(ជ៣) មេរៀនទី២៖ (សង្ខេបមេរៀន) សិទ្ធិពលរដ្ឋ

​​         សិទ្ធិមនុស្ស ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ទៅតាមការវិវត្តរបស់សង្គម។ សិទ្ធិខ្លះត្រូវបានគេសំដៅទៅលើធម្មជាតិ ដែលសំដៅលើសិទ្ធិរស់រានមានជីវិតសិទ្ធិមានជំរកស្នាក់នៅ សិទ្ធិមានសេរីភាព ។ល។ សិទ្ធិមួយប្រភេទទៀត ត្រូវបានគេចាត់ទុកថា ជាសិទ្ធិខាងផ្លូវសីលធម៌ដែលសំដៅលើប្រពៃណី និងវប្បធម៌របស់ជាតិសាសន៍នីមួយៗ ដូចជាការគោរពចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ ព្រលឹង ជំនឿលើខ្មោច អ្នកតា ទេវតាជាដើម។

១. និយមន័យ
១.១. ពលរដ្ឋ​

         ពលរដ្ឋ ​គឺជា​ប្រជាជន​ទាំង​ប្រុស​ស្រី​ដែល​ទុក​ជា​កម្លាំង​ស្នូល​សម្រាប់​ប្រទេស​ជាតិ។ ពលរដ្ឋ​មាន​អាយុ​ចាប់​ពី ១៨ឆ្នាំ​ឡើង​ទៅ។ ពលរដ្ឋ ជា​មនុស្ស​ដែល​មាន​កម្លាំង​កាយ ប្រាជ្ញា ស្មារតី​គ្រប់គ្រាន់​សម្រាប់​ធ្វើ​សកម្មភាព​ដោយ​សេរី​ភាព តាម​គោល​បំណង និង​ចំណង់ចំណូលចិត្ត​របស់​ខ្លួន​ដោយ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុងក្របខ័ណ្ឌ​ច្បាប់ ដើម្បី​ចូលរួមការពារ​អភិវឌ្ឍ​សង្គម។

១.២. សិទ្ធិមនុស្ស

         សិទ្ធិភាគច្រើន ត្រូវបានបង្កើតឡើងនិងការពារដោយច្បាប់ដែលគេហៅថា សិទ្ធិស្របច្បាប់ ឬសិទ្ធិតាមផ្លូវច្បាប់ដែលមានស្ថាប័ននានា របស់ជាតិដូចជា តុលាការ គណៈកម្មាធិការជាតិសិទ្ធិមនុស្ស ដែលទទួលខុសត្រូវអំពីកិច្ចការការពារសិទ្ធិមនុស្ស។ សិទ្ធិមនុស្ស គឺអ្វីៗដែលត្រូវតែប្រតិបត្តិជាចាំបាច់ ដើម្បីរស់នៅក្នុងសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរជាមនុស្ស។

   +   ប្រភេទផ្សេងៗនៃសិទ្ធិមនុស្សមានដូចជា៖
         -   សិទ្ធិពលរដ្ឋ
         -   សិទ្ធិនយោបាយ
         -   សិទ្ធិសេដ្ឋកិច្ច
         -   សិទ្ធិសង្គមកិច្ច
         -   សិទ្ធិវប្បធម៌។

         សិទ្ធិមនុស្សមិនអាចត្រូវបានគេទិញ ផ្លាស់ប្ដូរ ឬផ្ទេរមរតកទៅឱ្យនរណាម្នាក់បានទេ។ សិទ្ធិមនុស្ស គឺសិទ្ធិដែលធ្វើឱ្យមានលទ្ធភាពនិងរស់រានបានដូចជា សិទ្ធិរស់រានមានជីវិត សិទ្ធិទទួលចំណីអាហារគ្រប់គ្រាន់ សិទ្ធិធ្វើឱ្យមានជីវិតរស់នៅប្រកបដោយគុណតម្លៃ សិទ្ធិឱ្យគេប្រព្រឹត្តមកលើខ្លួនក្នុងភាពជាមនុស្សជាដើម។ សិទ្ធិមនុស្ស គឺសិទ្ធិដែលមានមកពីធម្មជាតិផ្ទាល់របស់មនុស្ស ហើយបើគ្មានសិទ្ធិនេះទេ គឺគេពុំអាចរស់នៅជាមួយគ្នាបានឡើយ។

២.  សិទ្ធិពលរដ្ឋ (សិទ្ធិផ្ទាល់ខ្លួន)

        ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាយើង ប្រកាន់យកលទ្ធិប្រជាធិតេយ្យបានបង្កលក្ខណៈឱ្យប្រជាពលរដ្ឋមានភាពស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ មានសិទ្ធិសេរីភាពដូចគ្នា ដោយឥតប្រកាន់ពូជសាសន៍ ពណ៌សម្បុរ ភេទ ជំនឿ សាសនា និន្នាការនយោបាយ ដើមកំណើត ឋានៈ សង្គមធនធាន និងស្ថានភាពឯទៀតឡើយ។
        សេរីភាពជាអំណាចបានមកពីសិទ្ធិដែលច្បាប់បានកំណត់ សម្រាប់អនុវត្តសេរីភាពអ្វីដែលខ្លួនចង់ធ្វើ។
        សិទ្ធិពលរដ្ឋ ជាសិទ្ធិរបស់មនុស្សក្នុងការរស់នៅ និងការពារខ្លួនស្របច្បាប់ ស្របតាមវប្បធម៌ ទំនៀមទម្លាប់របស់ជាតិ។

   +   សិទ្ធិពលរដ្ឋ រួមមាន៖
        -   សេរីភាពខាងជំនឿ ប្រជាពលរដ្ឋទាំងពីរភេទ មានសិទ្ធិក្នុងការប្រតិបត្តិសាសនាដែលខ្លួនពេញចិត្ត
        -   សិទ្ធិដើម្បីរស់រានមានជីវិត ប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិរស់រានមានជីវិតនិងមានសន្តិសុខផ្ទាល់ខ្លួន។
        -   សិទ្ធិរួចផុតពីការធ្វើទារុណកម្ម ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបមិនត្រូវទទួលទារុណកម្ម ឬទណ្ឌកម្មដែលឃោរឃៅអមនុស្សធម៌។
        -   សិទ្ធិការពា រមិនឱ្យគេយកទៅធ្វើជាទាសករ ឬធ្វើជាអ្នកបម្រើ គ្មានពលរដ្ឋណាម្នាក់ត្រូវគេយកជាទាសករ ឬអ្នកបម្រើដាច់ថ្លៃទេ។
        -   សិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបមានសិទ្ធិស្មើគ្នាចំពោះមុខច្បាប់ ហើយច្បាប់ជា អ្នកគ្រប់គ្រងការពារសិទ្ធិមនុស្សឱ្យស្មើៗគ្នា។
        -   សិទ្ធិមាននីតិបុគ្គលភាព មានសិទ្ធិទទួលបានឈ្មោះមួយ សញ្ជាតិមួយគ្មាននរណាម្នាក់មានសិទ្ធិដកហូតបានឡើយ។
        -   សិទ្ធិឱ្យមានច្បាប់ការពារ ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូបមិនត្រូវមានអ្នកណារំលោភសិទ្ធិ ឬធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ទ្រព្យសម្បត្តិអ្នកដទៃ។
        -   សិទ្ធិមានសេរីភាព ប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិសេរីភាព និងសន្តិសុខផ្ទាល់ខ្លួន។
        -   សិទ្ធិប្រព្រឹត្តតាមដំណើរច្បាប់ ការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធតុលាការ និងសិទ្ធិក្នុងការជំនុំជម្រះជាសាធារណៈ។
        -   សិទ្ធិធ្វើដំណើរនិងតាំងលំនៅដ្ឋានដោយសេរី ប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិចេញចូលនិងតាំងទីលំនៅ ក្រៅនិងក្នុងប្រទេសដោយសេរីតាមច្បាប់កំណត់។
        -   សិទ្ធិរៀបចំគូស្រករនិងគ្រួសារ ប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិក្នុងការជ្រើសរើសគូស្រករដើម្បីរៀបការជាប្តីឬប្រពន្ធ។
        -   សិទ្ធិទទួលព័ត៌មានស្ដីពីការចោទប្រកាន់ និងសន្មតទុកជាមុនថាជាមនុស្សគ្មានកំហុស គ្មានប្រជាពលរដ្ឋណាម្នាក់ត្រូវចោទប្រកាន់ថា មានកំហុសទេ ប្រសិនមិនមានភស្តុតាងនៃកំហុស។
        -   សិទ្ធិមានការឧបត្ថម្ភសេវាច្បាប់ដោយឥតគិតថ្លៃឈ្នួល បើប្រជាពលរដ្ឋជាជនជាប់ចោទ ហើយជនក្រីក្រគ្មានប្រាក់សម្រាប់ជួលអ្នកការពារក្តីទេ ក្រសួងឬស្ថាប័នដែរពាក់ព័ន្ធត្រូវផ្តល់អ្នកការពារក្តីឱ្យជនជាប់ចោទ។
        -   សិទ្ធិការពារនិងសិទ្ធិឆ្លើយដោះសារដោយផ្ទាល់ ការផ្តល់លទ្ធភាពឱ្យប្រជាពលរដ្ឋដែលជាប់ចោទ ឆ្លើយឆ្លងឱ្យបានគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីការពារខ្លួន។
        -   សិទ្ធិទាក់ទងជាមួយស្មាក្ដី ទោះបីជនជាប់ចោទនៅក្នុងមន្ទីរឃុំឃាំងក្តី ក៏ត្រូវអនុញ្ញាតឱ្យគាត់មានការទាក់ទងជាមួយអ្នកការពារក្តីតាមតម្រូវការ។
        -   សិទ្ធិសុំប្ដឹងឧទ្ធរណ៍ ក្នុងករណីដែលមានភាគីណាមួយមិនសុខចិត្តចំពោះការសម្រេចរបស់តុលាការថ្នាក់ក្រោមទេ ភាគីនោះអាចប្តឹងទៅតុលាការថ្នាក់លើទៀតបាន។

