(ជ២) មេរៀនទី៣៖ (សង្ខេបមេរៀន) របបមាតាធិបតេយ្យ

១. និយមន័យមាតាធិបតេយ្យ

+   មាតាធិបតេយ្យចេញមកពីពាក្យបីម៉ាត់ គឺ៖
      -   មាតា=មាតា+អធិបតី+ណេយ្យ
      -   អធិបតី= ម្ចាស់លើគេ ប្រមុខ ប្រធាន ចៅហ្វាយ អ្នកធំ
      -   ណេយ្យ ភាវៈ ភាព
      -   របបមាតាធិបតេយ្យ គឺគេឱ្យតម្លៃទៅលើម្តាយជាធំ ម្ចាស់លើគេ ជាប្រមុខជាប្រធាន ។
      -   របបមាតាធិបតេយ្យគឺជារបបមួយដែលឱ្យតម្លៃទៅលើម្តាយក្នុងការដឹកនាំគ្រួសារ និងសង្គម​ទាំងមូល ។
      -   ក្នុងសម័យបុរាណគេចាត់ទុកស្រ្តីជាធំ ជាមង្គលជាប្រមុខដឹកនាំក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាផ្សេងៗទាំងក្នុងគ្រួសារ (ស្រ្តីជាអ្នកនាំមកនូវសិរីសួស្ដីផ្ដល់យោបល់ មើលថែទ្រព្យសម្បត្តិ កូនចៅ...)។
      -   ក្នុងន័យទូលាយមាតាធិបតេយ្យជារបបមួយដែលឱ្យតម្លៃទៅលើម្ដាយក្នុងការក្នុងការដឹកនាំគ្រួសារនិងសង្គមទាំងមូល។ ជួនកាលគេនិយមប្រើពាក្យថា « មេ »  ដែលមានន័យថាយកមេជាធំក្នុងគ្រួសារ និងសង្គម ។ ឧទាហរណ៍ : មេគ្រួសារ មេទ័ព្ធ........
      -   អ្នកស្រាវជ្រាវបានចាត់ទុកថា មាតាធិបតេយ្យជាព្រលឹងរបស់ខ្មែរក្នុងចំណោមព្រលឹងជាច្រើនទៀតដែលស្ថិតស្ថេររហូតដល់សព្វថ្ងៃ។

២. ព្រលឹងមាតាធិបតេយ្យក្នុងជំនឿទំនៀមទំលាប់
២.១. មាតាធិបតេយ្យក្នុងជំនឿ

   +   តាមរយៈការសិក្សាស្រាវជ្រាវ វប្បធម៌ អរិយធម៌របស់ជាតិយើង គេបានឃើញថា ប្រជាជនមានជំនឿសំខាន់មួយគឺ « មាតាធិបតេយ្យ » ដែលគេបានចាត់ទុកស្ត្រីជាធំ ជាប្រមុខ ជាអ្នកដឹកនាំ ជាមេគំនិត ក្នុងការចូលរួមដោះស្រាយបញ្ហាផ្សេងៗនៅក្នុងគ្រួសារនិងនៅក្នុងសង្គម ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ស្ត្រីជាមង្គលផ្ដល់សិរីសួស្ដី ជោគជ័យដល់គ្រួសារនិងសង្គមថែមទៀតផង។
   +   ស្ត្រីមានអំណាចលើប្ដី និងលើកូន មានន័យថា ស្ត្រី អាចជាអ្នកដឹកនាំគ្រួសារឱ្យសម្រេចគោលដៅក្នុងគ្រួសារដូចពាក្យស្លោកបានពោលថា សំណាបយោងដី ស្រីយោងប្រុស និងស៊ូស្លាប់បាកុំឱ្យស្លាប់មេ។
   +   សង្គមខ្មែរបានរក្សាជំនឿលើមាតាធិបតេយ្យដោយឱ្យតម្លៃស្ត្រីពីរយ៉ាងគឺស្ត្រីជាធំ និងស្ត្រីជាមង្គល។ បច្ចុប្បន្នស្ត្រីកាន់តែមានចំនួនច្រើនឡើងៗដែលកំពុងតែចូលរួមនៅក្នុងសកម្មភាព សេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ច និងនយោបាយនៅក្នុងសង្គមហើយស្ត្រីនៅរក្សាបានអំណាចរបស់ខ្លួនក្នុងគ្រួសារទៀត ដូចជាការសម្រេចកិច្ចការផ្សេងៗនៅក្នុងផ្ទះ និងក្នុងសង្គម ។

