(ជ២) មេរៀនទី២៖ (សង្ខេបមេរៀន) វិសមភាពចំពោះការអប់រំ

សិក្សាពាក្យគន្លឹះ

   -   សូចនាករ ឬអាំងឌីកាទ័រ៖ កត្តាចង្អុលបង្ហាញឱ្យដឹងអំពីអ្វីមួយ។
   -   សម្បទា៖ ការគ្រប់គ្រាន់ ការបរិបូរណ៌ ការសមស្រប។
   -   វិសមភាព៖ ភាពមិនស្មើគ្នា។
   -   អក្ខរភាព៖ ភាពចេះអក្សរ។
   -   អនក្ខរភាព៖ ភាពមិនចេះអក្សរ។
   -   សម្បទាខាងអំណាន៖ ការដែលអាចអានបានត្រឹមត្រូវល្អ។
   -   អក្ខរភាពមនុស្សពេញវ័យ៖ មនុស្សចេះអាននឹងសរសេរ ចាប់ពីអាយុ ១៥ឆ្នាំឡើងទៅ។
   -   អត្រាអក្ខរភាពមនុស្សពេញវ័យ៖ ភាគរយប្រជាជនចេះអក្សរអាយុ១៥ឆ្នាំឡើង ធៀបនិងចំនួនសរុបនៃចំនួនប្រជាជនអាយុ១៥ឆ្នាំឡើង។
   -   អត្រាអក្ខរភាពទូទៅ៖ ភាគរយនៃប្រជាជនចេះអក្សរធៀបនឹងចំនួនសរុបនៃប្រជាជនទាំងអស់ដកចំនួនក្មេងអាយុ ០-៦ឆ្នាំ។

         ជាទូទៅ គេចាត់ទុកការអប់រំ ឬកម្រិតអក្ខរភាពជាសូចនាករ សម្រាប់អភិវឌ្ឍន៍សង្គមជាតិពីព្រោះការអប់រំផ្តល់នូវសារៈសំខាន់ជាច្រើនដូចជា៖
   -   ជាកម្លាំងសម្រាប់កែប្រែសង្គម
   -   ជាកត្តាមួយដ៏សំខាន់បំផុតសម្រាប់ប្រយុទ្ធប្រឆាំង និងកាត់បន្ថយនូវភាពក្រីក្ររបស់ប្រជាជន
   -   ជាកត្តាសម្រាប់ជម្រុញ និងផ្តល់សិទ្ធិអំណាចដល់ស្រ្តី
   -   ជាកត្តាសម្រាប់ប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងការជួញដូរកុមារ និងស្រ្តីភេទ
   -   ជាកត្តាសម្រាប់លើកស្ទួយដល់ការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ
   -   ជាកម្លាំងសម្រាប់ជម្រុញឱ្យប្រជាជនថែរក្សា និងការពារបរិស្ថាន
   -   ជាកម្លាំងសម្រាប់គ្រប់គ្រងការរីកចម្រើនរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ
   -   ជាកត្តាសម្រាប់ជះឥទ្ធិពលលើឥរិយាបថប្រជាសាស្រ្តដូចជា ការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ លទ្ធភាពបង្កកំណើត មរណភាព និងបម្លាស់លំនៅរបស់ប្រជាជន
   -   ផ្តល់ជាកម្លាំងពលកម្មសម្រាប់ជម្រុញ និងចូលរួមអភិវឌ្ឍន៍សេដ្ឋកិច្ចជាតិ។

១. សម្បទាខាងអំណាន និងសំណេររបស់ប្រជាជនកម្ពុជា

         បច្ចុប្បន្ននេះ អត្រាអក្ខរភាព (អ្នកចេះអាន និងចេះសរសេរ) នៃប្រជាជនកម្ពុជាបានកើនឡើងជាលំដាប់។ ការកើនឡើងនេះបណ្តាលមកពីមូលហេតុមួយចំនួនដូចជា៖
   +   ប្រជាជនកម្ពុជាយល់ដឹងពីសារៈប្រយោជន៍នៃការសិក្សា
   +   ឳពុកម្តាយបានជម្រុញឱ្យកូនទៅសាលារៀន
   +   រាជរដ្ឋាភិបាលបានយកចិត្តទុកដាក់ដោយជម្រុញ និងលើកទឹកចិត្តឱ្យប្រជាពលរដ្ឋឱ្យបញ្ជូនកូនចៅរបស់ខ្លួនទៅសាលារៀន
   +   ការផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយរបស់រដ្ឋាភិបាល និងអង្គការសង្គមស៊ីវិលអំពីសារៈសំខាន់នៃការសិក្សា
   +   រាជរដ្ឋាភិបាលបានចាត់ទុកការអប់រំជាវិស័យអាទិភាព ដោយកសាងសាលារៀនយ៉ាងច្រើននៅទូទាំងប្រទេស
   +   រាជរដ្ឋាភិបាល និងក្រសួងអប់រំបានយកចិត្តទុកដាក់ទៅលើការអប់រំដោយកាត់បន្ថយនូវអត្រាអនក្ខរភាព និងបង្កើននូវអត្រាអក្ខរភាព។

