ច្បាប់ភូមិបាល មានគោលដៅកំណត់របបកម្មសិទ្ធិលើអចលនវត្ថុទាំងឡាយនៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាក្នុងគោលបំណងធានាការពារសិទ្ធិនៃកម្មសិទ្ធិ
និងសិទ្ធិផ្សេងៗទៀតលើអចលនវត្ថុ។ អចលនវត្ថុដែលបានកំណត់នៅក្នុងច្បាប់នេះ មានបីប្រភេទ
គឺ អចលនវត្ថុពីកំណើត អចលនវត្ថុពីភ័ព្វវាសនានិងអចលនវត្ថុតាមការកំណត់របស់ច្បាប់។
+ អចលនវត្ថុពីកំណើត គឺមានដីធម្មជាតិ មាន
ដូចជា ដី ព្រៃឈើ ដីកាប់រាន
ដីដាំដុះ ដីទុកទំនេរ ឬមិនអាចដាំដុះ ដីលិចទឹកដោយទឹកនៅនឹង ឬទឹកហូរ និងដីសំណង់
ឬការរៀបចំទាំងឡាយដែលស្ថិតនៅជាប់មួយកន្លែង កើតឡើងដោយអំពើរបស់មនុស្ស ហើយមិនអាចរំកិល
ឬផ្លាស់ប្ដូរកន្លែងបាន។
+ អចលនវត្ថុពីភ័ព្វវាសនា គឺមានវត្ថុដែលជាប់នឹងដី ឬបញ្ចូលជាមួយសំណង់ទាំងឡាយ
ដែលមិនអាចបំបែកចេញបានដោយមិនធ្វើឱ្យមានការខូចខាត ឬមិនដូរសភាពដើមដូចជា ដើមឈើ
ឧបករណ៍តែងលម្អជាដើម។
+ អចលនវត្ថុតាមការកំណត់របស់ច្បាប់ គឺមានសិទ្ធិភណ្ឌិកទាំងឡាយលើអចលនវត្ថុ
និងចលនវត្ថុទាំងឡាយដែលបានកំណត់ដោយច្បាប់។
កម្មសិទ្ធិ ជាសិទ្ធិស្របច្បាប់ដែលមានលើអចលនវត្ថុនិងចលនវត្ថុក្នុងការចាត់ចែង ការប្រើប្រាស់ និងការអាស្រ័យផល។ ច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញឆ្នាំ ១៩៩៣ បានកំណត់ថា ជនណាក៏ដោយទោះបីជាបុគ្គលក្ដី ជាសមូហភាពក្ដី មានសិទ្ធិជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិ។ បុគ្គលម្នាក់ៗ ឬជាសមូហភាពដែលមានសញ្ជាតិជាខ្មែរ ទើបមានសិទ្ធិជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិលើដីធ្លី។ កម្មសិទ្ធិឯកជន ជាកម្មសិទ្ធិផ្ទាល់ខ្លួនរបស់បុគ្គលតែម្នាក់ ឬនីតិបុគ្គល(ក្រុមហ៊ុនសមាគម) ដែលមិនមែនជាកម្មសិទ្ធិរបស់រដ្ឋនិងរបស់សមូហភាព។ កម្មសិទ្ធិករមានសិទ្ធិប្រើប្រាស់ សិទ្ធិអាស្រ័យផល សិទ្ធិចាត់ចែងទ្រព្យរបស់ខ្លួនផ្ដាច់មុខ។ ឧទាហរណ៍៖ ម្ចាស់ដីអាចធ្វើនៅលើដីរបស់ខ្លួនរាល់ការដាំដុះ ការរៀបចំ និងការសាងសង់តាមចំណង់របស់ខ្លួន ។ ក្រៅពីកម្មសិទ្ធិឯកជន នៅមានប្រភេទកម្មសិទ្ធិផ្សេងៗទៀត ដែលទាក់ទងនឹងកម្មសិទ្ធិរបស់មនុស្សជាក្រុមដូចជា កម្មសិទ្ធិអវិភាគ សហកម្មសិទ្ធិ កម្មសិទ្ធិសមូហភាព កម្មសិទ្ធិសាធារណៈ ។
+ កម្មសិទ្ធិអវិភាគ
ជាកម្មសិទ្ធិលើទ្រព្យតែមួយដែលជារបស់បុគ្គលច្រើននាក់។
បុគ្គលទាំងនោះជាកម្មសិទ្ធិករអវិភាគ។ កម្មសិទ្ធិករអវិភាគម្នាក់ៗ
មានចំណែករបស់ខ្លួនក្នុងទ្រព្យនោះ ប៉ុន្តែទ្រព្យនោះមិនអាចពុះចែកគ្នាបានឡើយ។
+ សហកម្មសិទ្ធិ ជាកម្មសិទ្ធិលើទ្រព្យដែលជាអចលនវត្ថុរបស់បុគ្គលច្រើននាក់
