយ។
សិលាជ្រៀត ឬព្លុយតូនីក កើតឡើងដោយសារពីម៉ាក់ម៉ាចុះត្រជាក់ ហើយរឹងនៅក្នុងផ្ទៃផែនដី។ សិលាភ្នំភ្លើងកើតឡើងពីកម្អែភ្នំភ្នើងចុះត្រជាក់នៅលើផ្ទៃផែនដី ហើយកករឹងយ៉ាងលឿន។
សិលាកម្ទេចកំណគឺជាសិលាដែលកើតឡើងដោយការចាក់បង្គររបស់កម្ទេចសិលាបង្កើតបានជាស្រទាប់ហើយបង្ខាំភ្ជាប់គ្នា។ សិលាទាំងឡាយនៅលើផ្ទៃផែនដី ងាយនឹងទទួលរងការពុកផុយ ជាមួយបរិយាកាស ដូចជា ខ្យល់ ទឹក ទឹកកកសីតុណ្ហភាពសម្ពាធ ជាដើម។
បំណែកសិលា ឬកម្ទេចកំណសិលា ត្រូវបានដឹកជញ្ជូនពីទីកន្លែងមួយ
ទៅកន្លែងមួយទៀត តាមដំណើរការនៃសំណឹក។
+ គេចែកសិលាកម្ទេចកំណជា ៣ក្រុមសំខាន់ៗ គឺ
- សិលាកម្ទេចកំណក្លាស្ទិច (
Clastic Sedimentary Rock)
- សិលាកម្ទេចកំណសរីរាង្គគឺសិលាដែលបានពីសំណល់នៃរុក្ខជាតិនិងសាកសពសត្វ
ដែលរស់នៅក្នុងសមុទ្រ ឬមហាសមុទ្រ ជាដើម។
យើងអាចកំណត់លក្ខណៈសិលាកម្ទេចកំណ បានតាមរយៈទម្រង់ស្រទាប់ ឬគំនរស្រទាប់សិលា ហើយមានមានគំរូដូចខាងក្រោម៖
សិលាប្រែកំណើតគឺជាសិលាដែលបានផ្លាស់ប្តូរទម្រង់វាយភាពនិងសមាសភាពរបស់វាដោយសារកំណើនសីតុណ្ហភាព
ឬសម្ពាធនៅជម្រៅដ៏ជ្រៅក្នុងសម្បកផែនដី។ទាំងសិលាម៉ាក់ម៉ាទាំងសិលាកម្ទេចកំណសូម្បីតែសិលាប្រែកំណើតខ្លួនឯងក៏អាចក្លាយទៅជាសិលាប្រែកំណើតផងដែរ។
+ លំនាំប្រែកំណើត ភាគច្រើនបណ្តាលមកពី៖
-
កំណើនសម្ពាធ ដែលកើតមានឡើងនៅជម្រៅជ្រៅជាង ២គីឡូម៉ែត្រទៅ ២៥០គីឡូម៉ែត្រ។ នៅជម្រៅជ្រៅជាង ១៦គីឡូម៉ែត្រ អាចកើនឡើង ៤ ០០០ដង
ពីសម្ពាធបរិយាកាស។
-
កំណើនសីតុណ្ហភាព
ដែលធ្វើឱ្យលំនាំប្រែកំណើតកើតមានឡើង គឺចន្លោះពី ៥០°C ទៅ១០០°C ។
+ លំនាំប្រែកំណើត ប្រព្រឹត្តិតាម ២របៀប គឺ៖
ក. លំនាំប្រែកំណើតដោយប៉ះនឹងម៉ាក់ម៉ា
ខ. លំនាំប្រែកំណើតដោយការប៉ះទង្គិច
នៅពេលដែលលក្ខខណ្ឌនៅក្នុងសម្បកផែនដីផ្លាស់ប្តូរដោយសារការប៉ះទង្គិចគ្នា ឬជម្រៀតចូលនៃម៉ាក់ម៉ាសីតុណ្ហភាព សម្ពាធសិលាក៏ត្រូវផ្លាស់ប្តូរដែរ។រ៉ែដើមនៅក្នុងសិលាក៏ផ្លាស់ប្តូរទៅជារ៉ែដែលស្ថិតនៅក្នុងលក្ខខណ្ឌសីតុណ្ហភាពនិងសម្ពាធថ្មី។ភាគច្រើនរ៉ែថ្មីៗកើតមានតែក្នុងសិលាប្រែកំណើតប៉ុណ្ណោះ។សិលាប្រែកំណើតមានពីប្រភេទគឺ៖ សិលាប្រែ កំណើតវាយភាពក្រាមបន្ទះគឺជាសិលាដែលមានផ្ទុកគ្រាប់រ៉ែដែលតម្រៀបជាជួរដោយសារសម្ពាធ។សិលាប្រែកំណើតវាយភាពគ្មានក្រាមបន្ទះ គឺជាសិលាដែលគ្មានការតម្រៀបជួរនៃគ្រាប់រ៉ែ។
១. ម៉ាក់ម៉ា
(សិលាដែលបានរលាយ) ចេញពីការរលាយដោយផ្នែកនៃម៉ង់តូ។
២. សិលាម៉ាក់ម៉ា
កកើតនៅពេលម៉ាក់ចុះត្រជាក់ ហើយកករឹង។
៣. បើសិលាងើបឡើងលើផ្ទៃផែនដីវានឹងទទួលរងរបិចនិងសំណឹកហើយកម្ទេចកំណទាំងនោះត្រូវបានដឹកជញ្ជូនតាមដំណើរការនៃសំណឹក។
៤. កម្ទេចកំណទាំងនោះត្រូវបានអង្រួម និងបង្ខាំភ្ជាប់ ក្រោមលក្ខខណ្ឌនៃសម្ពាធពីផ្ទៃលើ
ក្លាយទៅជា សិលាម្ទេចកំណ។
៥. នៅពេលសិលាមានការប៉ះទង្គិច ឬជ្រៀតចូលនៃម៉ាក់ម៉ាក្នុងផ្ទៃផែនដី វានឹងទទួលរងនូវលំនាំប្រែកំណើត តាមរយៈកម្តៅ និងសម្ពាធកើនឡើង។
៦. នៅជម្រៅជ្រៅ (២-២៥០គ.ម) នោះសិលាដើមនឹងរលាយ
ហើយកករឹងជាក្រាមឡើងវិញទៅជា សិលាប្រែកំណើត។
៧. ប្រសិនបើសីតុណ្ហភាព
ទទួលបានខ្ពស់ខ្លាំង នោះសិលានឹងរលាយដោយផ្នែក បង្កើតបានទៅជា ម៉ាក់ម៉ា និងបំពេញនូវវដ្តសិលា។
សិលាមានសារៈសំខាន់ណាស់ និងត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ ដូចជា៖
- សម្រាប់សំណង់អគារ
- ផ្លូវគមនាគមន៍
- ផលិតជាសម្ភារៈប្រើប្រាស់ផ្សេងៗ
- ផ្តល់ជាប្រយោជន៍សម្រាប់អ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវពីប្រវត្តិធរណីកាលនិងជីវវិទ្យាតាមរយៈ
(ផូស៊ីលជាប់នៅលើសិលា និងស្រទាប់នៃសិលា...) ។