(ជ៤) មេរៀនទី១៖ (សង្ខេបមេរៀន) លក្ខខណ្ឌប្រវត្តិសាស្រ្តនៃការអភិវឌ្ឍទីក្រុង

១. នគរោបនីយកម្មមុនសម័យអណានិគមបារាំង

​​​         នគរោបនីយកម្ម គឺជាដំណើរការ នៃការរៀបចំដែនដី កិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ទីក្រុង និងខេត្តនានា ពិសេសការរៀបចំប្លង់ សម្រាប់ឱ្យសមស្របទៅតាមច្បាប់បទដ្ឋាន នៃភាពរីកចម្រើនក្នុងសង្គម និង សេដ្ឋកិច្ច។

   +   ដើម្បើឲ្យនគរោបនីយកម្មមានដំណើរការល្អផ្នែកនគរោបនីយកម្មចាំបាច់ត្រូវមានកិច្ចសហការជាមួយនិងក្រសួង  ​ សំខាន់ៗមួយចំនួនដូចជា ៖
         -   ក្រសួងបរិស្ថាន
         -   ក្រសួងកសិកម្ម
         -   ក្រសួងឧស្សាហកម្ម
         -   ក្រសួងទេសចរណ៍
         -   ក្រសួងធនធានទឹក។

   +   ដូនតាយើងជំនាន់ដើមមានទេពកោសល្យខ្ពស់លើផ្នែកនគរោបនីយកម្មពីព្រោះដូនតាយើងចេះគ្រប់គ្រង និងរៀបចំ ដែនដីបានត្រឹមត្រូវតាមច្បាប់បទដ្ឋាន តាំងពីសម័យដើម មកម្លេះដូចជា ៖
         -   ការបង្កើតឱ្យមានភូមិ ឃុំ ស្រុក ខេត្ត និងរាជធានី
         -   ការរៀបចំបង្កើតឱ្យមានផ្លូវគមនាគមន៍ និងកំពង់ផែ
         -   ការរៀបចំដីស្រៃចម្ការ
         -   ការរៀបចំសិប្បកម្ម
         -   ការរៀបចំពាណិជ្ជកម្មក្នុង និងក្រៅប្រទេស។

    +   ភស្តុតាងដែលបង្ហាញថា ដូនតាយើងមានទេពកោសល្យខាងការងារនគរោបនីយកម្មមានដូចខាងក្រោម ៖
         -   កសាងរាជធានីវ្យាធៈបុរៈ
         -   កសាងរាជធានីបាវៈបុរៈ
         -   កសាងរាជធានីឥសាន្តបុរៈ
         -   កសាងរាជធានីលង្វែក
         -   កសាងរាជធានីឧត្តុង្គ
         -   កសាងរាជធានីចុមុខ។

         ជារួម ដូនតារបស់យើងមានទេពកោសល្យខ្ពស់ខាងការងារនគរោបនីយកម្ម ពីព្រោះពួកគាត់ ចេះរៀបចំ និងគ្រប់គ្រងដីធ្លី តាមរយៈការបង្កើតភូមិ ឃុំ ស្រុក ខេត្ត ទីក្រុង រាជធានី បណ្តាញទំនាក់ទំនង​ កំពង់ផែ​ កសិដ្ឋាន សិប្បកម្ម និងពាណិជ្ជកម្ម ក្នុង និងក្រៅប្រទេស។

២. នគរោបនីយកម្មពីសម័យអាណានិគមបារាំងដល់ឆ្នាំ ១៩៦៩

   +   ប្រទេសកម្ពុជាបានស្ថិតនៅក្រោមអាណានិគមបារាំងនៅក្នុងឆ្នាំ ១៨៦៣​ ដល់ឆ្នាំ ១៩៥៣ មានរយៈពេល ៩០ ឆ្នាំ។ លក្ខណៈលេចធ្លោនៃទសវត្សរ៍ដំបូង ក្រោមសម័យអាណានិគមបារាំងរួមមាន៖
         -   ការស្តារសន្តិសុខ
         -   ការស្តារនយោបាយ
         -   ការកែលម្អវិស័យរដ្ឋបាល ពិសេសផ្នែកពន្ធដារ។

