(ជ១) មេរៀនទី១៖ (សង្ខេបមេរៀន) ទម្រង់ប្រជាសាស្រ្តកម្ពុជា

សិក្សាពាក្យគន្លឹះ

   -   ជំរឿនប្រជាជន៖ ការរាប់លម្អិតចំនួនប្រជាជនក្នុងប្រទេសមួយ។
   -   ប្រជាជនសកម្ម៖ បុរសស្ត្រីដែលធ្វើការក្នុងផលិតកម្មទំនិញ ​និងសេវាមានអាយុចាប់ពី 7 ឆ្នាំឡើងទៅ។  (លក្ខណៈអន្តរជាតិគិតពី 15-64 ឆ្នាំ) ។
   -   ដង់ស៊ីតេប្រជាជន៖ ផលធៀបរវាងចំនួនប្រជាជនទៅនឹងផ្ទៃដី 1 km² ។
   -   អត្រាលទ្ធភាពបង្កកំណើត៖ ភាគរយនៃចំនួនកូនដែលស្ត្រីម្នាក់អាចបង្កើតកូនបានក្នុងដំណាក់កាលបន្តពូជ។
   -   IDH៖ សន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស (Indice De’veloppment Humain ឬ Index of Human Development)
   -   អត្រាភេទ៖ ជាផលធៀបរវាងភេទប្រុសនឹងភេទស្រី 100 ​នាក់ ឬចំនួនមនុស្សប្រុសធៀបនឹងចំនួនមនុស្សស្រី 100 នាក់។
   -   ឧទាហរណ៍៖ នៅឆ្នាំ1980 អត្រាភេទនៅកម្ពុជាមាន 86.0 មានន័យថាប្រុសមាន 86 នាក់​​និងមនុស្សស្រីមាន 100 នាក់ ក្នុងចំណោមប្រជាជន 186 នាក់ (យកស្រី100 នាក់សម្រាប់ធៀប) ។
   -   អត្រាភេទមធ្យមថ្នាក់ជាតិ៖ អត្រាភេទគិតជាមធ្យមសម្រាប់ប្រទេស​មួយ។

១. ដង់ស៊ីតេនិងលទ្ធភាពបង្កកំណើតនៃប្រជាជនកម្ពុជា

   +   ប្រជាសាស្រ្ត គឺជាវិទ្យាសាស្រ្តដែលសិក្សាអំពីទម្រង់ និងបម្រែបម្រួល​នៃប្រជាជន។ ទម្រង់ប្រជាសាស្រ្តនៅប្រទេសកម្ពុជារួមមាន៖
         -   ដង់ស៊ីតេប្រជាជន
         -   អត្រាភេទ
         -   ទម្រង់តាមភេទ និងតាមអាយុ
         -   ប្រជាជនទីប្រជុំជន
         -   ប្រជាជនជនបទ
         -   ប្រជាជនសកម្ម និងក្រុមទន់ខ្សោយ។
         ដង់ស៊ីតេប្រជាជ​ន គឺជាផលធៀបរវាងប្រជាជន និងផ្ទៃដី ដោយគិតនាក់ក្នុងមួយគីឡូម៉ែត្រការ៉េ។ រូបមន្ត សម្រាប់គណនាដង់ស៊ីតេប្រជាជនគឺ៖

 

   +   យោងទៅតាមសណ្ឋានដីរបាយប្រជាជន និងគំរោងអភិវឌ្ឍន៍នៅកម្ពុជា គេបែងចែកប្រទេសកម្ពុជាជា ៤ តំបន់ដែលរួមមានដូចជា៖
         -   តំបន់វាលរាប៖ តំបន់នេះមានខេត្តដូចជា ខេត្តកណ្តាល ខេត្តព្រៃវែង ខេត្តស្វាយរៀង ខេត្តកំពង់ចាម ខេត្តតាកែវ និងរាជធានីភ្នំពេញ។
         -   តំបន់បឹងទន្លេសាប៖ តំបន់នេះមានខេត្តដូចជា ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ខេត្តពោធិ៍សាត់ ខេត្តបាត់ដំបង ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ ខេត្តសៀមរាប ខេត្តកំពង់ធំ ខេត្តឧត្តរមានជ័យ និងខេត្តប៉ៃលិន។
         -   តំបន់ឆ្នេរសមុទ្រ៖ តំបន់នេះមានខេត្តដូចជា ខេត្តកោះកុង ខេត្តព្រះសីហនុ ខេត្តកំពត និងខេត្តកែប។
         -   តំបន់ភ្នំ និងខ្ពង់រាប៖ តំបន់នេះមានខេត្តដូចជា ខេត្តក្រចេះ ខេត្តស្ទឹងត្រែង ខេត្តមណ្ឌលគីរី ខេត្តរតនគីរី ខេត្តព្រះវិហារ និខេត្តកំពង់ស្ពឺ។

