(ជ៣) មេរៀនទី៦៖ (សង្ខេបមេរៀន) បញ្ហាមីននៅកម្ពុជា

សិក្សាពាក្យគន្លឹះ

​​   -   សុវណ្ណភូមិ៖ ភូមិមាស ទឹកដីមាស។
   -   យុទ្ធភណ្ណ៖ ប្រដាប់សម្រាប់ធ្វើសង្គ្រាម គ្រឿងចម្បាំង។
   -   សហគមន៍៖ ប្រជុំភូមិ ឬតំបន់អ្នកស្រុកប្រកបមុខរបរចូលគ្នា។
   -   RCAF : កងកម្លាំងវិស្វកម្មនៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទ។
   -   មីនប្រឆាំងមនុស្ស៖ មីនដែលធ្វើឱ្យមនុស្សពិការ និងរហូតដល់បាត់បង់ជីវិត។
   -   មីនប្រឆាំងរថក្រោះ ៖ មីនទាំងឡាយដែលអាចបំផ្លាញរថក្រោះ។

១. គោលបំណងនៃការប្រើប្រាស់មីន

         មីន គឺជាគ្រឿងផ្ទុះម្យ៉ាងដែលគេធ្វើឡើងពីជាតិរំសេវ និងដែកមានទំហំ និងរូបរាងទៅតាមប្រភេទរបស់វា។ មីនត្រូវបានគេប្រើប្រាស់សម្រាប់ធ្វើសង្រ្គាមដើម្បីកំទេចវត្ថុផ្សេងៗដូចជា៖
        •   យានយន្តតូចធំ
        •   ស្ពាន និងផ្លូវថ្នល់
        •   សំណង់អាគារផ្សេងៗ
        •   មនុស្ស សត្វ និងរុក្ខជាតិ។

         សង្គ្រាមនៅប្រទេសកម្ពុជាបានបន្សល់ទុកនូវអាវុធយុទ្ធភណ្ឌមិនទាន់ផ្ទុះជាច្រើនប្រភេទនៅក្នុងដីដូចជា៖
        •   គ្រាប់មីន
        •   គ្រាប់រ៉ុកកែត
        •   គ្រាប់បែកដៃ
        •   គ្រាប់កាំភ្លើងតូចធំ
        •   គ្រាប់កាំភ្លើងធំផ្សេងៗទៀតដូចជា AB₅₂ ជាដើម
        •   គ្រាប់បែកចង្កោម។

២. តំបន់មានមីននិងយុទ្ធភណ្ឌមិនទាន់ផ្ទុះ

         នៅប្រទេសកម្ពុជាខេត្តដែលសំបូរមីនរួមមាន៖
        •   ខេត្តបាត់ដំបង
        •   ខេត្តប៉ៃលិន
        •   ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ
        •   ខេត្តឧត្តរមានជ័យ
        •   ខេត្តសៀមរាប
        •   ខេត្តព្រះវិហារ។

         បានជាខេត្តទាំងនេះសម្បូរគ្រាប់មីន   ពីព្រោះខេត្តទាំងនេះកាលពីមុនជាសមរភូមិប្រយុទ្ធគ្នាដ៏ក្តៅគគុករវាងភាគីជម្លោះកម្ពុជាទាំងសងខាង ពោលគឺជាទីតាំងឈរជើង ឬបន្ទាយចាស់របស់គូរជម្លោះទាំងនោះក្នុងសម័យសង្គ្រាម។ ទីកន្លែងដែលត្រូវចៀសវាងមិនត្រូវចូលទៅដើម្បីបង្ការគ្រោះថ្នាក់ដោយសារគ្រាប់មីនរួមមាន៖

        •   មិនត្រូវចូលទៅក្នុងបន្ទាយចាស់ៗ
        •   មិនត្រូវចូលទៅក្រោមស្ពានដែលបាក់បែក
        •   មិនត្រូវចូលទៅក្នុងភូមិឋានដែលគេបោះបង់ចោល
        •   មិនត្រូវចូលទៅក្នុងតំបន់ដែលមានសញ្ញាសម្គាល់មីន
        •   មិនត្រូវប៉ះពាល់គ្រាប់មីន និងយុទ្ធភណ្ឌមិនទាន់ផ្ទុះ
        •   ត្រូវរាយការជាបន្ទាន់ទៅប្រធានភូមិ សមត្ថកិច្ច ឬអ្នកដោះមីននៅពេលឃើញគ្រាប់មីន និងយុទ្ធភណ្ឌមិនទាន់ផ្ទុះ។