   +   នៅក្នុងសម័យអាណានិគមបារាំង សមិទ្ធិផលផ្នែកនគរោបនីយកម្ម ដែលត្រូវបានបារាំងបន្សល់ ទុកក្នុងសម័យ ដែលខ្លួនបានត្រួតតា្រប្រទេសកម្ពុជារួមមាន៖
         -   បណ្តាញផ្លូវថ្នល់នានានៅតាមបណ្តាខេត្តមួយចំនួន
         -   ទីក្រុងនៅតាមបណ្តាខេត្តនានា
         -   គ្រឹះស្ថានសិក្សានៅតាមបណ្តាខេត្តនានា និងរាជធានីភ្នំពេញ
         -   លំនៅស្ថាន និងសំណង់ផ្ទះល្វែងនៅតាមបណ្តាខេត្តនានា និងនៅរាជធានីភ្នំពេញ
         -   អាគារសិក្សា ផ្សារ និងប្រាសាទធ្វើពីលោហៈនៅតាមបណ្តាខេត្តនានា រាជធានីភ្នំពេញ និងក្នុងព្រះរាជវាំង។

   +   កត្តាជាប្រភពនៃការអភិវឌ្ឍនគរោបនីយកម្មនៅសម័យអនានិគមបារាំងរួមមាន៖
         -   មានស្ថេរភាពផ្នែកសន្តិសុខ និងនយោបាយ
         -   មានកំណែលម្អវិស័យរដ្ឋបាល ពិសេសវិស័យពន្ធដារ
         -   មានកំណែលម្អវិស័យគមនាគមន៍
         -   មានផែនការកម្មក្រុង ក្នុងការអភិវឌ្ឍទីក្រុង។

   +   គម្រោងនគរោបនីយកម្មនៅទីក្រុងភ្នំពេញត្រូវបានសម្រេចឡើងនៅឆ្នាំ ១៩០៨ ហើយចែកចេញ ជាតំបន់ដាច់ដោយ ឡែកពីគ្នា គឺ ៖
         -   តំបន់សម្រាប់ជនជាតិបារាំង
         -   តំបន់សម្រាប់ជនជាតិចិន
         -   តំបន់សម្រាប់ជនជាតិខ្មែរ។

   +   សមិទ្ធិផលនគរោបនីយកម្ម ក្នុងសម័យរបបសង្គមរាស្រ្តនិយម រួមមានដូចខាងក្រោម ៖
         -   សំណង់សង្កាត់លំនៅឋាន ក្នុងរាជាធានីភ្នំពេញ 
         -   សំណង់វិមានឯករាជ្យ
         -   សំណង់ស្តាតអូឡាំពិច
         -   សំណង់ស្ពានមនីវង្ស
         -   សំណង់ស្ពានជ្រោយចង្វារ
         -   សំណង់ផ្លូវជាតិលេខ ៤
         -   សំណង់លំនៅស្ថាន សម្រាប់ប្រជាជនក្រីក្រ។

៣. នគរោបនីយកម្មពីឆ្នាំ ១៩៦៩ ដល់បច្ចុប្បន្ន

   +   នគរោបនីយកម្មនៅកម្ពុជាបានឈប់ដំណើរការចាប់ពីដំណាច់ទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៦០ មក ពីព្រោះប្រទេសកម្ពុជាបានជួបប្រទះនូវវបត្តិសង្គមជាច្រើនដូចជា ៖
         -   កម្ពុជាជាប់ពាក់ព័ន្ធក្នុងសង្រ្គាមវៀតណាម
         -   មានសង្គ្រាមនៅក្នុងស្រុក
         -   នយោបាយមហាលោតផ្លោះរបស់ពួកខ្មែរក្រហម។

         គេថា នគរោបនីយកម្មសម័យខ្មែរក្រហមបានដំណើរបញ្ច្រាសទិស ពីព្រោះពួកខ្មែរក្រហមបាន ជន្លៀសប្រជាជនកម្ពុជាពីទីក្រុងភ្នំពេញ ដោយបង្ខំឱ្យចាកចេញពីលំនៅដ្ឋាន។ ទីក្រុង ដែលធ្លាប់ជា ទីកន្លែងដែលមានមនុស្សរស់នៅយ៉ាងច្រើនប្រែក្លាយ ទៅជាស្ងាត់ជ្រងំ គ្មានមនុស្សរស់នៅទៅវិញ ពោលគឺ ពួកខ្មែរក្រហមមិនបានរៀបចំទីក្រុងនោះឡើយ គឺពួកគេបែរជាបង្ខំឱ្យប្រជា ជ​នកម្ពុជា ទាំងអស់ឱ្យបង្ក បង្កើនផលទៅវិញ ដោយបង្ខំឱ្យចាកចេញពីទីក្រុងភ្នំពេញ។

