(ជ២) មេរៀនទី៤៖ (សង្ខេបមេរៀន) ភាពជាបព្វជិតក្នុងព្រះពុទ្ធសានាថេរវាទ

១. ភិក្ខុសង្ឃនិងតួនាទីក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា

​​​​​        ការឆាន់ចង្ហាន់របស់ព្រះសង្ឃបានតែនៅក្នុងរយៈពេលពីម៉ោង៦ ព្រឹក ដល់ម៉ោង១២ប៉ុណ្ណោះ។ ក្រោយពេលឆាន់រួចព្រះសង្ឃត្រូវគង់នៅក្នុងវត្តដោយស្ងៀមស្ងាត់ដើម្បីរក្សា និងប្រតិបត្តិតាមព្រះធម៌និងវិន័យ។ តួនាទីចម្បងរបស់ភិក្ខុសង្ឃ គឺថែរក្សានិងការពារលទ្ធិដែលមានចែកក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា។

   +   ព្រះសង្ឃមានតួនាទីដូចជា៖
        -   បរិយត្តិធម៌ គឺជាការសិក្សាជាសំខាន់ "គម្ពីរព្រះត្រៃបិដក" ដែលមានព្រះវិន័យ ព្រះសូត្រនិងព្រះអភិធម្ម។
        -   បដិបត្តិ គឺយកធម៌វិន័យដែលបានសិក្សាហើយ មកបដិបត្តិតាមត្រៃសិក្ខាមានសីលសមាធិបញ្ញា ពោលគឺ ស្វែងយល់គោលធម៌ទាំងឡាយដែលជាវិន័យបញ្ញត្តិជាសីលសិក្ខាបទ សម្រាប់បដិបត្តិ។
        -   ប្រោសត្វ គឺការយកព្រះធម៌ដែលបានយល់ហើយ ទៅប្រៀនប្រដៅ អប់រំ ដឹកនាំពុទ្ធបរិស័ទ ឱ្យប្រព្រឹត្តតែអំពើល្អ តាមរយៈការទេសនា។ ក្រៅពីភារកិច្ចក្នុងការសិក្សានិងគោរពប្រតិបត្តិតាមព្រះធម៌ ព្រះវិន័យរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធឱ្យបានច្បាស់លាស់និងត្រឹមត្រូវនោះ ព្រះសង្ឃត្រូវមានតួនាទីចំពោះសង្គមជាច្រើនដូចជា ព្រះសង្ឃជាទីពឹង ទីរលឹករបស់ពុទ្ធបរិស័ទ ពេលគាត់មានវិបត្តិខាងផ្លូវចិត្ត ពេលមានវិវាទនឹងគ្នា គឺព្រះសង្ឃជាអ្នកដោះស្រាយ និងសម្រុះសម្រួល។

២. សិក្ខាបទរបស់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ

   +   ភិក្ខុដែលជាបព្វជិតពេញលក្ខណៈត្រូវរក្សាសីល៤ ហៅថា "ចតុប្បាវិសុទ្ធិសីល" ។ សីល ទាំងបួននោះមាន៖
        -   បាតិមោក្ខសំវរសីល
        -   ឥន្រ្ទិយសំវរសីល
        -   អាជីវបារិសុទ្ធិសីល
        -   បច្ច័យសនិស្សិតសីល

២.១. បាតិមោក្ខសំវរសីល

        អនុសាសន ជាពាក្យប្រៀនប្រដៅសម្រាប់ភិក្ខុសង្ឃទើប នឹងបួសថ្មី ដើម្បីឱ្យបានយល់ដឹងនិងប្រតិបត្តិឱ្យបានល្អមាន៨ ប្រការដែលប្រមូលផ្តុំជាពីរផ្នែកគឺ៖
   +   និស្ស័យ៤
   +   អករណីយកិច្ច៤ ។

