(ជ១) មេរៀនទី២៖ (សង្ខេបមេរៀន) ភាវៈរស់នៅអតីតកាល

១.១. មនុស្សបច្ចុប្បន្ន - អូម៉ូសាព្យៀង

          មនុស្សបច្ចុប្បន្ន - អូម៉ូសាព្យៀង មានលក្ខណៈខុសៗគ្នាដូចជាៈ សក់ សម្បុរ ស្បែកនិងភ្នែកក៏ខុសគ្នាដែរវាកើតតាំងពី 250 000 ឆ្នាំមុនមានកំណប្រភេទជាច្រើនពីមនុស្សយុគដំបូងនៅអាព្រិចខាងកើត (ប្រទេសកេនយ៉ាឆ្នាំ 2000) ។
          មនុស្ស អូម៉ូសាព្យៀងដំបូងជាជនជាតិ អាព្រិច អឺរ៉ុប និង អាមេរិច ហើយ ផ្លាស់ទីពី អាព្រិចទៅ អឺរ៉ុបនិង អាស៊ីចាប់ពីចន្លោះ 70 000 ទៅ 50 000 ឆ្នាំមុន។
មនុស្សបច្ចុប្បន្ន - អូម៉ូសាព្យៀង បានអភិវឌ្ឍវប្បធម៌ ដូចជា៖
     ◾  បញ្ចុះសាកសពពួកគេយ៉ាងប្រុងប្រយ័ត្ន ។
     ◾  បង្កើតសម្លៀកបំពាក់ពីស្បែកសត្វ។
     ◾  អភិវឌ្ឍបច្ចេកទេសបរបាញ់ជឿនលឿន (អន្លុង អន្ទាក់)។
     ◾  ធ្វើរូងថ្ម  ជីករូងលាបពណ៌........។
          បំលាស់លំនៅនិងទ្រឹស្ដីដើមបានបញ្ជាក់ថាៈ មនុស្សបច្ចុប្បន្នដែលកើតឡើងនៅអាព្រិច បានរាលដាលពេញពិភពលោក ប៉ុន្តែអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រខ្លះថា មនុស្សបច្ចុប្បន្នបានលេចឡើងនៅកន្លែងផ្សេងៗ ជាច្រើនទៀតក្នុងកំលុងពេលស្រដៀងគ្នា ។

១.២. មនុស្សមុនអូម៉ូសាព្យៀង

               ក្រុមមនុស្សមុនអូម៉ូសាព្យៀងមានក្រុម មនុស្ស 2 គឺៈ មនុស្សប៉ាលេអូអង់ត្រូពិច និងមនុស្សអាក់សង់ត្រូពិច ។ មនុស្សណេ អង់ដឺថាល់ជាប្រភេទមនុស្ស ប៉ាលេអូអង់ត្រូពិចមួយដែលបានរស់នៅអឺរ៉ុបនិងអាស៊ីខាងកើត ប្រហែល 250 000ទៅ 30 000 ឆ្នាំមុន (រកឃើញផូស៊ីលដំបូងនៅអាឡឺម៉ង់) ។
              មុនមនុស្សប៉ាលេអូអង់ត្រូពិច និង មនុស្ស អាក់សង់ត្រូពិចមាន ប្រភេទមនុស្សយុគដំបូងរស់នៅប្រហែល  1 600 000 ទៅ 250 000ឆ្នាំមុនហើយរីករាលដាលពីអាព្រិច ទៅអាស៊ី និងផ្នែកខ្លះនៃអឺរ៉ុប ហើយបច្ចុប្បន្នមនុស្ស ជំនាន់ដើម និង មនុស្សយុគដំបូងត្រូវបានផុតពូជអស់ទៅហើយ។