   +   ជាទូទៅ វិសមភាពនៃអក្ខរភាពនៅប្រទេសកម្ពុជាមាននៅក្នុងរូបភាពសំខាន់ ២ គឺ៖
         -   វិសមភាពតាមភេទ៖ គឺភាពខុសគ្នារវាងអក្ខរភាពរបស់មនុស្សប្រុស និងមនុស្សស្រី ពោលគឺអត្រាអក្ខរភាពរបស់មនុស្សប្រុសខ្ពស់ជាងអត្រាអក្ខរភាពរបស់មនុស្សស្រី។
         -   វិសមភាពតាមតំបន់ទីប្រជុំជន និងជនបទ៖ គឺភាពខុសគ្នារវាងអក្ខរភាពរបស់ប្រជាជននៅទីក្រុង ឬទីប្រជុំជន និងអត្រាអក្ខរភាពរបស់ប្រជាជននៅជនបទ ពោលគឺអត្រាអក្ខរភាពនៅទីក្រុង ឬទីប្រជុំជនខ្ពស់ជាងអត្រាអក្ខរភាពនៅជនបទ។

   +   មានមូលហេតុជាច្រើនដែលបណ្តាលឱ្យប្រជាជននៅទីក្រុង ឬទីប្រជុំនមានអត្រាអក្ខរភាពខ្ពស់ជាងប្រជាជននៅជនបទ។ មូលហេតុទាំងនេះរួមមាន៖
         -   ប្រជាជនរស់នៅទីក្រុង ឬទីប្រជុំជនភាគច្រើនមានជីវភាពធូរធាជាងតំបន់ជនបទ ដូចនេះពួកគេមានលទ្ធភាពឱ្យកូនចៅរបស់ខ្លួនបន្តការសិក្សា។
         -   ប្រជាជនរស់នៅទីក្រុង ឬទីប្រជុំជនភាគច្រើនមានចំណេះខ្ពស់ជាងតំបន់ជនបទ ដែលជាកត្តាមួយជម្រុញឱ្យកូនចៅរបស់ពួកគេរៀនសូត្រតាមពួកគេ។
         -   ប្រជាជនរស់នៅទីក្រុង ឬទីប្រជុំជនមានការយល់ដឹងខ្ពស់អំពីតម្លៃនៃការសិក្សាជាងប្រជាជននៅជនបទ​ ដែលជាកត្តាមួយជម្រុញឱ្យកូនចៅរបស់ពួកគេបន្តការសិក្សាបានវែងឆ្ងាយ។
         -   ទីក្រុង ឬទីប្រជុំជនសម្បូរគ្រឹះស្ថានសិក្សាជាងជនបទដែលបង្កលក្ខណៈងាយស្រួលឱ្យសិស្សទទួលយកសេវាអប់រំ។
         -   ទីក្រុង ឬទីប្រជុំជនជាកន្លែងប្រមូលផ្តុំទៅដោយផ្លូវគមនាគមន៍ដែលបង្កលក្ខណៈងាយស្រួលឱ្យសិស្សធ្វើដំណើរទៅសាលារៀន។
         -   ទីក្រុង ឬទីប្រជុំជនមិន ឬពុំសូវទទួលរងគ្រោះនូវសង្រ្គាមដូចតំបន់ជនបទដែលបណ្តាលឱ្យសិស្សនៅជនបទបោះបង់ការសិក្សារបស់ពួកគេ។