ក. និស្ស័យ គឺជាបច្ច័យជាគ្រឿងអាស្រ័យរបស់បព្វជិតមាន៤ ប្រការគឺ៖
​​​        -   ការចិញ្ចឹមចិត្តដោយបិណ្ឌបាត                                      
        -   ការប្រើប្រាស់ស្បង់ចីពរធ្វើដោយសំពត់បង្សុកូល ឬដោយពុទ្ធបរិស័ទយកមកប្រគេន។
        -   ការព្យាយាមអាស្រ័យនៅក្រោមម្លប់ឈើជាសេនាសនៈ ឬអនុញ្ញាតឱ្យគង់នៅក្នុងកុដិទីវត្ត។                                          
        -   ការឆាន់ ឬការប្រើប្រាស់ថ្នាំសម្រាប់ព្យាបាល ជំងឺឬអនុញ្ញាតឱ្យប្រើភេសជ្ជៈដូចជា ទឹកដោះគោ ទឹកឃ្មុំ និងទឹកអំពៅផងដែរ។

ខ. អករណីកិច្ច គឺកិច្ចដែលបព្វជិតមិនត្រូវធ្វើ៤ ប្រការ ៖       
        -   សេពមេថុនធម្ម (ការរួមភេទ)                                        
        -   ការកាន់យកទ្រព្យសម្បត្តិដែលគេមិនបានប្រគេន               
        -   ការសម្លាប់សត្វ                                                         
        -   ការពោលពាក្យអួតអាងអំពីគុណវិសេសដែលមិនមាននៅក្នុងខ្លួន។

   +   ត្រៃសិក្ខាគឺគុណធម៌ដែលបព្វជិតត្រូវសិក្សា និងប្រតិបត្តិ មាន៣ប្រការ ៖                                                               
        -   សីល គឺការសង្រួមកាយ វាចា ចិត្តដោយប្រពៃមានសីល៥ សីល៨ ឬសីល១០ និងអតិរេកសីល ឬចតុប្បារិសុទ្ធិសីល។
        -   សមាធិ គឺការអប់រំចិត្តឱ្យស្ងប់រំងាប់តាមរយៈចម្រើនកម្មដ្ឋាន។
        -   បញ្ញា គឺការពិចារណាឲ្យឃើញកំណត់ដឹងច្បាស់អំពីភាព អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា ក្នុងសង្ខារធម៌ទាំងឡាយ គឺវិបស្សនាបញ្ញា ដែលជាមូលដ្ឋាននាំអោយសម្រេចមគ្គផលជាន់ខ្ពស់។
        -   សិក្ខាបទ ឬវិន័យ របស់ព្រះសង្ឃ ប្រៀបបានទៅនឹងច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេសមួយ សម្រាប់ឱ្យព្រះសង្ឃប្រតិបត្តិតាម។
        -   បើព្រះភិក្ខុសង្ឃអង្គណាដែលត្រូវអាបត្តិបារាជិកនេះ ព្រះសង្ឃនោះត្រូវតែលាចាកពីភាពជាបព្វជិតជាដាច់ខាតព្រោះ ភិក្ខុនោះអស់ភាពបរិសុទ្ធហើយមិនត្រូវនៅបន្លំខ្លួនជាភិក្ខុ ឱ្យពុទ្ធបរិស័ទ បព្វជិតផងគ្នាគោរពបូជាឡើយ ព្រោះនាំឱ្យមានទោសធ្ងន់ណាស់ ហើយនាំឱ្យអាប់ឱនដល់ព្រះពុទ្ធសាសនាផង។
        -   សិក្ខាបទ គឺវិន័យបញ្ញត្តិ ឬបទបញ្ញត្តិ ដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ទ្រង់ហាមដោយបានលើកឡើងជាប្រការ ឬមាត្រាមួយៗ ហៅថា "សិក្ខាបទ"។

