(ជ៤)មេរៀនទី២៖ (មេរៀនសង្ខេប)​ ដង្ហើម

មេរៀនសង្ខេប

សេចក្ដីផ្ដើម

គ្រប់ភាវៈរស់ដើម្បីរស់រានមានជីវិតគឺត្រូវតែមានដំណកដង្ហើម (ខ្យល់ចូលនិងចេញ)ពីសារពាង្គកាយ។

១. ភាវរស់បញ្ចេញCO₂

គេមានទឹកកំបោរថ្លាមួយកែវហើយយើងផ្លុំខ្យល់ដង្ហើមចូលទៅក្នុងកែវមានទឹកកំបោរថ្លានោះ យើងសង្កេតឃើញ កែវដែលមានទឹកកំបោរថ្លា

ប្រែជាល្អក់។ នេះបញ្ចាក់ថា នៅក្នុងដង្ហើម មានវត្តមានឧស្ម័ន ។ ទឹកកំបោរថ្លាប្រែជាល្អក់ដោយសារ៖

      Ca(OH)₂ (aq) + CO₂ (g)

• ដូចនេះនៅក្នុងខ្យល់ដង្ហើមចេញមានវត្តមានឧស្ម័នCO2 ដែលធ្វើឱ្យសូលុយស្យុងទឹកកំបោរល្អក់។

ការវិភាគខ្យល់ បានបង្ហាញឱ្យឃើញថា ភាវៈរស់ប្រើប្រាស់  ដែលមាន នៅក្នុងខ្យល់ឬក្នុង

ទឹក ហើយបញ្ចេញ ឧស្ម័ន ពីសារពាង្គកាយ

ដោយនាំមកជាមួយនូវចំហាយទឹកផងដែរ ។

v    
លក្ខណៈទូទៅនៃឧស្ម័នកាបូនឌីអុកស៊ីត ()

• មាននៅក្នុងខ្យល់ប្រហែល 0.04%

• គ្មានមានពណ៌ គ្មានក្លិន

• មិនទ្រទ្រង់ចំហះទេ

• ប្រើប្រាស់នៅក្នុងភេសជ្ជៈ និងឧស្សាហកម្មចំណីអាហារ

• វដ្តកាបូន (នាទីសំខាន់ក្នុងទំនាក់ទំនងនៃជីវិតរុក្ខជាតិ និងសត្វ)។

២. ដំណកដង្ហើម

• ចង្វាក់ដង្ហើម ជាចលនានៃដង្ហើមចូល និងចេញ (វដ្ត) ដែលមានក្នុងមួយនាទី។

• ដូច្នេះ ចង្វាក់ដង្ហើមមានពីរដំណាក់គឺ៖ ដង្ហើមចូលនិងដង្ហើមចេញ។

២.១. ចង្វាក់ដង្ហើម

v  ចង្វាក់ដង្ហើមប្រែប្រួលទៅតាមវ័យដូចជា÷

·         ពីកើត រហូតដល់ ៦សប្តាហ៍:  ៣០ - ៦០ ដង្ហើមក្នុង១នាទី

v 
អាយុ ៦ ខែ: ២៥ - ៤០ ដង្ហើម ក្នុង ១ នាទី

v  អាយុ ៣ ឆ្នាំ: ២០ - ៣០ ដង្ហើមក្នុង ១ នាទី

v  អាយុ ៦ ឆ្នាំ: ១៨ - ២៥ ដង្ហើមក្នុង ១ នាទី

v  អាយុ ១០ ឆ្នាំ: ១៧ - ២៣ ដង្ហើមក្នុង ១ នាទី

v 
អាយុ ១២-២០ ឆ្នាំ: ១៨ - ២0 ដង្ហើមក្នុង ១ នាទី

v  មនុស្សចាស់អាយុលើសពី ៦៥ឆ្នាំ: ១២ - ២៨ ដង្ហើមក្នុង ១ នាទី

v  មនុស្សចាស់អាយុលើសពី ៨០ឆ្នាំ: ១០ - ៣០ ដង្ហើមក្នុង ១ នាទី

Ø  ចលនាដង្ហើម បង្ហាញឲ្យឃើញយ៉ាងច្បាស់តាម ចលនាជាចង្វាក់របស់ប្រអប់ទ្រូងនិងចរន្តខ្យល់ ដែលចូលតាមច្រមុះឬមាត់។