២.២. មាតាធិបតេយ្យទំនៀមទម្លាប់

   +   តាំងពីសម័យបុរាណមក ប្រជាជនកម្ពុជាតែងតែប្រកាន់ខ្ជាប់ទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីល្អរបស់ជាតិដែលឱ្យតម្លៃនៅលើស្រ្តីដូចជា ពិធីឡើងផ្ទះថ្មី ពិធីសែនមេបា ពិធីចូលម្លប់ ពិធីក្នុងពេលឆ្លងទន្លេ។

ក. ពិធីឡើងផ្ទះថ្មី
       ម្ចាស់ផ្ទះជាស្រ្តីមិនត្រូវធ្វើការដូចជា ការលីសែងក្រោមសំណង់ទេ គឺគាត់ជាអ្នកចាត់ចែងសម្ភារៈសំណង់ ម្ហូបអាហារជាដើម ពេលធ្វើរួចគេឱ្យស្រ្តីឡើងផ្ទះមុនគេ ដើម្បីមានសិរីសួស្ដី ត្រជាក់ត្រជុំ ទ្រព្យហូរចូល ។

ខ. ពិធិសែនមេបា
       ជាពិធីមួយបំពេញលក្ខណៈឱ្យនារី។ ដូនតាបង្កើតច្បាប់មេបាជាគោលបន្ទាត់សីលធម៌ដែលស្រ្តី និងបុរសត្រូវតែអនុវត្តតាម ។ ពាក្យមេបាសំដៅលើញាតិការទាំង៧សន្តានដែលតាមថែរក្សាកូនចៅជំនាន់ក្រោយ ។

៣. ព្រលឹងមាតាធិបតេយ្យក្នុងប្រពៃណីអាពាហ៍ពិពាហ៍

   +   ពិធីរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍៖
        -   ពិធីអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីមួយដែលត្រូវតែចាំបាច់សង្គមទទួលស្គាល់ជាប្តីប្រពន្ធពេញច្បាប់ ។
        -   ឪពុកម្តាយខាងកូនស្រីជាមេបាត្រួតពិនិត្យអត្ដចរិកកូនប្រុស ។ កូនកំលោះត្រូវគោរពលក្ខខណ្ឌ តាមការកំណត់របស់លោកមេបាតាមទំនៀមទម្លាប់ដូចជា ពិធីចូលចែចូវស្តីដណ្តឹងជាដើម។
        -   មេបាកូនស្រីជាអ្នកសម្រេចចិត្ត(ដើម្បីមានខាន់ស្លា) ប្រុសចូលដណ្តឹងស្រី(ថ្លៃបណ្តាការ) តាមទំនៀមទម្លាប់ខាងប្រុសហែរជំនូនទៅផ្ទះខាងស្រី ។
        -   កូនប្រុសតោងស្បៃកូនស្រីចូលបន្ទប់ជាការឱ្យតម្លៃដល់កូនស្រីជាធំ ជាអ្នកនាំមុខកូនប្រុស ។
        -   កូនប្រុសត្រូវរស់នៅខាងស្រី ពេលការរួច...។