២.២. ឥន្ទ្រីយ៍សំវរសីល

        គឺជាការសង្រួមឥរិយាបថ ឬសង្រួម អាយតនៈខាងក្នុងទាំង ៦ មានភ្នែក ត្រចៀក ច្រមុះ អណ្ដាត  កាយ និងចិត្ត។
   +   ការសង្រួមភ្នែក គឺក្នុងសកម្មភាពដេក ដើរ ឈរ អង្គុយ មិនត្រូវមើលរូបភាពផ្សេងៗ តាមទំនើងចិត្តទេ។
   +   ការសង្រួមត្រចៀក គឺត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ស្ដាប់តែសំឡេងព្រះធម៌ ដែលនាំចិត្តទៅរកកុសលធម៌។
   +   ការសម្រួមឥរិយាបថនៃច្រមុះ គឺមិនបណ្ដោយឱ្យច្រមុះហិតក្លិនក្រអូបដែលនាំឱ្យរវើរវាយ ប្រាសចាកកុសលធម៌។
   +   ការសង្រួមអណ្ដាត គឺមិនភ្លើតភ្លើនឆាន់អាហារដើម្បីបំប៉នអណ្ដាតឡើយ តែឆាន់ដើម្បីទ្រទ្រង់រាងកាយឱ្យរឹងមាំ អាចប្រព្រឹត្តព្រះធម៌បានប៉ុណ្ណោះ។
   +   ការប្រពឹត្តឥរិយាបថទាំង៤មាន ដេក ដើរ ឈរ អង្គុយត្រូវឱ្យមានលក្ខណៈសុភាពរាបសារមានសីលធម៌ល្អសមស្របនិងសាមណភេទ។
   +   ការសង្រួមចិត្ត គឺខំទប់ស្មារតីតម្រង់ចិត្តឱ្យស្ថិតរឹងមាំក្នុងកុសលធម៌ជានិច្ច។

២.៣. អាជីវបារិសុទ្ធិសីល

        គឺការរក្សាសីលឱ្យបរិសុទ្ធល្អ តាមរយៈការចិញ្ចឹមជីវិតរបស់បព្វជិតដោយធ្វើអំពើអ្វីខុសពីព្រះវិន័យដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានបញ្ញត្តិទុក ។

២.៤. បញ្ច័យនិស្សិតសីល

        គឺការធ្វើសីលឱ្យបរិសុទ្ធ តាមរយៈការប្រើប្រាស់បច្ច័យទាំង៤ មាន ចីវរបិណ្ឌបាត សេនាសនៈ និងគិលានភេសជ្ជៈ ដោយពិចារណាជាមុនសិន មុននឹងប្រើប្រាស់ បច្ច័យទាំងនេះ ។

៣. ភិក្ខុនីនិងតួនាទីក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា

   +   ភិក្ខុនី ជាអ្នកបួសភេទស្រីនៃគណៈសង្ឃពុទ្ធសាសនិក ដែលបានឧទិសជីវិតចំពោះសាសនា រស់នៅក្នុងអាស្រម ឬកុដិ គ្មានកម្មសិទ្ធផ្ទាល់ខ្លួន និងរក្សាព្រហ្មចរិយាធម៌ជាអចិន្ត្រៃយ៍។
   +   ស្រ្តីដំបូងដែលបានបួសក្នុងពុទ្ធសាសនា ហើយដែលបានក្លាយជាភិក្ខុនីគឺព្រះ “មហាបជាបតិគោតមី ” ជាព្រះមាតុច្ឆា (ម្តាយមីង) និងជាព្រះមាតាចិញ្ចឹមរបស់ព្រះពុទ្ធ។
   +   តួនាទីរបស់ភិក្ខុនីក្នុងពុទ្ធសាសនាគឺការសិក្សានិងការគោរព ប្រតិបត្តិព្រះធម៌ព្រះវិន័យដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់បានបញ្ញត្តិទុកមក ។ ដូចគ្នានឹងភិក្ខុដែរ ភិក្ខុនីមានតួនាទីសំខាន់គឺការទ្រទ្រង់លទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនាឱ្យបានគង់វង្សយូរអង្វែង។
   +   នៅប្រទេសកម្ពុជា តាំងពីសម័យបុរាណរហូតបច្ចុប្បន្នគេពុំឃើញនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ជាអ្នកបួសជាភេទស្រី ជាភិក្ខុនីពិតប្រាកដទេ ប្រសិនបើឃើញមានតែអ្នកបួសភេទស្រីហៅថាដូនជីដែលភាគច្រើនជាមនុស្សវ័យចំណាស់ស្លៀកស កាន់សីល ភេទជាគ្រហស្ថ ដែលប្រាថ្នាកាន់សីលតឹងរ៉ឹងមិនចាំបាច់បួស។