១.៣. មនុស្សប្រភេទស្វាធំ ៗ ដំបូង

         ប្រភេទដើមបំផុតនៃមនុស្ស បច្ចុប្បន្នមាន ក្រុមស្វាធំៗ 2 គឺ (កូរីឡា និង  អូរ៉ង់អ៊ូតង់) ហៅថា ឡាអ៊ូតង់ និង ជីមប៉ាន់ជី។ បុព្វរួមរបស់មនុស្សគឺស្វាជីមប៉ាន់ជី  ហើយបានបែកចេញពីគ្នា (មនុស្សនិងស្វាជីមប៉ាន់ជី) កាល ក្រោយ 6 500 000 ឆ្នាំមុន។

២. ប្រវត្តិភាវៈមានជីវិត

        គេចែកលំដាប់ធរណីកាលអាស្រ័យទៅលើព្រឹត្តិការណ៍នៃប្រវត្តិជីវិត នៅលើផែនដីហើយ ក្នុងទម្រង់ជីវិតមានការប្រែប្រួល ។ ការប្រែប្រួលអាចបញ្ជាក់ថាកន្លែងបញ្ចប់ និង ចាប់ផ្ដើមនៃធរណីកាល។

២.១. ភាវៈមានជីវិតនៅស័ក សេណូសូអ៊ិច (បច្ចុប្បន្នដល់ 65 លាន ឆ្នាំមុន )

         នៅក្នុងស័កនេះមានព្រឹត្តិការណ៍៖
     ◾  សត្វៈ( អាយុថនិកសត្វ )មានការវិវត្តនៅគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន (លើដីក្នុងទឹកនិង ក្នុងខ្យល់)ហើយសត្វល្អិត ក៏កើត ឡើងដែរ។
     ◾  រុក្ខជាតិៈមានផ្កាចាប់ផ្ដើមរីកលូតលាស់វា ផលិតអូវែរុំគ្រាប់ ឬ ផ្លែនិង ការវិវត្តនៃពួកស្មៅ។

២.២. ភាវៈមានជីវិតនៅស័ក មេសូសូអ៊ិច (65 ដល់ 225 លានឆ្នាំមុន)

         នៅក្នុងស័កនេះមានព្រឹត្តិការណ៍៖
     ◾  សត្វៈ អាយុល្មូនៈដាយណូស័រ មាននៅលើផែនដី ក្នុងទឹក តេរ៉ូស័រមាននៅលើអាកាស ថនិកសត្វមាន តែ នៅតូច (កណ្ដុរ)  ។
     ◾  រុក្ខជាតិផ្កាៈ ស៊ីមណូស្ពែមលូតលាស់លើដី (កូនីផែ ស៊ីកាត ) ដែលមានអូវែមិនរុំគ្រាប់ ឬ គ្មានផ្លែ។
នៅចុងស័កនេះដាយណូស័រតេរ៉ូស័រ និងភាវៈមានជីវិតប្រហែល 50% បានវិនាសសាបសូន្យ។

២.៣. ភាវៈមានជីវិតនៅស័ក ប៉ាលេអូសូអ៊ិច ( 225 ដល់ 570 លានឆ្នាំមុន)

         នៅក្នុងស័កនេះមានព្រឹត្តិការណ៍៖
✢  ភាវៈមានជីវិតមាននៅក្នុងទឹកនិង ក្នុងសមុទ្រ មាន
     ◾  ពួកឥតឆ្អឹងកង (ជន្លេន  ខ្ញែរសមុទ្រ សិប្បីសត្វ និង អាកត្រូប៉ូត)
     ◾  សត្វឆ្អឹងកង (ថលជលិក  ល្មូន បក្សីនិងថនិកសត្វ) និងត្រី ។
      ◾ នៅចុងស័កនេះជីវិតបានវិវត្តមកជាសត្វមាន ជីវិតលើគោកផងនឹងក្នុងទឹកផង។
✢  រុក្ខជាតិចាប់ផ្ដើមកើតឡើងនៅលើដីរួចហើយក៏វិវត្តឡើង (បណ្ណង្គជាតិ)។