   +   ក្នុងចំណោមតំបន់ទាំងនេះ មានតំបន់វាលលរាប និងតំបន់បឹងទន្លេសាបមានប្រជាជនរស់នៅច្រើនជាងគេ ពីព្រោះ៖
         -   ដីសម្បូរជីជាតិសម្រាប់ការដាំដុះ
         -   សម្បូរផ្លូវទឹកសម្រាប់បាចបញ្ចូលស្រែ និងប្រើប្រាស់ផ្សេងៗ
         -   សម្បូរត្រីសម្រាប់បរិភោគ
         -   ងាយស្រួលធ្វើដំណើរ និងទំនាក់ទំនងគ្នា
         -   ប្រមូលផ្តុំដោយហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធដូចជា ផ្លូវថ្នល់ មន្ទីរពេទ្យ សាលារៀន ទីផ្សារ
         -   ប្រមូលផ្តុំទៅដោយសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចដូចជា ឧស្សាហកម្ម ពាណិជ្ជកម្ម ធនាគារ ហិរញ្ញវត្ថុ និងកសិកម្ម…
         ជាទូទៅរបាយប្រជាជននៅប្រទេសកម្ពុជាមានរបាយមិនស្មើរគ្នាទេ គឺតំបន់វាល និងតំបន់បឹងទន្លេសាបមានប្រជាជនរស់នៅច្រើន តំបន់មាត់សមុទ្រមានប្រជាជនរស់នៅមធ្យម និងតំបន់ភ្នំ និងខ្ពង់រាបមានប្រជាជនរស់នៅតិច។ មានកត្តាសំខាន់ៗដែលជះឥទ្ធិពលលើរបាយប្រជាជននៅប្រទេសកម្ពុជា។ កត្តាទាំងនេះរួមមាន៖
         +   កត្តាធម្មជាតិ
               -   ដី
               -   សណ្ឋានដី
               -   អាកាសធាតុ
               -   ផ្លូវទឹក

         +   កត្តាសង្គម និងសេដ្ឋកិច្ច
               -   កម្រិតអភិវឌ្ឍ
               -   សកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ច
               -   ប្រវត្តិសាស្រ្ត។

         អត្រាលទ្ធភាពបង្កកំណើត គឺជាចំនួនកូនមធ្យមដែលស្រ្តីម្នាក់អាចបង្កើតបាននៅក្នុងតំណាក់កាលបន្តពូជ ចាប់ពីអាយុ ១៥ ដល់ ៤៩ ឆ្នាំ។ បច្ចុប្បន្ននេះ អត្រាលទ្ធភាពបង្កកំណើតរបស់ប្រជាជនកម្ពុជាមាននិន្នាការធ្លាក់ចុះ។ ការធ្លាក់ចុះនៃអត្រាលទ្ធភាពបង្កកំណើតរបស់ប្រជាជនកម្ពុជានេះបណ្តាលមកពីមូលហេតុមួយចំនួនដូចជា៖
         -   ការរីកចម្រើនខាងវេជ្ជសាស្រ្ត
         -   កំណើនចំណេះដឹងរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា
         -   កំណើនការយល់ដឹងនូវមធ្យោបាយពន្យាកំណើតរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា
         -   កំណើនការយល់ដឹងពីបញ្ហាសុខភាព និងសេដ្ឋកិច្ចគ្រួសាររបស់ប្រជាជនកម្ពុជា
         -   ការផ្សព្វផ្សាយនូវមធ្យាបាយពន្យាកំណើតបានទូលំទូលាយ
         -   កំណើនការងាររបស់ស្ត្រីនៅកម្ពុជា
         -   កំណើននូវការពន្យាពេលវេលារៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍របស់ប្រជាជនកម្ពុជា។

   +   ជាទូទៅ អត្រាលទ្ធភាពបង្កកំណើតរបស់ស្រ្តីមានការប្រែប្រួលទៅតាមកត្តាមួយចំនួនដូចជា៖
         -   កត្តាលក្ខខណ្ឌភូមិសាស្រ្ត
         -   កត្តាសេដ្ឋកិច្ច
         -   កត្តាទំនៀមទំលាប់ប្រពៃណី
         -   អត្រាកម្រិតវប្បធម៌របស់ស្រ្តី។

        លទ្ធភាពបង្កកំណើតរបស់ស្រ្តី គឺជាកត្តាកំណត់នូវសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស ពីព្រោះថាប្រសិនបើប្រទេសមួយមានសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្សទាប នោះលទ្ធភាពបង្កកំណើតរបស់ស្រ្តីគឺមានកម្រិតខ្ពស់។ ផ្ទុយទៅវិញប្រសិនបើប្រទេសមួយមានសន្ទស្សន៍អភិវឌ្ឍន៍មនុស្សខ្ពស់វិញ នោះលទ្ធភាពបង្កកំណើតរបស់ស្រ្តីប្រទេសនោះទាបវិញ។

