(ជ៤)មេរៀនទី១៖ (សង្ខេបមេរៀន)​ ប្រដាប់ដង្ហើម

មេរៀនសង្ខេប

សេចក្ដីផ្ដើម

មនុស្សនិងសត្វសុទ្ធតែដកដង្ហើម ទោះបីជាពេលធ្វើសកម្មភាព ឬសម្រាកក៏ដោយ ក៏សរីរាង្គទាំងអស់នៃសារពាង្គកាយប្រើប្រាស់

ឧស្ម័នអុកស៊ីសែន() និងបោះបង់ចោលឧស្ម័នកាបូនឌីអុកស៊ីត()  )។ ដង្ហើមរ៉ាប់រងនូវបណ្ដូរឧស្ម័ន()  និង ))។

១. ភាវៈរស់ប្រើប្រាស់O₂

• ឧស្ម័នសំខាន់ដែលភាវៈរស់ត្រូវការចាំបាច់ គឺឧស្ម័ន​ អុកស៊ីសែន។

• ខ្យល់ជាឧស្ម័នមិនអាចមើលឃើញ។

• វាជាធាតុបង្កសំខាន់នៃបរិយាកាសដែលព័ទ្ធជុំវិញផែនដី។

• នៅក្នុងខ្យល់មានដូចជា៖ អាសូត អុកស៊ីសែន   និងឧស្ម័នផ្សេងៗទៀត(ឧស្ម័នកម្រ និងឧស្ម័ន   កាបូនឌីអុកស៊ីត)។

        ក្រៅពីនេះ គឺចំហាយទឹក    និងឧស្ម័នចេញពីរោងចក្រផ្សេងៗទៀត។

• នៅក្នុងអវកាសគ្មាន O₂ ឯនៅក្នុងជម្រៅនៃ ទឹកសមុទ្រ មានតែ O₂ រលាយក្នុងទឹក។  ដូចនេះមនុស្សត្រូវប្រើប្រាស់ប្រដាប់ផ្ទុក O₂

         ដើម្បីដកដង្ហើម។

• កុមារសាននិងកុមារីធីតាបានចាប់ចង្រិតចំនួនបីក្បាលដាក់ក្នុងដបមួយបិទជិត ដើម្បីយកទៅជូនគ្រូសម្រាប់បង្រៀននៅថ្ងៃស្អែក។

• ហេតុអ្វីបានជាចង្រិតងាប់?តើធីតាមានហេតុផលអ្វីដែរ ក្នុងបញ្ហានេះ?

• ដូចនេះខ្យល់ជាឧស្ម័នដែលមិនអាចមើលឃើញតែមានសារៈសំខាន់សម្រាប់ជីវិត ដោយសារ នៅក្នុងខ្យល់មានវត្តមាននៃ

         អុកស៊ីសែន (O₂)

• ប្រសិនបើគ្មានខ្យល់ទេ ភាវរស់ទាំងអស់ដូចជាមនុស្ស សត្វ និងរុក្ខជាតិ មិនអាចមានជីវិតរស់នៅបានទេ។

   ឧទាហរណ៍៖កែវចិញ្ចឹមត្រីដោយបញ្ចូល (O₂) អ្នកអវកាសអ្នកមុជទឹកនៅបាតសមុទ្រ...។

២. នាទីប្រដាប់ដង្ហើម

ក.ការចាប់យកO₂ និងការបោះបង់CO₂

• សារពាង្គកាយទទួលបាន O₂ ពីបរិយាកាស

• នៅក្នុងបរិយាកាសមានល្បាយឧស្ម័នច្រើនតែសារពាង្គកាយមិនប្រើប្រាស់ឧស្ម័នទាំងអស់ទេ ពេលយើងដកដង្ហើមចេញឧស្ម័នទាំងអស់

         ត្រូវបានចូលទៅក្នុងបរិយាកាសវិញ។

• ប្រដាប់ដង្ហើមមាននាទីស្រូយកឧស្ម័ន O₂ ពីបរិយាកាសចូល ទៅក្នុងសារពាង្គកាយហើយញ្ចេញ CO₂និង ទឹកពីសារពាង្គកាយវិញ។

• អុកស៊ីសែនវាចំាបាច់ណាស់សម្រាប់ចំហេះអាហារនៅក្នុងសារពាង្គកាយ ដោយមានការបញ្ចេញថាមពលនៅក្នុងកោសិការបស់

        សារពាង្គកាយ។

• អាហារមិនឆេះក្នុងសារពាង្គកាយដូចជា ធ្យូងទេ។

• ចំហេះគ្លុយកូសប្រព្រឹត្តទៅនៅក្នុងសារពាង្គកាយហៅថា ដង្ហើម។

q  តើសារពាង្គកាយទទួលបានថាមពលមកពីណា សម្រាប់ប្រើប្រាស់ក្នុងសកម្មភាពផ្សេងៗ?