៤. ឥទ្ធិពលមាតាធិបតេយ្យតាមរយៈអក្សរសាស្រ្ត

   +   ឥទ្ធិពលនៃមាតាធិបតេយ្យមាននៅក្នុងជំនឿទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីខ្មែរ ហើយបានជ្រាបចូលក្នុងវចនសព្ទ ប្រវត្តិសាស្រ្ត និងអក្សរសាស្រ្តទៀតផង ។
   +   បុព្វបុរសយើងបានបង្កើតពាក្យសំដីសម្រាប់ប្រើប្រាស់ សរសេរអក្សរប្រវត្តិសាស្រ្ត រឿងនិទាន ទុកឱ្យអ្នកជំនាន់ក្រោយសិក្សាយល់ដឹង និងប្រកាន់ខ្ជាប់។
   +   ឥទ្ធិពលនៃមាតាធិបតេយ្យដែលមាននៅក្នុងជំនឿ ទំនៀមទម្លាប់ ប្រពៃណីខ្មែរ បានជ្រាបចូលទៅក្នុងវចនសព្ទ ប្រវត្តិសាស្ត្រ និងអក្សរសាស្ត្រទៀតផង។

ក. តាមរយៈវចនសព្ទ
   +   តាមរយៈវចនសព្ទ សង្គមខ្មែរលើកតម្លៃស្ត្រី ចាត់ទុកស្ត្រីជាធំ ជាចម្បង ទំនួលខុសត្រូវលើគេ និងប្រធានលើគេថែមទៀត ដូចជានៅក្នុងកុលសម្ព័ន្ធគេហៅអ្នកដឹកនាំថា « មេកន្ទ្រាញ » ។
   +   ពាក្យផ្ដើមដោយ « មេ »  មួយចំនួនទៀតសម្រាប់សម្គាល់អ្នកទទួលខុសត្រូវលើក្រុមមនុស្សមួយចំនួនដូចជា មេផ្ទះ មេស្រុក មេឃុំ មេការ មេវត្តមេបញ្ជាការ មេបក្ស មេព្រៃ មេប្រយោគ មេបា ។ល។

ខ. តាមរយៈប្រវត្តិសាស្រ្ត

ប្រវត្តិសាស្រ្តនៃរបបមាតាធិបតេយ្យខ្មែរ៖
   +   ព្រះនាងសោមា (លីវយី) ជារាជធានីនៃអាណាចក្រភ្នំ ។ ខ្មែរ​បាន​ប្រកាន់យករបបមាតាធិបតេយ្យតាំងពីសម័យបុរេប្រវត្តិមកម្ល៉េះ គឺឆ្លង​កាត់​សម័យកាលគោក​ធ្លក (តាមព្រេងនិទាន) អាណាចក្រហ៊្វូណនមកដល់​បច្ចុប្បន្ន។
   +   តាមព្រេងនិទានតំណាលថា ស្ដេច​សោយរាជ្យនៅសម័យគោកធ្លក គឺនាង​នាគ ឬព្រះនាងសោមា ឬលីវយី)។
   +   ព្រះនាងឥន្រ្ទទេវី ជាអ្នកនិពន្ធកវី សកលវិទ្យាធិការិនីនៃសកលវិទ្យាល័យជ័យស្រី នៅសម័យអង្គរ។ នៅសម័យចេនឡាការរើសគូរស្រករប្រុសទៅដណ្តឹងស្រីៗ ។
   +   តាមទំនៀមទម្លាប់ របស់យើងនារីមានតួនាទីនិងភារកិច្ចធំជាងបុរស ហើយគេឱ្យតម្លៃកូនស្រីជាងកូនប្រុស ព្រោះគេយល់ថាកូនស្រីជាអ្នកតបស្នងសងគុណ​ និងមានមនោសញ្ចេតនាជាងកូនប្រុស ជាអ្នកថែរក្សាគ្រួសារជាប់លាប់ជាងកូនប្រុស។