៣. ជនស៊ីវិលជាអ្នករងគ្រោះដោយសារគ្រាប់មីន

         គ្រាប់មីន និងគ្រាប់មិនទាន់ផ្ទុះដែលកប់ក្នុងដីបានបង្កនូវផលវិបាកយ៉ាងច្រើនដល់សង្គមជាតិ និងបរិស្ថានដូចជា៖

   +   ផលវិបាកលើសង្គមជាតិ៖
        -   បាត់បង់ដីសម្រាប់ធ្វើកសិកម្ម
        -   បាត់បង់ចំណូលថវិកាជាតិ
        -   បាត់បង់ចំណូលថវិកាគ្រួសារ
        -   បាត់បង់ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈ និងឯកជន
        -   សម្លាប់ជីវិតមនុស្ស និងសត្វ
        -   បង្កឲ្យមានជម្ងឺផ្សេងៗ
        -   បន្សល់ទុកនូវជនពិការ ក្មេងកំព្រា ស្រ្តីមេម៉ាយ និងបុរសពោះម៉ាយ
        -   បាត់បង់ភ្ញៀវទេសចរ
        -   បាត់បង់កម្លាំងពលកម្ម។

   +   ផលវិបាកលើបរិស្ថាន៖
        -   បាត់បង់ដីសម្រាប់ធ្វើកសិកម្ម
        -   បំផ្លាញធនធានធម្មជាតិដូចជាព្រៃឈើជាដើម
        -   បំផ្លាញជីវៈចម្រុះ
        -   បង្កឱ្យមានការបំពុលខ្យល់
        -   បង្កឱ្យមានការបំពុលទឹក
        -   បង្កឱ្យមានភ្លៀងអាស៊ីត។

         បញ្ហាមីនមានទំនាក់ទំនងទៅនឹងភាពក្រីក្ររបស់ប្រជាជនដូចជា៖
        •   វត្តមានគ្រាប់មីន និងគ្រាប់មិនទាន់ផ្ទុះជាឧបស័គ្គដ៏ចម្បង ក្នុងការធ្វើកសិកម្ម
        •   ជីវភាពខ្វះខាត ពីព្រោះគ្មានដីធ្វើកសិកម្ម
        •   បង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់ប្រជាជន ដែលស្វែងរកអាហារ ផ្លែឈើ និងរកអុស
        •   បង្កឱ្យមានជម្ងឺផ្សេងៗ ដែលឈានទៅរកភាពក្រីក្រ។

         គ្រោះថ្នាក់ដោយសារគ្រាប់មីននៅកម្ពុជាមានការធ្លាក់ចុះ ដោយសារ៖
        •   កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែង និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរបស់អ្នកចូលរួមក្នុងវិស័យសកម្មភាពមីន
        •   ការលើកកម្ពស់ការអប់រំរបស់រដ្ឋាភិបាលដល់ប្រជាជន
        •   ការយល់ដឹងអំពីមីន និងគ្រាប់មិនទាន់ផ្ទុះរបស់ប្រជាជន
        •   ការផ្សព្វផ្សាយអំពីតំបន់ចម្ការមីន និងផលវិបាកនៃគ្រាប់មីនរបស់រដ្ឋាភិបាល និងអង្គការនានាមានភាពទូលំទូលាយ។

         មីន និងយុទ្ធភ័ណ្ឌមិនទាន់ផ្ទុះធ្វើឲ្យមានការរាំងស្ទះដល់ការអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិដូចជា៖
        •   ផ្ទៃដីមួយភាគធំមិនអាចប្រើប្រាស់បានដោយសារតែចម្ការមីន
        •   បំផ្លាញកម្លាំងពលកម្ម
        •   បំផ្លាញធនធានមនុស្ស
        •   បំផ្លាញធនធានធម្មជាតិ
        •   មិនអាចធ្វើអាជីវកម្មលើធនធានធម្មជាតិបាន
        •   បាត់បង់រមណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ និងភ្ញៀវទេសចរ
        •   បន្សល់ទុកនូវជនពិការ ក្មេងកំព្រា ស្រ្តីមេម៉ាយ និងបុរសពោះម៉ាយ
        •   ពេលចប់សង្គ្រាម រដ្ឋត្រូវចំណាយថវិកាច្រើនក្នុងការដោះមីន។

៤.​ ឥទ្ធិពលនៃគ្រាប់មីននិងគ្រាប់មិនទាន់ផ្ទុះ

         គ្រាប់មីន និងគ្រាប់មិនទាន់ផ្ទុះដែលកប់ក្នុងដីបានបង្កនូវផលវិបាកយ៉ាងច្រើនដល់សង្គមជាតិ និងបរិស្ថានដូចជា៖