Ø  ចង្វាក់ដង្ហើមមានពីរដំណាក់   គឺដង្ហើមចូលនិងដង្ហើមចេញ។

v  សរីរាង្គសំខាន់ៗដែលចូលរួមក្នុងដំណើរការចលនាចង្វាក់ដង្ហើមមានដូចជា៖

• ប្រអប់ទ្រូង (ឆ្អឹងជំនីរ ឆ្អឹងខ្នង និងឆ្អឹងទ្រូង)

• 
  សាច់ដុំចន្លោះឆ្អឹងជំនីរ

• សន្ទះទ្រូង (សាច់ដុំសំប៉ែត រាងកោងបន្តិច

·         ភ្ជាប់នឹងឆ្អឹងជំនីរចុងក្រោយបីគូ)

• ស្រោមសួត

ក. ដង្ហើមចូល

v  សន្ទះទ្រូងកន្ទ្រាក់ និងទាញចុះក្រោម ដោយទាញប្រអប់ទ្រូងឡើងលើដែលធ្វើឱ្យកើនមាឌ។

ខ. ដង្ហើមចេញ

• សន្ទះទ្រូងរលានិងទាញឡើងលើ ដែលឲ្យប្រអប់ទ្រូងរួមតូច

• សម្ពាធខ្យល់នៅក្នុងប្រអប់ទ្រូងកើនឡើង ដែលជំរុញឲ្យខ្យល់ចេញពីសួត។

២.២  ប្រៀបធៀបដង្ហើមចេញនិងចូល

• នៅក្នុងបន្ទប់ពិសោធន៍ គេដាក់កណ្ដុរមួយនៅក្រោមកណ្ដឹងមួយបិទជិតរយៈ ពេល១៥នាទី

• គេថ្លឹងខ្យល់មុន និងក្រោយពិសោធន៍

v  តារាងទី១៖ លទ្ធផលនៃការថ្លឹងក្នុងខ្យល់ 1000 Cm³

v  តារាងទី២៖ លទ្ធផលនៃការថ្លឹងឧស្ម័នដែលមានក្នុងខ្យល់ដង្ហើមចូលនិងចេញរបស់មនុស្ស។

• ដូចនេះខ្យល់ដែលយើងដកដង្ហើមចូលនិងចេញពី

• សួតមានបរិមាណឧស្ម័នមិនស្មើគ្នាទេ ដោយសារ៖

• O₂ ក្នុងខ្យល់ដង្ហើមចូលមានបរិមាណច្រើនជាង ខ្យល់ដង្ហើមចេញ

• CO₂ ក្នុងខ្យល់ដង្ហើមចេញមានបរិមាណច្រើនជាងខ្យល់ដង្ហើមចូល។

៣. បណ្តូរឧស្ម័ន

q  តើបណ្ដូរឧស្ម័នជាអ្វី?

v     បណ្ដូរឧស្ម័ន ជាលំនាំមួយបែបដែលសារពាង្គកាយចាប់យកពី  បរិយាកាសហើយបញ្ចេញ  ទៅបរិយាកាស។

v 
បណ្ដូរឧស្ម័នដង្ហើមកើតមានរវាងខ្យល់ក្នុងកូនថង់សួត ជាមួយឈាមនៅក្នុងសរសៃប្ដូររបស់សួត។

៣.១. ទម្រង់លំអិតនៃថង់សួត

Ø  បាតុភូតបណ្ដូរឧស្ម័នកើតមានឡើងនៅក្នុងកូនថង់សួត។

Ø  កូនថង់សួតនិមួយៗមានភ្នាសស្ដើង ហើយសើមដែលរុំព័ទ្ធទៅដោយបណ្ដាញ

សរសប្ដូរធ្វើឱ្យឧស្ម័នឆ្លងកាត់បានយ៉ាងងាយស្រួល។

៣.២. បណ្តូរឧស្ម័ននៃកូនថង់សួត

Ø      គ្រប់ពេលដែលឈាមចាប់យក  ពីកូនថង់សួត ឈាមក៏បានបោះបង់  ទៅក្នុងកូនថង់សួតវិញ បន្ទាប់មកត្រូវបានបញ្ចេញពីសួតទៅ

ក្នុងបរិយាកាសតាមដង្ហើមចេញ។

Ø      នៅពេលដកដង្ហើមចូលកំហាប់ នៅក្នុងកូនថង់សួតខ្ពស់ ចំណែកឯនៅក្នុងសរសៃឈាមមានកំហាប់  ទាប ពេលនោះ  បានចាក

ចេញពីកូនថង់សួតចូលទៅក្នុងឈាមនៃសរសៃប្ដូរតាមរយៈបន្សាយ រួចដឹកនាំទៅកាន់កោសិកា។