បែងចែកតាមឡូតិ៍ ដែលម្នាក់ៗ បានមួយចំណែកជាឯកជន ហើយមួយចំណែកទៀតជាផ្នែកនៃទ្រព្យរួម។
កម្មសិទ្ធិរបស់សមូហភាព ដែលមានកំណត់នៅក្នុងច្បាប់ភូមិបាលឆ្នាំ២០០១ គឺមាន អចលនវត្ថុ ឬទ្រព្យសម្បត្តិរបស់វត្ត និងអចលនវត្ថុរបស់សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច។
អចលនវត្ថុរបស់វត្ត មានដី និងសំណង់ដែលមាននៅក្នុងនិងក្រៅបរិវេណវត្តនៃព្រះពុទ្ធសាសនា។ ទ្រព្យសម្បត្តិទាំងនេះ ប្រើប្រាស់ជានិច្ចកាលសម្រាប់ព្រះពុទ្ធសាសនា និងដាក់ឱ្យពុទ្ធសាសនិកប្រើប្រាស់ក្រោមការថែទាំនិងការទទួលខុសត្រូវរបស់គណកម្មការវត្ត។ អចលនវត្ថុមិនអាចលក់ដូរ ឬធ្វើអំណោយ ហើយក៏គ្មានកំណត់អាជ្ញាយុកាល មិនអាចកាន់កាប់ដោយប្រជាពលរដ្ឋ និងមិនអាចប្រែក្លាយឱ្យទៅជាកម្មសិទ្ធិឯកជនបានឡើយ។
សហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច ជាក្រុមមនុស្សរស់នៅលើដែនដីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា
មានសមាជិកទាំងអស់បង្ហាញការឯកភាពនៃជាតិពិន្ធុ សង្គមវប្បធម៌ និងសង្គមកិច្ច
ហើយប្រតិបត្តិរបៀបរស់នៅតាមប្រពៃណី និងដាំដុះលើដីដែលខ្លួនកាន់កាប់
ទៅតាមក្បួនខ្នាតទំនៀមទម្លាប់ នៃការប្រើប្រាស់ជាសមូហភាព។
ដីសហគមន៍ជនជាតិដើមភាគតិច
ជាដីទាំងអស់ដែលសហគមន៍បានរៀបចំតាំងទីលំនៅនិងទីកន្លែងដែលពួកគេប្រកបរបរកសិកម្មតាមលក្ខណៈប្រពៃណី។
ដីរបស់សហគមន៍ជនជាតិនេះ មិនមែនមានតែដីដែលដាំដុះជាក់ស្ដែងនោះទេ
ប៉ុន្តែមានដីបម្រុងចាំបាច់ក្នុងការដូរវេនដំណាំថែមទៀត
ដែលតម្រូវទៅតាមរបៀបទាញយកផលដែលធ្លាប់ធ្វើកន្លងមក។
កម្មសិទ្ធិសាធារណៈ សំដៅលើទ្រព្យសម្បត្តិទាំងឡាយរបស់រដ្ឋ ហើយដែលស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រង ចាត់ចែងរបស់រដ្ឋ និងនីតិបុគ្គលសាធារណៈផ្សេងៗ ដូចជា ក្រសួង មន្ទីរ ខេត្ត ក្រុង មន្ទីរពេទ្យ សាលារៀន។ល។ ទ្រព្យសម្បត្តិដែលជាកម្មសិទ្ធិសាធារណៈ មានពីរប្រភេទគឺ ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋ និងទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋ។
ជាទ្រព្យដែលមានជាប់ផលប្រយោជន៍សាធារណៈ មិនអាចលក់ដូរ និងមិនអាចកំណត់អាជ្ញាយុកាលបានទេ។ ប៉ុន្តែទ្រព្យសម្បត្តិទាំងនេះ រដ្ឋអាចអនុញ្ញាតឱ្យគេកាន់កាប់ និងប្រើប្រាស់ជាបណ្ដោះអាសន្ន មិនទៀង និងអាចដកហូតវិញបាន ប្រសិនបើមិនបានបំពេញលក្ខខណ្ឌផ្សេងៗ ដែលកំណត់ក្នុងច្បាប់។
+ ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋ
មានដូចជា៖
- ទ្រព្យទាំងឡាយដែលកើតឡើងពីធម្មជាតិ
មានជាអាទិ៍ ព្រៃឈើ ផ្លូវទឹក បឹងធម្មជាតិ ច្រាំងទន្លេនិងត្រើយសមុទ្រ។
- ទ្រព្យទាំងឡាយដែលដាក់ឱ្យប្រើប្រាស់ជាសាធារណៈ