គ. តាមរយៈអក្សរសិល្ប៍

   +   នៅក្នុងរឿងអក្សរសិល្ប៍ អ្នកនិពន្ធខ្មែរតែងតែបំផុសឱ្យឃើញលើការឱ្យតម្លៃ និងលើកតម្កើងនារីជាធំនៅក្នុងគ្រួសារ និងសង្គមដូចជា ក្នុង រឿង ឪពុកក្មេករើសកូនប្រសា ។
   +   កូនប្រុសត្រូវទៅបម្រើគ្រួសារខាងស្រីជាមុន ដើម្បីឱ្យគេសង្កេតមើលរូបរាង ការងារ អាកប្បកិរិយា និងសមត្ថភាព។
   +   ក្នុងរឿង អក្សរសិល្ប៍ នីមួយៗតែងតែលើកឡើងពីតួនាទីរបស់ស្រ្តីជាស្រ្តីគ្រប់លក្ខណ៍​ ជាមេផ្ទះ ជាម្ដាយ ហើយរឿងខ្លះទៀតគេលើកតម្កើងមនុស្សស្រីឱ្យមានឋានខ្ពង់ខ្ពស់ថ្លៃថ្នូរជាងបុរស ។ ឧទាហរណ៍ ៖ រឿងតេជោយ៉ត រឿងកុលាបប៉ៃលិន រឿងភូមិតិរិច្ឆាន រឿងភ្នំប្រុស-ភ្នំស្រី ដែលបង្ហាញពីសមត្ថភាព ការឈ្លាសវៃ និងភាពជោគជ័យរបស់នារី ។

ឃ. តួនាទីស្រ្តីបច្ចុប្បន្ន

បច្ចុប្បន្ន ស្ត្រី ត្រូវបានលើកតម្កើងក្នុងសង្គម ដោយស្ត្រីមានសេរីភាព សមត្ថភាពចូលរួមចំណែកអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិដូចបុរសដែរ ។
   +   បានកាន់តំណែងខ្ពស់ៗ ចូលរួមក្នុងជីវភាពនយោបាយ សង្គមកិច្ច សេដ្ឋកិច្ច និងវប្បធម៌ប្រទេសជាតិ របស់ខ្លួនក្នុងលក្ខណៈស្មើភាពនិងសមស្របពាក្យស្លោកពិភពលោកកំណត់ថា ស្ត្រីជាមាតានៃពិភពលោក ។
   +   ពាក្យស្លោកពិភពលោក ដែលកំណត់ថាស្ត្រីជាមាតានៃពិភពលោក មានន័យថាស្ត្រីដើរតួសំខាន់ក្នុងការបង្កើតធនធានមនុស្សជាអ្នកអប់រំមនុស្សជំនាន់ក្រោយឱ្យមានអត្តចរិតល្អថ្លៃថ្នូរ មានជំនាញ និងក្លាយជាពលរដ្ឋល្អក្នុងសង្គម។
   +   អង្គការសហប្រជាជាតិ បានកំណត់ថ្ងៃទី៨ ខែ មីនា ជាថ្ងៃសិទ្ធិស្ត្រីទូទាំងពិភពលោក។
   +   ស្ត្រីមានឱកាស និងសិទ្ធិធ្វើការងារដូចបុរសការឡើងសក្ដិ ការទទួលប្រាក់បំណាច់ក្នុងលក្ខខណ្ឌការងារ និងទទួលសិទ្ធិសម្រាកមាតុភាពដោយរក្សាប្រាក់ឈ្នួលនៅដដែល។
   +   សង្គមខ្មែរ បានផ្ដល់តម្លៃស្ត្រីភេទ តាំងពីសម័យបុរាណមកម៉្លេះ ហើយនៅតែរក្សាកេរដំណែលនេះ រហូតដល់បច្ចុប្បន្នស្របទៅនឹងអនុសញ្ញាអន្តរជាតិស្ដីពីការបំបាត់រាល់ទម្រង់នៃការរើសអើងប្រឆាំងនឹងស្ត្រីភេទនិងបានចូលជាធរមាន នៅថ្ងៃទី ៣ ខែ កញ្ញា ឆ្នាំ ១៩៨១ ។
   +   បង្កើតធនធានមនុស្ស ជាអ្នកអប់រំមនុស្សជំនាន់ក្រោយឱ្យមានអត្តចរិតថ្លៃថ្នូរ មានជំនាញ និងក្លាយជាពលរដ្ឋល្អក្នុងសង្គម ។