   +   បច្ចុប្បន្ននេះ ក្រសួងរៀបចំដែនដី នគរោបនីយកម្ម និងសំណង់បានធ្វើការងារ មួយចំនួនដូច ខាងក្រោម ៖
         -   ស្រាវជ្រាវរូបមន្ត និងច្បាប់ សម្រាប់ដំណើរការព្រំដែនរដ្ឋ ព្រំដែនតំបន់ និងប្លង់មេ
         -   រៀបចំទីតាំងថ្មីៗ នៅខាងក្រៅទីក្រុង​​ សម្រាប់ផ្ទេរលំនៅស្ថានអនាធិបតេយ្យ ចេញពីទីក្រុង ភ្នំពេញ
         -   សាងសង់ និងជួសជុលសំណង់គ្រប់ប្រភេទ ដែលបានកើតឡើងក្នុងទីក្រុង​ និងតំបន់ ទីប្រជុំជន
         -   ចុះបញ្ជីបណ្ណ័កម្មសិទ្ធិដីធ្លី
         -   កសាងសាងសំណុំឯកសារគ្រិះ សម្រាប់រៀបចំដីធ្លី
         -   កសាងបទបញ្ញត្តិនគរោបនីយកម្ម
         -   ជម្រុញឱ្យមានផែនការសំណង់ ការរៀបចំដីធ្លី និងការអភិវឌ្ឍទីក្រុង
         -   រៀបចំផែនការប្រើប្រាស់ដី សម្រាប់ឧស្សាហកម្ម
         -   ពង្រឹងការងារសំណង់
         -   ផាកពិន័យសំណង់អនាធិបតេយ្យ។

៤. នគរោបនីយកម្មនៅកម្ពុជានាពេឡអនាគត

   +   ទៅថ្ងៃអនាគត នគរោបនីយកម្មនៅកម្ពុជាត្រូវបានអនុវត្តន៍ដូចតទៅ ៖
         -   កសាងមូលដ្ឋាន សម្រាប់រៀបចំដែនដី
         -   កសាងបទបញ្ញត្តិ សម្រាប់នគរោបនីយកម្ម
         -   រៀបចំប្លង់ប្រើប្រាស់ដីធ្លី បម្រើឱ្យឧស្សាហកម្ម
         -   រៀបចំប្លង់គោលបណ្តាទីរួមខេត្ត ក្រុងទាំងអស់ និងតំបន់ព្រំដែន តំបន់ទេសចរណ៍
         -   ចុះបញ្ជីដីធ្លី និងការផ្តល់ប័ណ្ណសម្គាល់កម្មសិទ្ធិដីធ្លី
         -   ផាកពិន័យចំពោះសំណង់ណា ដែលសាងសង់ ឬជួសជុលគ្មានច្បាប់ ឬខុសប្លង់។

   +   គោលនយោបាយដីធ្លីនៅប្រទេសកម្ពុជារួមមាន ៖
         -   រដ្ឋបាលដីធ្លី
         -   ការរៀបចំដីធ្លី
         -   និងការបែងចែកដីធ្លី។

   +   ការអនុវត្តនូវគោលនយោបាយបែងចែកដីធ្លីនៅកម្ពុជាផ្តល់នូវសារៈសំខាន់ជាច្រើនដល់សង្គមកម្ពុជាដូចជា ៖
         -   កាត់បន្ថយនូវភាពក្រីក្ររបស់ប្រជាជន
         -   អាចប្រើប្រាស់ដីធ្លី និងកម្លាំងពលកម្មប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព
         -   កាត់បន្ថយនូវវិវាទដីធ្លី
         -   កាត់បន្ថយនូវបន្ទុករដ្ឋបាល និងតុលាការ
         -   ធ្វើឲ្យមានទំនាក់ទំនងល្អនៅក្នុងសង្គមនៅថ្នាក់មូលដ្ឋាន
         -   ប្រជាជនមានកម្មសិទ្ធិច្បាស់លាស់ អាចប្រើប្រាស់ដីស្របច្បាប់ដូចជាការលក់ ការដាំដុះ ឬជួលជាដើម។