   +   ផលវិបាកលើសង្គមជាតិ
        -   បាត់បង់ដីសម្រាប់ធ្វើកសិកម្ម
        -   បាត់បង់ចំណូលថវិកាជាតិ
        -   បាត់បង់ចំណូលថវិកាគ្រួសារ
        -   បាត់បង់ទ្រព្យសម្បត្តិសាធារណៈ និងឯកជន
        -   សម្លាប់ជីវិតមនុស្ស និងសត្វ
        -   បង្កឱ្យមានជម្ងឺផ្សេងៗ
        -   បន្សល់ទុកនូវជនពិការ ក្មេងកំព្រា ស្រ្តីមេម៉ាយ និងបុរសពោះម៉ាយ
        -   បាត់បង់ភ្ញៀវទេសចរ
        -   បាត់បង់កម្លាំងពលកម្ម។

   +   ផលវិបាកលើបរិស្ថាន
        -   បំផ្លាញធនធានធម្មជាតិដូចជាព្រៃឈើជាដើម
        -   បំផ្លាញជីវៈចម្រុះ
        -   បង្កឱ្យមានការបំពុលខ្យល់
        -   បង្កឱ្យមានការបំពុលទឹក
        -   បង្កឱ្យមានភ្លៀងអាស៊ីត។

         បញ្ហាមីនមានទំនាក់ទំនងទៅនឹងភាពក្រីក្ររបស់ប្រជាជនដូចជា៖
        •   វត្តមានគ្រាប់មីន និងគ្រាប់មិនទាន់ផ្ទុះជាឧបសគ្គដ៏ចម្បងក្នុងការធ្វើកសិកម្ម
        •   ជីវភាពខ្វះខាតពីព្រោះគ្មានដីធ្វើកសិកម្ម
        •   បង្កគ្រោះថ្នាក់ដល់ប្រជាជនដែលស្វែងរកអាហារ ផ្លែឈើ និងរកអុស
        •   បង្កឱ្យមានជម្ងឺផ្សេងៗដែលឈានទៅរកភាពក្រីក្រ។

         គ្រោះថ្នាក់ដោយសារគ្រាប់មីននៅកម្ពុជាមានការធ្លាក់ចុះដោយសារ៖
        •   កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែង និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការរបស់អ្នកចូលរួមក្នុងវិស័យសកម្មភាពមីន
        •   ការលើកកម្ពស់ការអប់រំរបស់រដ្ឋាភិបាលដល់ប្រជាជន
        •   ការយល់ដឹងអំពីមីន និងគ្រាប់មិនទាន់ផ្ទុះរបស់ប្រជាជន
        •   ការផ្សព្វផ្សាយអំពីតំបន់ចម្ការមីន និងផលវិបាកនៃគ្រាប់មីនរបស់រដ្ឋាភិបាល និងអង្គការនានាមានភាពទូលំទូលាយ។

         មីន និងយុទ្ធភណ្ឌមិនទាន់ផ្ទុះធ្វើឱ្យមានការរាំងស្ទះដល់ការអភិវឌ្ឍប្រទេសជាតិដូចជា៖
        •   ផ្ទៃដីមួយភាគធំមិនអាចប្រើប្រាស់បានដោយសារតែចម្ការមីន
        •   បំផ្លាញកម្លាំងពលកម្ម
        •   បំផ្លាញធនធានមនុស្ស
        •   បំផ្លាញធនធានធម្មជាតិ
        •   មិនអាចធ្វើអាជីវកម្មលើធនធានធម្មជាតិបាន
        •   បាត់បង់រមណីយដ្ឋានទេសចរណ៍ និងភ្ញៀវទេសចរ
        •   បន្សល់ទុកនូវជនពិការ ក្មេងកំព្រា ស្រ្តីមេម៉ាយ និងបុរសពោះម៉ាយ
        •   ពេលចប់សង្គ្រាមរដ្ឋត្រូវចំណាយថវិកាច្រើនក្នុងការដោះមីន។

៥. លទ្ធផលនៃការដោះមីន

         អង្គការ និងអង្គភាពដែលចូលរួមបោសសម្អាតមីននៅកម្ពុជារួមមាន៖
        •   កងកម្លាំងរក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ (អ៊ុនតាក់ UNTAC)
        •   មជ្ឈមណ្ឌលសកម្មភាពកំចាត់មីនកម្ពុជា (ស៊ីម៉ាក់ CMAC)
        •   អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលបោសសម្អាតមីន (ម៉ាក-MAG)
        •   អង្គការមិនមែនរដ្ឋាភិបាលបោសសម្អាតមីន (ហេឡូត្រាស-Halo Trust)
        •   អង្គការជំនួយកំចាត់មីនជប៉ុន (ជេម៉ាស់-JMAS)
        •   កងកម្លាំងវិស្វកម្មនៃកងយោធពលខេមរភូមិន្ទ។