ស្ត្រីមានសិទ្ធិសេរីភាពស្មើនឹងបុរសដែរ(យេនឌ័រ) ។
   +   ស្រ្តីមានសេរីភាព សមត្ថភាពចូលរួមចំណែកអភិវឌ្ឍន៍ជាតិគ្រប់ផ្នែកទាំងអស់ដូចជាជីវភាពនយោបាយ សេដ្ឋកិច្ច សង្គមកិច្ចជាដើម ។
   +   ស្ត្រីពូកែឈាន​មុខខាងទំនាក់ទំនង ពូកែ ដោះស្រាយ ឬចរចារដោយសន្តិវិធីបានល្អជាងបុរស។
   +   ស្រ្តីខ្មែរ​អាចចេះដឹងពី ការ​រួសរាយ រាក់ទាក់ រាប់អានគ្នាដោយមិនរើសអើង ពីមរតក​វប្បធម៌​របស់ខ្លន ។
   +   ស្ត្រីខ្មែរមានទម្លាប់ចូលចិត្តរាប់អានសាច់ញាតិមិត្តភ័ក្តិ ពូជពង្សវង្សត្រកូល ប្រកបដោយមនោសញ្ចេតនាដ៏ជ្រាលជ្រៅបំផុត ។
   +   ជនជាតិខ្មែរតែងលើកតម្កើងផ្តល់តម្លៃខ្ពស់ដល់ស្ត្រីក្នុងការគ្រប់គ្រង ថែ​រក្សាក្រុមគ្រួសារ ក្នុងការ​ងារ​ប្រឹក្សាផ្ដល់យោបល់ ។
   +   ស្ត្រីខ្មែរជំនាន់ថ្មី កាន់តែមានចំនួនច្រើនឡើងបានពង្រឹងនិង ពង្រីកសមត្ថ​ភាព​ទេព​កោសល្យ ជំនាញ ចំណេះដឹង ការងាររបស់ខ្លួនឱ្យមានលក្ខណៈ​កាន់​តែប្រសើរ ដែលធ្វើឱ្យតម្លៃស្ត្រីខ្មែរកាន់តែកើនឡើងខ្ពស់ថែមទៀត ។

   +   គោល​គំនិត​យេនឌ័រនៅកម្ពុជា បានជម្រុញរបបមាតាធិបតេយ្យឱ្យកាន់មានជំហររឹងមាំ​ខ្លាំងក្លាថែមទៀតប្រឈមតទល់យ៉ាងស្វិតស្វាញ នឹងលទ្ធិបិតាធិបតេយ្យ។
   +   យើង​អាចនិយាយបានថាព្រលឹងមាតាធិបតេយ្យនៅតែរស់រវើកនៅក្នុងសង្គមខ្មែរ ទោះបីលទ្ធិបិតាធិបតេយ្យដែលមាននៅក្នុងលទ្ធិសាសនាធំៗកំពុងមានអត្ថិ​ភាពពេញពិភពលោកយ៉ាងណាក៏ដោយ។
   +   នៅក្នុងកម្ពុជា របបបិតាធិបតេយ្យ​គ្រាន់តែមានទម្រង់ខាងក្រៅប៉ុណ្ណោះមិន​អាចកាច់បំបាក់ឥទ្ធិពល​មាតាធិប​តេយ្យ​​ខ្មែរបានឡើយ។
ថ្វីត្បិតមានស្ថាប័នមួយចំនួន មានការព្រួយបារម្ភខ្លាំងលើអំពើ​ហិង្សាខ្លះ ដែលរំលោភបំពានសិទ្ធិរបស់ស្ត្រី ក៏យើងអាចដោះស្រាយ​បានជា​ប្រព័ន្ធតាមគោលការណ៍ច្បាប់។
   +   ដូច្នេះ​គួរយកចិត្តទុកដាក់ឱ្យយល់ពីសមភាពយេនឌ័រ និង លទ្ធិមាតាធិបតេយ្យរបស់ខ្មែរឱ្យបាន​ត្រឹមត្រូវ និង ទូលំទូលាយថែមទៀត។