២. ការចូលរៀនតាមកម្រិតសិក្សា

 ប្រព័ន្ធចំណេះទូទៅនៅប្រទេសកម្ពុជាមានរយៈពេល ១២ ឆ្នាំ និងចែកចេញជា ២ ភូមិសិក្សាគឺ៖
   +   បឋមសិក្សា៖ មានរយៈពេល ៦ ឆ្នាំ គឺចាប់ពីថ្នាក់ទី ១ ដល់ថ្នាក់ទី ៦ ហើយសិស្សមានអាយុចាប់ពី ៦ ឆ្នាំ ដល់អាយុ ១១ ឆ្នាំ។
   +   មធ្យមសិក្សា៖ មានរយៈពេល ៦ ឆ្នាំ និងចែកចេញជា ២ ផ្នែកគឺ៖
         -   មធ្យមសិក្សាបឋមភូមិ៖ មានរយៈពេល​ ៣ ឆ្នាំ គឺចាប់ពីថ្នាក់ទី ៧ ដល់ថ្នាក់ទី ៩ និងសិស្សមានអាយុចាប់ពី ១២ ឆ្នាំ ដល់អាយុ ១៤ ឆ្នាំ។
         -   មធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ៖ មានរយៈពេល ៣ ឆ្នាំ គឺចាប់ពីថ្នាក់ទី ១០ ដល់ថ្នាក់ទី ១២ និងសិស្សមានអាយុចាប់ពី ១៥ ឆ្នាំ ដល់អាយុ ១៧ ឆ្នាំ។

   +   ជាទូទៅវិសមភាពនៃការចុះឈ្មោះចូលរៀនតាមភេទនៅប្រទេសកម្ពុជាកើតមានឡើងពីវ័យ ១២ ឆ្នាំ ឡើងទៅ ពោលគឺចាប់ពីមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិឡើងទៅ។ មានមូលហេតុជាច្រើន ដែលបណ្តាលឱ្យមានវិសមភាពតាមភេទចាប់ពីវ័យនេះឡើងទៅដែលរួមមាន៖
         -   ឳពុកម្តាយឆាប់ឱ្យកូនស្រីឆាប់ចាប់យកមុខរបរសម្រាប់ចិញ្ចឹមជីវិត
         -   កូនស្រីជាអ្នកទទួលបន្ទុកជីវភាពក្នុងគ្រួសារ
         -   ទំនៀមទំលាប់ប្រពៃណីរបស់គ្រួសារដែលឆាប់ឱ្យកូនស្រីឈប់រៀន
         -   ឳពុកម្តាយឆាប់ឱ្យកូនស្រីឆាប់រៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍។

   +   បច្ចុប្បន្ននេះ អត្រាបោះបង់ការសិក្សារបស់សិស្សនៅប្រទេសកម្ពុជានៅតែមានកម្រិតខ្ពស់នៅឡើយទាំងមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិ និងមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ។ ទាំនេះបណ្តាលមកពីមូលហេតុមួយចំនួនដូចជា៖
         -   ភាពក្រីក្ររបស់ឪពុកម្តាយ ដែលពុំមានលទ្ធភាពបញ្ជូនកូនចៅឱ្យបន្តការសិក្សាបាន
         -   ឪពុកម្តាយឆាប់ឱ្យកូនចៅឈប់រៀន ដើម្បីចាប់យកមុខរបរចិញ្ចឹមជីវិត
         -   សិស្សបង្ខំចិត្តឈប់រៀន ដើម្បីជួយសម្រាលការងារឳពុកម្តាយ
         -   បម្លាស់លំនៅរបស់គ្រួសារ ដែលធ្វើឱ្យកូនចៅមិនបានទៅរៀន
         -   រស់នៅតំបន់ដាច់ស្រយាលឆ្ងាយពីសាលារៀន
         -   កង្វះមធ្យោបាយសម្រាប់ទៅសាលារៀន
         -   ឪពុកម្តាយបង្ខំឱ្យកូនឆាប់រៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍។

   +   ជាទូទៅ ការអប់រំនៅប្រទេសកម្ពុជាយើងនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ប្រឈមមុខនឹងបញ្ហាសំខាន់ៗមួយចំនួនដូចជា៖
         -   វិសមភាពចំពោះអក្ខរភាព
         -   វិសមភាពចំពោះការចុះឈ្មោះចូលរៀន
         -   បញ្ហាសិស្សបោះបង់ការសិក្សា
         -   បញ្ហាសិស្សត្រួតថ្នាក់
         -   បញ្ហាកង្វះសាលារៀន និងថ្នាក់រៀន
         -   បញ្ហាកង្វះគ្រូបង្រៀន
         -   បញ្ហាកម្រិតជំនាញគ្រូបង្រៀន
         -   បញ្ហាប្រាក់បៀរវត្ស។