៣. សិទ្ធិនយោបាយ

        សិទ្ធិនយោបាយ គឺសំដៅទៅលើការចូលរួមចំណែកក្នុងឆាកនយោបាយ ការចូលរួមចំណែកក្នុងកិច្ចការសង្គមផ្សេងៗ និងការចូលរួមកំណត់វាសនាប្រទេសជាតិរបស់ខ្លួន។
   +   សិទ្ធិនយោបាយមាន ៖ សិទ្ធិចូលរួមបោះឆ្នោត ប្រជាពលរដ្ឋទាំងពីរភេទមានសិទ្ធិបោះឆ្នោតនិងឈរឈ្មោះឱ្យគេបោះឆ្នោត ។
   +   សិទ្ធិក្នុងការបញ្ចេញមតិ ៖ ប្រជាពលរដ្ឋ មានសិទ្ធិក្នុងការចូលរួមជាមួយសង្គមដូចជា ការតិទៀនក្នុងការកែលម្អស្ថាបនា ក្នុងន័យកសាងអភិវឌ្ឍសង្គម។
   +   សិទ្ធិក្នុងការបង្កើតគណបក្សនយោបាយនិងសិទ្ធិចូលរួមក្នុងឆាកនយោបាយ ៖ ប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិបង្កើតគណបក្ស ឬគាំទ្រគណបក្សដែលខ្លួនពេញចិត្ត។
   +   សិទ្ធិក្នុងការបង្កើតអង្គការ សហជីព ឬសមាគម ៖ ប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិបង្កើតឬចូលជាសមាជិកអង្គការសហជីពដែលខ្លួនពេញចិត្ត។
   +   សិទ្ធិធ្វើកូដកម្ម ៖ ប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិធ្វើកូដកម្មអហិង្សាផ្សេងៗ តែត្រូវតែគោរពនិងមានការអនុញ្ញាតពីអាជ្ញាធរដែនដី។
   +   សិទ្ធិចូលរួមប្រជុំដោយសេរី ៖ ប្រជាពលរដ្ឋគ្រប់រូប មានសិទ្ធិចូលរួមប្រជុំក្នុងវេទិការផ្សេងៗដោយសេរីនិងដោយសន្តិវិធី។