២. អត្រាភេទ ទម្រង់តាមភេទ និងទម្រង់តាមអាយុប្រជាជនកម្ពុជា

         អត្រាភេទ គឺជាចំនួនបុរសភេទធៀបនឹងស្រ្តី ១០០ នាក់ដែលមានសារៈសំខាន់សម្រាប់រង្វាស់សមភាពភេទ។ នៅប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្ន ស្រ្តីភេទមានចំនួនច្រើនជាងបុរសភេទ ពីព្រោះ ៖
         -   បុរសភាគច្រើនបានស្លាប់ក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម
         -   បុរសភាគច្រើនបានស្លាប់ក្នុងសម័យសង្រ្គាមស៊ីវិលចន្លោះឆ្នាំ ១៩៧៩ - ១៩៩៣
         -   បុរសធ្វើការងារច្រើន និងធ្ងន់ជាងស្រ្តី
         -   បុរសប្រឈមនឹងគ្រោះថ្នាក់ច្រើនជាងស្រ្តី (គ្រឿងស្រវឹង ជក់បារី ដើរលេងយប់)
         -   ក្មេងប្រុសប្រឈមនឹងគ្រោះថ្នាក់ច្រើនជាងក្មេងស្រីតាំងពីកំណើតរហូតដល់អាយុ ៥ ឆ្នាំ
         -   ប្រជាជនកម្ពុជាបានធ្លាក់ចុះនូវលទ្ធភាពបង្កកំណើតក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម។
         -   ជាទូទៅអត្រាភេទប្រែប្រួលទៅតាមកត្តា ឬស្ថានភាពមួយចំនួនដូចជា៖
                -   កត្តាស្ថានភាពសង្គម
                -   កត្តាភូមិសាស្រ្ត
                -   កត្តាអាយុ
                -   កត្តាចលនាបំលាស់លំនៅ។

         ពីរ៉ាមីតប្រជាជន គឺជាក្រាបដែលបង្ហាញពីបម្រែបម្រួលទម្រង់ប្រជាជនតាមភេទ និងតាមអាយុរបស់ប្រទេសមួយ។ តាមពីរ៉ាមីតប្រជាជនកម្ពុជាឆ្នាំ ២០០៨ បានបង្ហាញថាក្រុមមនុស្សចាប់ពីថ្នាក់អាយុ ៣០ - ៣៤ ឆ្នាំមានលក្ខណៈផតចូលក្នុងដោយសារតែ ក្រុមអាយុនេះត្រូវបានស្លាប់ភាគច្រើនក្នុងសម័យខ្មែរក្រហម និងអត្រាលទ្ធភាពបង្កកំណើតនៅក្នុងសម័យនោះមានការធ្លាក់ចុះខ្លាំង។ ក្រុមអាយុនេះកើតឡើងនៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩៧៥ - ១៩៧៩ និងក្រុមនេះមានអាយុចាប់ពី ១ - ៥ ឆ្នាំ។

៣. ប្រជាជនសកម្ម

        ប្រជាជនសកម្ម គឺជាប្រជាជនដែលប្រើកម្លាំងរបស់ខ្លួនក្នុងការបំពេញការងារប្រចាំថ្ងៃ ក្នុងវិស័យទាំងបី គឺកសិកម្ម ឧស្សាហកម្ម និងសេវាកម្ម។ នៅកម្ពុជាប្រជាជនសកម្មត្រូវបានគេគិតចាប់ពីអាយុ ៧ ឆ្នាំ ដល់ ៦៤ ឆ្នាំ រីឯអន្តរជាតិវិញត្រូវបានគេគិតចាប់ពីអាយុ ១៥ ឆ្នាំ ដល់ ៦៤ ឆ្នាំ។
        អត្រាចូលរួមក្នុងសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ច គឺជាភាគរយនៃប្រជាជនសកម្មលើប្រជាជនសរុបចាប់ពីអាយុ ៧ ឆ្នាំ ដល់អាយុ ៦៤ ឆ្នាំ។ រវាងតំបន់ជនបទ និងតំបន់ទីប្រជុំជន ឬទីក្រុង គឺតំបន់ជនបទមានអត្រាចូលរួមក្នុងសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចច្រើនជាង ពីព្រោះ៖
        +   តំបន់ជនបទមានប្រជាជនយ៉ាងច្រើនបានចូលរួមក្នុងសកម្មភាពកសិកម្ម
        +   តំបន់ជនបទមានអត្រាចូលរៀនទាប និងបោះបង់ការសិក្សាខ្ពស់។

៤. ក្រុមទន់ខ្សោយ

   +   ក្រុមមនុស្ស ដែលត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាក្រុមទន់ខ្សោយ រួមមាន៖
         -   ស្រ្តីមេម៉ាយ
         -   ជនពិការ
         -   ចាស់ជរា។

         គេចាត់ទុកក្រុមមនុស្សប្រភេទនេះជាក្រុមទន់ខ្សោយ ដោយសារតែក្រុមមនុស្សប្រភេទនេះងាយទទួលរងនូវការរើសអើងពីសង្គម និងពិបាកក្នុងការស្វែងរកការងារធ្វើ ជាពិសេសក្រុមនេះមានកម្លាំងទន់ខ្សោយ ក្នុងការបំពេញការងារប្រចាំថ្ងៃ។