         ដើម្បីជៀសវាងគ្រោះថ្នាក់ដោយសារមីន អង្គការស៊ីម៉ាក់ CMAC បានធ្វើដូចជា៖
        •   បោសសម្អាតមីនឱ្យអស់ពីទឹកដីកម្ពុជានៅឆ្នាំ ២០១៩
        •   ផ្សព្វផ្សាយការយល់ដឹងពីមីន និងយុទ្ធភណ្ឌមិនទាន់ផ្ទុះដល់ប្រជាពលរដ្ឋ
        •   ដាក់ផ្លាកសញ្ញាសម្គាល់តំបន់មានគ្រាប់មីន
        •   ហាមប្រជាពលរដ្ឋមិនឱ្យបំផ្លាញផ្លាកសញ្ញាសម្គាល់តំបន់មានមីន
        •   ហាមប្រជាពលរដ្ឋមិនឱ្យដោះមីន​ដោយខ្លួនឯង។

៦. ប្រភេទមីននិងគ្រាប់មិនទាន់ផ្ទុះ

         មីនមាន ២ ប្រភេទគឺ​៖
   +   មីនប្រឆាំងរថក្រោះ
   +   មីនប្រឆាំងមនុស្ស៖ មាន ៤ ប្រភេទ គឺ៖
        -   មីនខ្យល់
        -   មីនអំបែង
        -   មីនលោត
        -   និងមីនកំណត់ទិស។

   +   គ្រាប់មិនទាន់ផ្ទុះមាន ៥ ប្រភេទ គឺ៖
        -   គ្រាប់បែកដៃ
        -   គ្រាប់កាំភ្លើងត្បាល់
        -   គ្រាប់កាំភ្លើងផ្លោង
        -   គ្រាប់រ៉ុកែត
        -   និងគ្រាប់ទម្លាក់ពីលើយន្តហោះ (B₅₂)

         បានជាប្រទេសកម្ពុជាយើងសម្បូរគ្រាប់មីនច្រើនម្លេះ ពីព្រោះប្រទេសយើងបានឆ្លងកាត់សង្រ្គាមស៊ីវិលរ៉ាំរ៉ៃអស់រយៈពេលជាង ២​​ ទសវត្សរ៍កន្លងមកហើយ។ ដូចនេះ ដោយសារសង្គ្រាមទើបគ្រាប់មីនគ្រប់ប្រភេទត្រូវបានគេយកមកប្រើប្រាស់នៅប្រទេសយើង។

៧. ច្បាប់ហាមប្រើប្រាស់គ្រាប់មីន

         ដើម្បីកាត់បន្ថយគ្រោះថ្នាក់ដោយសារមីន រដ្ឋាភិបាលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាបានអនុម័តច្បាប់ហាមប្រើប្រាស់គ្រាប់មីនគ្រប់ប្រភេទ។ ទោសប្បញ្ញត្តិក្នុងច្បាប់ការហាមប្រើប្រាស់គ្រាប់មីនរួមមាន៖

        •   ជនណាកាន់កាប់ថែរក្សាទុកដោយចេតនានូវគ្រាប់មីន ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពីមួយខែដល់មួយឆ្នាំ និងពិន័យជាប្រាក់ពីមួយលានរៀលដល់ម្ភៃលានរៀលក្នុងករណីមិនរាងចាលត្រូវផ្តន្ទាទោសទ្វេជាពីរ។
        •   ជនណាផលិត ជួញដូរ នាំចូល ឬនាំចេញគ្រាប់មីនគ្រប់ប្រភេទ ត្រូវផ្តន្ទាទោសដាក់ពន្ធនាគារពី ប្រាំឆ្នាំដល់ដប់ឆ្នាំ និងពិន័យជាប្រាក់ពីដប់លានរៀលដល់ម្ភៃលានរៀល។ ករណីមិនរាងចាលត្រូវផ្តន្ទាទោសទ្វេជាពីរ។

         ច្បាប់នេះត្រូវបានរដ្ឋសភានៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាអនុម័តនៅថ្ងៃទី 28 ខែមេសា ឆ្នាំ 1999 នាសម័យប្រជុំរដ្ឋសភាលើកទី 2 នីតិកាលទី2 ។