៤. សិទ្ធិសេដ្ឋកិច្ច

         សិទ្ធិសេដ្ឋកិច្ច ជាសិទ្ធិដែលផ្ដល់និងអនុញ្ញាតឱ្យប្រជាពលរដ្ឋ មានការអភិវឌ្ឍផ្នែកជីវភាព ទ្រព្យសម្បត្តិក្នុងបំណងលើកតម្កើងសុខុមាលភាពប្រជាពលរដ្ឋ ។ សិទ្ធិសេដ្ឋកិច្ចដែលប្រជាពលរដ្ឋទទួលបានរួមមាន៖
   +   សិទ្ធិទទួលបានលក្ខខណ្ឌការងារត្រឹមត្រូវ មានន័យថាប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិទទួលបានប្រាក់កម្រៃស្មើគ្នាចំពោះការងារដូចគ្នា។
   +   សិទ្ធិក្នុងការជ្រើសរើសមុខរបរដោយសេរី មានន័យថាប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិជ្រើសរើសមុខរបរតាមសមត្ថភាព និងលទ្ធភាពដែលខ្លួនមាន។
   +   សិទ្ធិនៃកម្មសិទ្ធិ មានសិទ្ធិនៃកម្មសិទ្ធិលើទ្រព្យសម្បត្តិទាំងចលនវត្ថុនិងអចលនវត្ថុដូចជា លំនៅដ្ឋាន ដីស្រែចម្ការ សម្ភារៈប្រើប្រាស់ផ្សេងៗ។
   +   ប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិប្ដឹងតវ៉ាទាមទារសងថ្លៃការខូចខាត និងការជួសជុលមានន័យថា ការសងថ្លៃខូចខាត បណ្តាលមកពីបុគ្គល ឬអង្គការណាមួយដែលប្រព្រឹត្តឱ្យខូចខាតទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ខ្លួនខុសនឹងច្បាប់កំណត់។
   +   សិទ្ធិមានម្ហូបអាហារគ្រប់គ្រាន់ មានការផលិតស្បៀង ឬត្រៀមស្បៀងឱ្យបានគ្រប់គ្រាន់ តាមតម្រូវការ។

៥. សិទ្ធិសង្គមកិច្ច

         សិទ្ធិសង្គមកិច្ច ជាសិទ្ធិដែលផ្ដល់ការគាំទ្រដល់ប្រជាពលរដ្ឋឱ្យទទួលបាន សន្តិសុខ សន្តិភាព និងសុខភាព។ សិទ្ធិសង្គមកិច្ចរួមមាន៖
   +   សិទ្ធិដើម្បីមានសន្តិសុខសង្គម ប្រជាពលរដ្ឋក្រីក្រ មានសិទ្ធិព្យាបាលជំងឺតាមមន្ទីរពេទ្យសាធារណៈដោយឥតគិតថ្លៃ។
   +   សិទ្ធិស្មើគ្នាក្នុងអាពាហ៍ពិពាហ៍បុរស និងស្ត្រី ប្រជាពលរដ្ឋទាំងពីរភេទមានសិទ្ធិរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជ្រើសរើសអ្នកដែរពេញចិត្តគ្មានការបង្ខិតបង្ខំឡើយ។
   +   សិទ្ធិមានពេលសម្រាកលំហែ និងកម្សាន្តកាយ មានសិទ្ធិជួបជុំបងប្អូនតាមលទ្ធភាព និងមានសិទ្ធិលំហែកាយទាំងក្នុងនិងក្រៅប្រទេសតាមលទ្ធភាព។
   +   សិទ្ធិទទួលបានការអប់រំ ប្រជាពលរដ្ឋត្រូវបានរដ្ឋផ្តល់ការអប់រំពីបឋមសិក្សា និងមធ្យមសិក្សានៅតាមសាលាសាធារណៈគ្រប់រូបដោយគ្មានការបង់ប្រាក់។
   +   សិទ្ធិទទួលបានការការពារផ្នែកសុខភាព ប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិការពារសុខភាព ដូចជាការចាក់ថ្នាំបង្កាជំងឺផ្សេងៗ ។

៦. សិទ្ធិវប្បធម៌

        សិទ្ធិវប្បធម៌ ជាសិទ្ធិដែលផ្ដល់ដល់ប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីចូលរួមថែរក្សាទំនៀមទម្លាប់ ប្រពៃណី អក្សរអក្សរសាស្ត្រ និងច្បាប់ទម្លាប់ផ្សេងៗ ។ សិទ្ធិវប្បធម៌មាន៖
   +   សិទ្ធិអាស្រ័យផលវប្បធម៌និងរក្សាសិទ្ធិ ប្រជាពលរដ្ឋ មានសិទ្ធិក្នុងការធ្វើសកម្មភាពផ្នែកវប្បធម៌ដូចជា ផ្នែកសិល្បៈ ចម្លាក់ ឬការតែងនិពន្ធអត្ថបទស្រាវជ្រាវផ្សេងៗ ។
   +   សិទ្ធិដើម្បីមានចំណេះវិជ្ជា ប្រជាពលរដ្ឋមានសិទ្ធិជ្រើសរើសសាលារៀនតាមតំរូវការរៀងៗខ្លួន។
   +   សិទ្ធិប្រកាន់ទំនៀមទម្លាប់ ប្រជាជនមានសិទ្ធិប្រកាន់ ទំនៀមទម្លាប់តាមប្រពៃណីសាសនារៀងៗខ្លួន​ និងមានសិទ្ធិមានជំនឿសាសនាដោយសេរី។