មានកំពង់ផែ ផ្លូវទឹក ស្ថានីយ៍រថភ្លើង
- ព្រលានយន្តហោះ ផ្លូវដើរ
ផ្លូវថ្នល់ ផ្លូវលំ ផ្លូវរទេះ សួនច្បារសាធារណៈ និងដីចំណីផ្សេងៗ ។
- ទ្រព្យទាំងឡាយដែលដាក់ឱ្យដំណើរការសម្រាប់សេវាសាធារណៈ
ដូចជា សាលារៀន អគាររដ្ឋបាល មន្ទីរពេទ្យ
សាធារណៈ ។
- ទ្រព្យផ្សេងទៀតដែលបង្កើតជាដែនបម្រុងធម្មជាតិ
ការពារដោយច្បាប់បេតិកភណ្ឌបុរាណវិទ្យា វប្បធម៌ និងប្រវត្តិសាស្ត្រ
អចលនវត្ថុជាព្រះរាជទ្រព្យដែលមិនមែនជាទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់ព្រះរាជវង្សានុវង្ស។
+ ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋនៅពេលបាត់បង់ផលប្រយោជន៍សាធារណៈ
អាចចាត់បញ្ចូលជាទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋ។
+ ទ្រព្យសម្បត្តិដែលកម្មសិទ្ធិករស្លាប់ទៅដោយគ្មានបន្សល់ទុកឱ្យទាយាទ (អ្នកស្នងមរតក) ។
+ ទ្រព្យដែលម្ចាស់ធ្វើអំណោយដល់រដ្ឋដោយស្ម័គ្រចិត្ត។
+ ទ្រព្យដែលម្ចាស់បោះបង់ចោល ទ្រព្យទំនេរឥតម្ចាស់។
+ ទ្រព្យដែលមិនអាចកំណត់បានអត្តសញ្ញាណជាកម្មសិទ្ធិករស្របច្បាប់របស់នរណាម្នាក់។
+ ទ្រព្យដែលមិនមែនជាកម្មវត្ថុនៃការយកធ្វើជារបស់ឯកជនដូចជា
ទីទួលស្មសាន បឹងរួមនៅក្នុង ភូមិ ឃុំ ជាដើម។
កម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យជាអចលនវត្ថុអាចមានសិទ្ធិលក់ ដូរ និងជួលទ្រព្យរបស់ខ្លួនឱ្យអ្នកដទៃបាន ។ការលក់ ដូរ និងជួលនេះ ត្រូវធ្វើឡើងដោយអនុវត្តតាមបញ្ញត្តិច្បាប់។
ការលក់អចលនវត្ថុជាកិច្ចសន្យាដែលអនុញ្ញាតឱ្យផ្ទេរសិទ្ធិជាកម្មសិទ្ធិនៃអចលនវត្ថុពីអ្នកលក់ ទៅអ្នកទិញ ដោយអ្នកទិញ ត្រូវបង់ប្រាក់ថ្លៃអចលនវត្ថុនោះទៅឱ្យអ្នកលក់ស្របតាមច្បាប់កំណត់។
ការដូរអចលនវត្ថុ ជាកិច្ចសន្យាដែលភាគីទាំងសងខាងព្រមព្រៀងឱ្យអចលនវត្ថុគ្នាទៅវិញទៅមក។ ការដូរអចលនវត្ថុ អនុញ្ញាតឱ្យផ្ទេរកម្មសិទ្ធិនៃទ្រព្យជាអចលនវត្ថុបាន ហើយការដូរនេះត្រូវមានលក្ខខណ្ឌដូចគ្នានឹងការលក់ដែរ។
ការជួលអចលនវត្ថុ ជាកិច្ចសន្យាដែលកម្មសិទ្ធិករនៃទ្រព្យមួយ ប្រគល់ទ្រព្យនោះឱ្យជនណាម្នាក់ប្រើប្រាស់ក្នុងរយៈពេលមួយ ដោយយកជាប្រាក់ឈ្នួលមកវិញយ៉ាងទៀងទាត់ តាមរយៈពេលនៃការប្រើប្រាស់។
+ នៅក្នុងកិច្ចសន្យានឹងមានបញ្ជាក់ថា៖
- អ្នកជួលទ្រព្យ អាចរៀបចំនិងបំប្លែងបាន
តែកុំឱ្យការរៀបចំនិងការបំប្លែងនោះបំផ្លាញសភាពដើមនៃវត្ថុនោះ
លើកលែងករណីមានចែងដោយឡែកក្នុងកិច្ចសន្យា។
- នៅពេលផុតកំណត់នៃការជួល
ម្ចាស់អចលនវត្ថុ ទទួលបានមកវិញកម្មសិទ្ធិពេញលេញនៃសំណង់ដោយគ្មានការសងសោហ៊ុយក្នុងការរៀបចំ
ឬការកែលម្អដែលបានធ្វើឡើងដោយអ្នកជួល។
- កិច្ចសន្យា