នៅក្នុងកោសិកា គ្លុយកូសមានប្រតិកម្មជាមួយនឹងឧស្ម័នអុកស៊ីសែន ដែលបានបំបែកគ្លុយកូសឲ្យទៅជាឧស្ម័នកាបូនឌីអុកស៊ីត ទឹក និង

ថាមពលយ៉ាងច្រើន។

ខ. ប្រព័ន្ធធ្វើការរួមគ្នា

• សារពាង្គកាយ កើតឡើងពីប្រព័ន្ធជាច្រើន នៅក្នុងនោះក៏មានប្រដាប់ដង្ហើមមួយដែរ។

• ចំពោះដង្ហើមមិនអាចកើតឡើងបាន ដោយពុំមានប្រដាប់រំលាយអាហារ និងប្រដាប់របត់ឈាមទេហើយប្រដាប់ទាំងនោះមាននាទីដូចជា៖

• ប្រដាប់ដង្ហើមមាននាទីចាប់យក  រួចបញ្ជូនទៅក្នុងសួត។

• ប្រដាប់រំលាយអាហារស្រូបយកគ្លុយកូសដែលបានមកពីការបរិភោគអាហារ

• ប្រដាប់របត់ឈាមដឹកនាំ  និងគ្លុយកូសទៅកាន់កោសិកានៃសារពាង្គកាយ។

• សារពាង្គកាយ កើតឡើងពីប្រព័ន្ធជាច្រើន នៅក្នុងនោះក៏មានប្រដាប់ដង្ហើមមួយដែរ។

• ចំពោះដង្ហើមមិនអាចកើតឡើងបាន ដោយពុំមានប្រដាប់រំលាយអាហារ និងប្រដាប់របត់ឈាមទេ    

        ហើយប្រដាប់ទាំងនោះមាននាទីដូចជា៖

• ប្រដាប់ដង្ហើមមាននាទីចាប់យក O₂ រួចបញ្ជូនទៅក្នុងសួត

• ប្រដាប់រំលាយអាហារស្រូបយកគ្លុយកូសដែលបានមកពីការបរិភោគអាហារ

• ប្រដាប់របត់ឈាមដឹកនាំ O2 និងគ្លុយកូសទៅកាន់កោសិការ​នៃសារពាង្គកាយ។

៣. ប្រដាប់ដង្ហើម

៣.១. រូបផ្គុំ

• មនុស្សដកដង្ហើមបានតាមរយៈប្រដាប់ដង្ហើម។

• ប្រដាប់ដង្ហើមមនុស្សចែកចេញជាពីរផ្នែកគឺ៖

       - ផ្លូវដង្ហើម (រន្ធច្រមុះ ដើមក បំពង់សំឡេង បំពង់ខ្យល់  និងទងសួត)

       - សួត

រូបផ្គុំនៃប្រដាប់ដង្ហើមមនុស្ស

៣.២. ផ្នែកផ្សេងៗនៃប្រដាប់ដង្ហើម

  រន្ធច្រមុះ៖  ជាប្រហោង ដែលគ្របដណ្ដប់ដោយភ្នាសសើមសម្បូរសរសៃឈាម។

• រោមច្រមុះមាននាទីចាប់យកធូលី និងមីក្រូសារពាង្គកាយ ដែលចូលមកជាមួយខ្យល់ កុំឲ្យចូលទៅក្នុងសួត ហើយធ្វើឱ្យខ្យល់ក្ដៅ

         និងសើម។

ដើមក៖ ជាកន្លែងកាត់ខ្វែងរវាងផ្លូវអាហារ និងផ្លូវដង្ហើម។

Ø  បំពង់សំឡេង ៖ ជាប្រអប់ឆ្អឹងខ្ចី ដែលមានកំពកមួយលយចេញមកខាងក្រៅបំពង់កហៅថាគ្រាប់ពោន។

Ø  បំពង់ខ្យល់៖ ជាបំពង់មួយមានប្រវែង 12cm ដែលកើតឡើងពីឆ្អឹងកងខ្ចី។

·         ផ្ទៃខាងក្នុងនៃបំពង់ខ្យល់មានរោមល្អិតៗជាច្រើនដុះកប់នៅក្នុងស្លេស្ម ដែលមាននាទីបញ្ឈប់ធូលីនិងកម្ទេចកម្ទីផ្សេងៗ កុំឱ្យចូលទៅក្នុងសួត

      ហើយបញ្ជូនវត្ថុទាំងអស់នេះឡើងច្រាលទៅក្នុងមាត់វិញហៅថា កំហាក។

•      នៅចុងបំពង់ខ្យល់មានបំពង់ខ្លីពីរគឺ ទងសួត ដែលដឹកនាំខ្យល់ចូលទៅក្នុងសួត។

•      នៅក្នុងសួត ទងសួតនីមួយៗចែកជាកូនទងសួតរាប់ពាន់ ដែលនៅខាងចុងមានថង់សួត។

•         ជាកន្លែងដែលសារពាង្គកាយទទួលយក  និងការបោះបង់    ទៅវិញ។

៣.៣. ទម្រង់បន្ទាប់បន្សំជួយចលនាដង្ហើម

Ø  ទម្រង់បន្ទាប់បន្សំ ដែលចូលរួមក្នុងចលនាដង្ហើមមានដូចជា៖

•      ឆ្អឹងជំនីរ ការពារសួត។

•      សាច់ដុំចន្លោះឆ្អឹងជំនីរ ចូលរួមក្នុងចលនាដង្ហើមចេញ និងដង្ហើមចូល។

•      សន្ទះទ្រូង ជាបន្ទះសាច់ដុំទ្រពីក្រោមសួត។ សន្ទះទ្រូងក៍ចូលរួមក្នុងចលនាដង្ហើមចូលនិង

    ដង្ហើមចេញដែរ។

•      ស្រោមសួតជាស្បែកស្វិត នៅចន្លោះ​​ ​សួតនិងឆ្អឹងទ្រូង។

•      ស្រោមសួតកើតឡើងពីភ្នាសពីរស្រទាប់គឺ៖ស្រទាប់ក្នុងស្ថិតនៅជាប់និងសួត និងស្រទាប់ក្រៅជាប់នឹងផ្ទៃនៃប្រអប់ទ្រូង។

•      នៅចន្លោះភ្នាសទាំងពីរមានទឹកសួត។ ស្រោមសួតការពារសួតកុំឱ្យប៉ះនឹងឆ្អឹងជំនី។