៤. សិក្សាបទសម្រាប់ភិក្ខុនី

   +   ដើម្បីធ្វើខ្លួនមានភាពបរិសុទ្ធនិងប្រាសចាកកំហុសធ្ងន់ធ្ងរ ភិក្ខុនីត្រូវតែគោរពប្រតិបត្តិសិក្ខាបទទាំង៨ប្រការ ដូចជាភិក្ខុនីមិនត្រូវ ៖
        -   បណ្តែតបណ្តោយខ្លួនក្នុងមេផុនកម្ម (ការរួមភេទ)
        -   លួចទ្រព្យសម្បត្តិគេ
        -   សម្លាប់សត្វ
        -   ពោលពាក្យអួតអាងលើសពីការពិត
        -   បណ្តោយខ្លួនក្នុងការព្រមព្រៀងសេពកាមជាមួយបុរស។
        -   លាក់បាំងកំហុសធ្ងន់ធ្ងររបស់ភិក្ខុដទៃ។
        -   ទទួលយកការណែនាំរបស់ភិក្ខុដែលត្រូវសង្ឃព្យួរទោស។
        -   រំលោភបំពានដោយចេតនា លើសិក្ខាបទទាំងឡាយដោយមានបំណងអាក្រក់។

   +   សិក្ខារបទដែលកំណត់សម្រាប់ភិក្ខុនីមានមានដូចជា៖
        -   ភិក្ខុនីមួយអង្គត្រូវមានតែបាត្រ១។
        -   វត្ថុណាមួយផ្តល់ឱ្យភិក្ខុនីសម្រាប់គោលដៅណាមួយ គប្បីប្រើប្រាស់វត្ថុនោះសម្រាប់គោលដៅនោះ ។
        -   ភិក្ខុនី មិនត្រូវបោះវត្ថុសៅហ្មងនៅលើផ្លូវសាធារណៈ ឬក្នុងស្រែចម្ការទេ ។
ភិក្ខុនីមិនត្រូវនិយាយជាមួយអ្នកណាម្នាក់ ក្នុងទីកន្លែង ងងឹត កន្លែងកៀន ក្រោមពន្លឺព្រះចន្ទ។
        -   ភិក្ខុនីពីរអង្គមិនត្រូវសឹងលើគ្រែជាមួយគ្នាទេ។
        -   ភិក្ខុនីមិនត្រូវអង្គុយចំពោះមុខភិក្ខុដោយគ្មានការអនុញ្ញាតិពីភិក្ខុទេ។
        -   ភិក្ខុនីមិនត្រូវចេញក្រៅនៅពេលយប់។

   +   ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃរបស់បព្វជិតក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទមានដូចជា៖
        -   គោរពវិន័យព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់បានបញ្ញត្តិឱ្យខ្ជាប់ខ្ជួន។
        -   ខិតខំរៀនសូត្រធម៌អាថ៌ឱ្យចេះស្ទាត់។
        -   សង្រួមឥន្ទ្រីយ៍។
        -   មិនបណ្តែតបណ្តោយខ្លួនឱ្យភ្លើតភ្លើនក្នុងកាម ធ្វើជាគំរូល្អដល់ភិក្ខុដទៃទៀត។
        -   ធ្វើការសំដែងអាបត្តិដោយទៀងទាត់និងជាប្រចាំផ្សព្វផ្សាយសីលធម៌ពុទ្ធសាសនាតាមរយៈការសម្តែងធម៌
        -   ប្រកាន់សាមគ្គីធម៌ចំពោះសង្ឃ។
        -   ចៀសវាងលើកគុណវិសេសរបស់ខ្លួនហួសពីការពិត។