ត្រូវធ្វើឡើងជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ និងតាមឆន្ទៈនៃបណ្ដាភាគីតាមបញ្ញត្តិច្បាប់។
- មុននឹងចូលប្រើប្រាស់អចលនវត្ថុ
អ្នកជួលត្រូវតែដឹងអំពីស្ថានភាពនៃអចលនវត្ថុនិងសម្ភារៈ នៅនឹងកន្លែង ដែលបានរៀបចំតាមការព្រមព្រៀងជាមួយនឹងម្ចាស់កម្មសិទ្ធិ។ ផ្ទុយមកវិញ ម្ចាស់ទ្រព្យ
មិនត្រូវមានការលាក់អាថ៌កំបាំងនៃការខូចខាតនៃវត្ថុអ្វីមួយដែលធ្វើឱ្យការប្រើប្រាស់មិនអាចប្រព្រឹត្តទៅបានតាមធម្មតា។
- អ្នកជួល
ត្រូវធានាការថែទាំទ្រព្យជាធម្មតា
និងត្រូវសងមកវិញក្នុងស្ថានភាពមួយស្របតាមស្ថានភាពនៃអចលនវត្ថុនិងសម្ភារៈនៅនឹងកន្លែង
នៅពេលផុតកំណត់នៃកិច្ចសន្យាជួលដោយគិតទាំងតម្លៃនៃការខូចខាតលើកលែងករណីដែលមានចែងក្នុងកិច្ចសន្យា។
+ រាល់ការប៉ះពាល់កម្មសិទ្ធិ
និងសិទ្ធិស្របច្បាប់ផ្សេងៗ ទៀតលើអចលនវត្ថុ អាចជាបទល្មើសព្រហ្មទណ្ឌ។
+ រាល់ការខូចខាតទាំងឡាយដែលបណ្ដាលមកពីអំពើនេះ
ត្រូវដោះស្រាយដោយសំណងរដ្ឋប្បវណី។
+ រាល់អំពើប្រព្រឹត្តដោយជាក់ស្ដែង
រំលោភកាន់កាប់អចលនវត្ថុដោយចេតនា ដោយមិនទទួលស្គាល់ប័ណ្ណចេញដោយរដ្ឋបាលសុរិយោដី។
+ រាល់ការចូលកាន់កាប់មិនត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់
ឬមិនប្រក្រតីលើអចលនវត្ថុដែលជាទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈរបស់រដ្ឋ
ឬទ្រព្យសម្បត្តិឯកជនរបស់រដ្ឋ។
+ រាល់ការបំប្លែងពីសម្បទានមកជាកម្មសិទ្ធិ
លើកលែងតែសម្បទានឆ្លើយតបទៅនឹងប្រយោជន៍សង្គម។
+ ការក្លែងប័ណ្ណក្នុងគោលបំណងយកទៅប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការ
ទោះបីជាក្នុងរូបភាពអ្វីក៏ដោយ
+ ការបំភ័ន្ដមន្ត្រីសុរិយោដីក្នុងការបំពេញបេសកកម្ម
ឬបំភ័ន្ដអាជ្ញាធរក្នុងការចុះបញ្ជីដី។
+ ការប្រើអំពើហិង្សាទៅលើអ្នកកាន់កាប់អចលនវត្ថុសុចរិត
ទោះជាមិនទាន់បានធ្វើប័ណ្ណ ឬកំពុងមានទំនាស់ក៏ដោយ ។ ទាំងអ្នកប្រព្រឹត្តអំពើហិង្សាផ្ទាល់ទាំងអ្នកបញ្ជា
ត្រូវទទួលការផ្ដន្ទាទោសដូចគ្នា។
+ ការប្រើប្រាស់កម្លាំងឯកជន
ដើម្បីធានាចំពោះការគោរពប័ណ្ណកម្មសិទ្ធិ ឬចំពោះការប្រតិបត្តិសេចក្ដីសម្រេចរបស់តុលាការក្នុងការបណ្ដេញចេញ។
+ ការលួចលក់
ឬលួចបញ្ចាំអចលនវត្ថុដែលមិនមែនជារបស់ខ្លួន។
+ ការដាំដុះលើដីរបស់ខ្លួន
ឬប្រគល់ដី ឬជួលដីឱ្យគេដាំដុះដោយចេតនានូវមុខដំណាំដែលច្បាប់ហាមឃាត់។
+ ទង្វើដែលជាការប៉ះពាល់កម្មសិទ្ធិសាធារណៈ រួមមាន ៖
- ការប៉ះពាល់ ឬរំលោភ
កាន់កាប់កម្មសិទ្ធិនៃទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈ។
- ការលើកចេញ ឬរំកិលចេញ
ឬបំផ្លាញចោលទីតាំងស្លាកសញ្ញាសុរិយោដី។